ידיעות פֿון וואַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published December 12, 2017.

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

אַ ישׂראלדיקע מוזיקער שפּילט טאַנגאָ־קאָנצערטן וווּ דער עולם מעג מיטטאַנצן

ס׳איז נישט קיין צײַט פֿאַר תּירוצים,
סוף איז דאָס לעצטע וואָרט.
אַ צווייטער, אַ רײַכער, אַ שיינער
איז געקומען פֿאַרנעמען מײַן אָרט.
כ׳האָב נאָר איין בקשה,
די לעצטע בקשה,
די איינציקע בקשה די טעג:
גיב מיר נאָר איין טאָג, דעם לעצטן,
און נאָכדעם קען די וועלט נעמען אַן עק.

דאָס זענען די ערשטע שורות פֿון „טאָ אָסטאַטניאַ ניעדזשעלאַ” [דאָס איז דער לעצטער זונטיק] — דער פּאָפּולערסטער טאַנגאָ אין פּוילן פֿאַר און נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה. צוליב דעם טרויעריקן טעקסט פֿלעגט מען אים רופֿן אויך „זעלבסטמאָרד־טאַנגאָ”. ס’איז נישטאָ קיין מענטש אין פּוילן וואָס קען נישט דאָס ליד.

די מחברים פֿונעם טאַנגאָ זענען געווען צוויי פּוילישע ייִדן. יעזשי פּעטערבורסקי האָט געשאַפֿן די מוזיק, און זענאָן פֿרידוואַלד — די ווערטער.

בכלל קען מען זאָגן אָן שום גוזמא אַז די וועלט פֿון מוזיק און פֿילם אין פֿאַרמלחמהדיקן פּוילן איז געווען אין גאונישע ייִדישע הענט.

די ייִדישע מוזיקערס בכלל און יעזשי פּעטערבורסקי בפֿרט האָבן געהאַט אַ סאָלידע קלאַסישע מוזיקאַלישע דערציִונג אין די בעסטע מוזיק־אַקאַדעמיעס אין פּוילן און אין אויסלאַנד. די טעקסטן זענען אויך געווען אויף אַ הויכן ליטעראַרישן ניוואָ. מסתּמא דערפֿאַר איז אַזוי שווער ממשיך צו זײַן די דאָזיקע אויסערגעוויינלעכע שעפֿערישע טראַדיציע.

איינער וואָס באַמיט זיך יאָ זי דאָס ממשיך צו זײַן איז נועם זילבערבערג, אַ יונגער ישׂראלי וואָס שטאַמט פֿון אַ פּוילישער ייִדישער משפּחה. ער איז אַ קלאַסיש געשולטער מוזיקער, פּונקט ווי די גרויסע ייִדישע מוזיקערס וואָס האָבן געשאַפֿן און געשפּילט אין וואַרשע אין די דרײַסיקער יאָרן.

נועם זילבערבערג זינגט און שפּילט אויף דער פּיאַנע, כאָטש ער האַלט זיך נישט פֿאַר קיין זינגער אָדער פּיאַניסט. אַזוי איז שוין דאָס לעבן פֿונעם לײַטער פֿון אַן אָרקעטסער. זינגערס און באַגלייטערס דאַרף מען צאָלן; זיך אַליין — נישט.

איידער ער איז געקומען קיין פּוילן מיט צוויי יאָר צוריק האָט ער געענדיקט די מוזיק־אַקאַדעמיע אין ירושלים. דאָ אין וואַרשע האָט ער געגרינדעט דעם „קליינעם טאַנץ־אָרקעסטער”. הייסט עס, אַז די וואָס קומען אויף זײַנע קאָנצערטן קענען זיך נישט נאָר צוהערן צו דער מוזיק, נאָר טאַנצן אויך — טאַקע די באַליבטע פֿאַר־מלחמהדיקע טאַנגאָס און פֿאָקטסטראָטן.

אַגבֿ, הגם ער האַלט זיך נישט פֿאַר קיין פּיאַניסט, וואָלט איך שטאַרק געוואָלט שפּילן אַזוי שיין ווי ער.

נאָך אַ זאַך. אפֿשר האָב איך א טעות אָבער איך האָב נישט געזען קיין יונגע לײַט פֿון פּאַריז אָדער ניו־יאָרק וואָס בענקען אַזוי נאָך פּוילן זיי זאָלן קומען ממשיך זײַן די פּוילישע ייִדישע קולטור דאָ אין וואַרשע. עס זעט אויס אַז וואַרשע בלײַבט ווײַטער אַ מאַגנעט פֿאַר יונגע ישׂראלים.

אַמאָליקער ייִדישער קינדער־שפּיטאָל וועט ווערן אַ מוזיי

וואַרשע איז כּמעט אין גאַנצן צעשטערט געוואָרן בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה. צווישן די בנינים וואָס זענען על־פּי־נס שטיין געבליבן געפֿינט זיך דער אַמאָליקער ייִדישער קינדער־שפּיטאָל אויף דער שיענע גאַס. צווישן די דאָקטוירים וואָס האָבן דאָרט געאַרבעט איז געווען אויך יאַנוש קאָרטשאַק.

בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה האָט דער שפּיטאָל אײַנגענומען טיפֿוס־ און הונגער־לײַדנדיקע קינדער וואָס זענען דאָרט באַהאַנדלט געוואָרן אויף וויפֿל מען האָט געקאָנט, אין די שרעקלעכע באַדינגונגען פֿון דער געטאָ.

דער נישט אַזוי גרויסער אָבער שיינער בנין געפֿינט זיך אין סאַמע צענטער פון שטאָט. מען קען אים זען פֿונעם צענטראַלן וואַרשעווער וואָקזאַל.

איצט וועט דער בנין פֿאַרוואַנדלט ווערן אין אַ מוזיי ווי אַ טייל פֿונעם ייִדישן היסטאָרישן אינסטיטוט.

דאָס וועט זײַן אַ מוזיי געווידמעט דער וואַרשעווער געטאָ, האָט דערקלערט דער פּוילישער קולטור־מיניסטער, פּיאָטר גלינסקי.