ידיעות פֿון מעלבורן

News From Melbourne

דוד־הירש ראָסקעס
YouTube
דוד־הירש ראָסקעס

פֿון שרה זילבערמאַן

Published August 22, 2016, issue of August 29, 2016.

די ידיעות פֿון מעלבורן, ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

סוף כּל סוף איז דער לערער דוד ראָסקעס, דער פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדישע ליטעראַטורן בײַם ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאָר אין ניו־יאָרק און בײַם העברעיִשן אוניװערסיטעט אין ירושלים, געקומען צו גאַסט קײן מעלבורן װי דער גאַסט פֿונעם אױסטראַלישן צענטער פֿאַר ייִדישער ציװיליזאַציע בײַם מאָנאַש אוניװערסיטעט. דאָרט איז ער געװען דעם צענטערס קראָנהיל־פּלעטקע גאַסט־רעדנער פֿאַרן אױסטראַלישן װינטער 2016.

לערער ראָסקעס האָט אָנגעהױבן זײַן צײַט אין מעלבורן נאָך אַ טורנע איבערן לאַנד מיט אַ רעפֿעראַט אין ייִדיש װעגן ייִדיש הײַנט צו טאָג בײַם ייִדישן אַרבעטער־בונד אין מעלבורן אינעם װאַקס־הױז. בײַגעװען זײַנען סײַ בונדיסטן און פֿרײַנד, סײַ די סקיף העלפֿער־גרופּע. ראָסקעס האָט גערעדט װעגן דער ראָלע פֿון ייִדיש אין זײַן לעבן, װי אַזױ דאָס האָט דערפֿירט צו דער גרינדונג פֿון דער סטודענטישער גרופּע „יוגנטרוף” און צו זײַן אײגענער קאַריערע װי אַ פּראָפֿעסיאָנעלער פֿאָרשער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור. ראָסקעס האָט אױך גערעדט װעגן די ענדערונגען װעלכע זײַנען לעצטנס פֿאָרגעקומען אין דער ייִדישיסטישער װעלט, װעגן דער אינטערנעץ װי דער נײַער אינטערנאַציאָנאַלער אַדרעס פֿון ייִדיש און װעגן דעם נײַעם בלאָג „אין געװעב”. ער האָט אױך דערצײלט פֿאַרװאָס ער בעט זײַנע סטודענטן אים צו רופֿן לערער אַנשטאָט פּראָפֿעסאָר, דערמאָנענדיק די ייִדישע לערער װעלכע זײַנען אים משפּיע געװען במשך פֿון די יאָרן.

ראָסקעס האָט געהאַלטן אַ סעריע פֿון דרײַ גוט באַזוכטע רעפֿעראַטן אין ענגליש בײַם אױסטראַלישן צענטער פֿאַר ייִדישער ציװיליזאַציע אױפֿן קאָלפֿילד קעמפּוס פֿון מאָנאַש אוניװערסיטעט במשך פֿון די דרײַ װאָכן פֿון זײַן בײַזײַן אין מעלבורן.

דער ערשטער רעפֿעראַט האָט געהײסן „,דזשו־ספּיק’ – װי אַזױ שלום עליכם האָט פֿאַרװאַנדלט די ייִדן אינעם פֿאָלק פֿונעם גערעדטן װאָרט” און איז געװען אַ טײל פֿון די פֿײַערונגען אין מעלבורן אין אָנדענק פֿון שלום עליכמס 100טן יאָרצײַט. דאָ האָט ראָסקעס גערעדט װעגן װי אַזױ שלום עליכם האָט געשאַפֿן אַ סבֿיבֿה װוּ מע הערט זיך גוט צו צום גערעדטן ייִדישן װאָרט, װעגן װי אַזױ דאָס גערעדטע ייִדישע װאָרט האָט באַאײַנפֿלוסט דעם שרײַבערס שאַפֿן און װי אַזױ זײַנע װערק האָבן באַאײַנפֿלוסט דאָס גערעדט ייִדישע װאָרט. לערער ראָסקעס האָט אױך גערעדט װעגן דער ראָלע פֿון דער ייִדישער פֿרױ װי די היטערין פֿון ייִדישע גלײַך־װערטלעך און פֿונעם גערעדטן ייִדישן פֿאָלקס־װאָרט.

דער צװײטער ענגלישער רעפֿעראַט זײַנער האָט געהײסן ,שעפֿערישע פֿאַרראַטונג – די פֿאַרשװוּנדענע קונסט פֿון דערצײלן ייִדישע מעשיות”. דאָ האָט לערער ראָסקעס אָנגעהױבן מיט די װערק פֿון ר’נחמן בראַצלאַװער און זײַנע צװײ־שפּראַכיקע „סיפּורי מעשׂיות”. ער האָט גערעדט װעגן דער „גערעדטקײט” פֿון די מעשיות און װעגן דעם כּוח װאָס װערט דערמוטיקט דורך צוהערן זיך צו מעשיות. ראָסקעס האָט דערצו דערמאָנט אַז די מעשיות פֿאַרהילן פּונקט אַזױ פֿיל װי זײ אַנטדעקן, כאָטש זײ נעמען אָן אַלע טראַדיציעס פֿון דער פֿאָלקס־מעשה.

ראָסקעס האָט ממשך געװען דעם רעפֿעראַט רעדנדיק װעגן י. ל. פּרצס דערצײלונג „באָנטשע שװײַג”. ער האָט געלײגט דעם טראָפּ אױף דער פֿאָלק־שפּראַך פֿונעם נאַראַטאָר און אױפֿן געבאָרגטן לעגאַליסטישן װערטער־אוצר װאָס פּרץ נוצט צו באַשרײַבן און איבערצוגעבן דעם הימלישן משפּט איבערן העלד פֿון דער מעשה. ראָסקעס האָט אױך גערעדט װעגן פּרצס ענדערונגען בײַם סוף פֿון דער מעשה צום טראַדיציאָנעלן פֿאָרמאַט פֿון דער פֿאָלקס־מעשה און װי אַזױ דער שרײַבער האָט געענדערט דעם טראַדיציאָנעלן פֿאָרמאַט כּדי צו שאַפֿן פּראָלעטאַרישע ליטעראַטור אױף ייִדיש.

דער דריטער טײל פֿונעם רעפֿעראַט האָט פֿאַרנומען זיך מיט יצחק באַשעװיס־זינגערס „אַנטי באָנטשע שװײַגישער” נאָך־מלחמהדיקער דערצײלונג „גימפּל תּם”. דאָ האָט ראָסקעס גערעדט װעגן די פֿאַרשײדענע שטימעס אין דער מעשה׃ גימפּל אַלײן, זײַן פֿרױ עלקע, דאָס שטעטל, די רבנים און דעם טײַװל, און פֿאַרװאָס „גימפּל“ איז מער װי דער סך־הכּל פֿון אַלע שטימעס.

דער דריטער עגלישער רעפֿעראַט האָט געהײסן „די יידן־זאָנע – און דאָס שאַפֿן די חורבן־ליטעראַטור”. דאָ האָט לערער ראָסקעס גערעדט װעגן די װילנער געטאָ־לידער פֿון אַבֿרהם סוצקעװער, װעגן דער װאַרשעװער „יזכּור 1943” פֿון רחל אױערבאַך און װעגן זלמן גראַדאָװסקיס „כראָניק פֿונעם אױשװיצער סאָנדער־קאָמאַנדאָ און דעם טראַנספּאָרט פֿון די טשעכישע ייִדן”.

װי אַ טײל פֿון זײַן אַרבעט פֿאַרן אױסטראַלישן צענטער פֿאַר ייִדישער ציװיליזאַציע, האָט לערער ראָסקעס געהאַלטן אַן אַרבעט־סעסיע פֿאַר סטודענטן און פֿאַר לעקטאָרן װאָס איז געװען אָפֿן פֿאַר אַלע װעלכע האָבן געװאָלט אָנטײלנעמען אױף ייִדיש בײַם מאָנאַש אוניװערסיטעט אױף דער טעמע „די װעלט פֿון שלום שליכם אין אײן מעשה”. דאָ האָט ער גערעדט װעגן שלום עליכמס דערצײלונג „איבער אַ היטל”. ער װײַזט װי אַזױ דער שרײַבער אַנטװיקלט אַ מאָדערנע דערצײלונג פֿון אַן אַלטן פֿאָלק־װיץ כּדי צו שאַפֿן אַ פּאַראָדיע פֿון אַ פֿאָלקס־מעשה. דערצו האָט ער גערעדט װי אַזױ ייִדיש, רוסיש, אוקראַיניש און לשון־קודש װערן גענוצט אָפּצושפּיגלען די צײַט און דאָס אָרט װוּ די מעשה קומט פֿאָר – אוקראַינע אין 1913. ער האָט אױך גערעדט װעגן דעם שײכות פֿון דער דערצײלונג צו שלום עליכמס „יום־טובֿ דערצײלונגען“ און צו זײַנע „אײַזענבאַן געשיכטן”.

לערער ראָסקעס האָט אױך פֿאָרגעשטעלט אין ייִדיש בײַ דער קדימה בעת זײַן בײַזײַן. דער אָװנט האָט פֿאַרנומען זיך מיט דער שפּראַכיקער ירושה פֿון זײַן מאַמען, די װילנער בת־עיר מאַשע ראָסקעס. ער האָט אױך אָנגעפֿירט מיט אַ סעסיע מיט די לערער און לערערינס פֿון דער מעלבורנער שלום עליכם טאָגשול. דערצו איז לערער ראָסקעס געװען אינטערװיוּירט אױף צװײ מעלבורנער ייִדישע ראַדיאָ־אױדיציעס – אױפֿן ייִדישן קאַנאַל „דזשײ־אײר“ און אױפֿן מולטי־שפּראַכיקן קאַנאַל 3ז.ז.ז.

מעלבורן האָט זײער גענאָסן פֿון דוד ראָסקעס’ בײַזײַן און פֿיל לאָקאַלע ייִדישיסטן האָבן אױסגעדרוקט די האָפֿענונג אַז ער װעט װידער קומען צו גאַסט כּדי װײַטער צו טײלן זיך מיט זײַן גרױסן װיסן.