אין דער הײם פֿון דער רוסישער רעװאָלוציע

At Home with the Russian Revolution


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published December 24, 2017.

מיט מער ווי צען יאָר צוריק האָט פּראָפֿעסאָר יורי סלעזקין פֿון בערקלי־אוניװערסיטעט פֿאַרעפֿנטלעכט אַ בוך מיט אַ פּראָװאָקאַטאָרישן טיטל „דאָס ייִדישע יאָרהונדערט”. ער האָט געטענהט, אַז ייִדן אין סאָװעטן־פֿאַרבאַנד האָבן שטאַרק גענאָסן פֿון דער סאָװעטישער מאַכט, בפֿרט אין די ערשטע פּאָר יאָרצענדליקער נאָך דער אָקטאָבער־רעװאָלוציע. די רעװאָלוציע האָט פֿאַר ייִדן געעפֿנט אַ היפּשע צאָל נײַע מעגלעכקײטן פֿאַר קאַריערעס אין דער רעגירונג, מיליטער, קולטור און װיסנשאַפֿט. סלעזקין האָט געבראַכט אַ סך ראיות פֿון פּריװאַטע משפּחה־געשיכטעס, זכרונות און אַרכיװאַלע דאָקומענטן, װאָס זײַנען פֿריִער ניט געװען באַקאַנט בײַ די היסטאָריקער פֿונעם סאָװעטישן ייִדנטום.

די „ייִדישע” היסטאָריקער האָבן קריטיקירט סלעזקינס צוגאַנג פֿאַר אײנזײַטיקײט. סלעזקין האָט אױסגעקליבן יענע פֿאַלן, װאָס האָבן זיך צוגעפּאַסט צו זײַן קאָנצעפּציע און ניט גענומען אין באַטראַכט דעם ברײטערן דיאַפּאַזאָן פֿון פֿאַרשײדענע סאָװעטיש־ייִדישע דערפֿאַרונגען. דערצו האָט ער ניט גענוצט מקורים אױף ייִדישע שפּראַכן. סלעזקין האָט געענטפֿערט, אַז ער איז ניט קײן פּראָפֿעסיאָנעלער ייִדישער היסטאָריקער און זײַן פֿאָרשערישער אינטערעס איז טאַקע געװען געװידמעט דער סאָװעטישער עליט. „דאָס ייִדישע יאָרהונדערט” איז פֿאַר אים געװען אַ בײַ־פּראָדוקט פֿון זײַן גרעסערן פֿאָרשערישן פּראָיעקט. הײַיאָר איז דער דאָזיקער פּראָיעקט, סוף־כּל־סוף, מקוים געװאָרן אינעם מאָנומענטאַלן טױזנט־זײַטיקן באַנד „דאָס רעגירונג־הױז”.

דאָס בוך דערצײלט װעגן די תּושבֿים פֿון אַ ריזיקער געבײַדע מיט בערך זיבן הונדערט דירות, װאָס מען האָט ספּעציעל אױפֿגעבױט פֿאַר די סאָװעטישע יחידי־סגולה אין די 1930ער יאָרן. דאָ האָבן געװױנט מיניסטאָרן, גענעראַלן, באַרימטע קינסטלער און ליטעראַטן, און די העכסטע פּני פֿון דער קאָמוניסטישער פּאַרטײ. יעדע דירה פֿאַרבאַהאַלט אַן אײגענע דראַמאַטישע משפּחה־געשיכטע, און אַ היפּשע צאָל פֿון די לאָקאַטאָרן זײַנען אַרעסטירט און דערשאָסן געװאָרן בעת סטאַלינס „רײניקונגען” פֿון 1937.

סלעזקין איז אַ געניטער דערצײלער און זײַן בוך לײענט זיך גיך, ניט געקוקט אױף דעם ריזיקן פֿאַרנעם. די געשפּאַנטע יחידישע מעשׂיות דינען פֿאַרן מחבר װי שטיקלעך פֿון אַ גרעסערן באַגריף פֿון דער רוסישער רעװאָלוציע און אירע פּועל־יוצאס. סלעזקין באַשרײַבט די באָלשעװיסטישע פּאַרטײ װי אַ מין רעליגיעזע סעקטע, װאָס האָט געגלױבט אין אַראָפּברענגען די גאולה דורך דער רעװאָלוציע. ער פֿאַרגלײַכט די באָלשעװיקעס מיט די גרױסע װעלט־רעליגיעס, װי יהדות, קריסטנטום און איסלאַם, װאָס פֿאַרמאָגן אױך גאולה־גלױבענישן. אָבער די באָלשעװיקעס, טענהט סלעזקין, זײַנען טאַקע געװען אַנדערש װײַל זײ האָבן מצליח געװען אין מקיים זײַן זײער חלום אין דער פֿאָרם פֿון דער סאָװעטישער מלוכה. זײער עם־סגולה איז געװען דער פּראָלעטאַריאַט, און אַלײן האָבן זײ זיך געהאַלטן פֿאַר די כּהנים פֿון דער נײַער אמונה.

די פּריװאַטע געשיכטעס ווערן צונויפֿגעשטיקעוועט אין אַ קאָלעקטיװן פּאָרטרעט פֿון אַ שמאָלן קיבוץ פֿון געטרײַע רעװאָלוציאָנערן, װאָס זײַנען פּלוצעם געװאָרן די בעלי־בתּים איבער דער ריזיקער אָבער זיך צעפֿאַלנדיקער אימפּעריע. די אַמאָליקע סטודענטן, בעל־מלאכות און ליטעראַטן האָבן זיך אין איין נאַכט פֿאַרװאַנדלט אין בלוט־דורשטיקע קאָמיסאַרן און געהײם־פּאָליציאַנטן, און האָבן גענומען באַזײַטיקן זײערע עכטע און אױסגעטראַכטע שׂונאים מיט אַ רציחה — אַ יוצא־מן־הכּלל אַפֿילו פֿאַר יענער בלוטיקער תּקופֿה. זײער אמונה אינעם קאָמוניסטישן גן־עדן האָט באַרעכטיקט דעם רעזשים פֿונעם „רױטן טעראָר”, װאָס זײ האָבן אײַנגעפֿירט אין רוסלאַנד.

אָבער װאָס איז געװען שפּעטער װען די סאָװעטישע מאַכט האָט, סוף־כּל־סוף, פֿאַרפֿעסטיקט איר שליטה? דאָס איז דער עיקר פֿון סלעזקינס בוך. די אַמאָליקע קנאָים פֿון דער רעװאָלוציע האָבן זיך גלײַך צוגעכאַפּט צו אַלע גוטע זאַכן און געשאַפֿן פֿאַר זיך אַ מין גן־עדן תּחתּון מיט פּריװאַטע װױנונגען, פֿעטע מאכלים, סאַנאַטאָריעס און דינסט. זײ האָבן פֿאַרנומען די אַמאָליקע לוקסוס־האָטעלן אין מאָסקװע, װאָס מען האָט איצט גערופֿן „רעגירונג־הײַזער”. סלעזקין איז דערגאַנגען צו די סאַמע קלענסטע פּרטים פֿונעם לעבנס־שטײגער פֿון דער קאָמוניסטישער עליט און אַטפּלעקט װאָס זײ האָבן געטאָן אױף דער אַרבעט און אין דער הײם.

עס איז ניט קײן סוד, אַז אַ היפּשער טײל פֿון דער דאָזיקער עליט זײַנען געװען ייִדן. אײניקע פֿון זײ, װי לעאָן טראָצקי און יעקבֿ סװערדלאָװ, זײַנען געװען באָלשעװיקעס פֿון לכתּחילה אָן, בעת אַנדערע זײַנען פֿונעם „בונד” און „פּועלי־ציון” אַריבער אינעם באָלשעװיסטישן לאַגער בעת דער רעװאָלוציע. אַנדערע נאַציאָנאַלע עדות, װי לעטן, גרוזינער אָדער פּאָליאַקן, זײַנען אױך געװען בולט אין דער פּאַרטײ. אָבער ייִדן זײַנען געװען אַנדערש, באַמערקט סלעזקין: „זײ זײַנען געװּעּן צװישן די סאַמע גלױביקע און קאָסמאָפּאָליטישע.” סלעזקין רופֿט זײ „סאָציאַליסטישע יתומים”: „בעת די פּױלישע, לעטישע און גרוזינישע תּושבֿים פֿונעם רעגירונג־הױז האָבן געהאַלטן אַז דער פּראָלעטאַרישער אינטערנאַציאָנאַליזם לאָזט זיך פּאָרן מיט זײער מאַמע־לשון, פֿאָלקס־לידער און מאכלים, האָבן זיך די ייִדן אָפּגעזאָגט פֿון רעדן ייִדיש און ניט געװאָלט איבערלאָזן זײערע קינדער קײן שום ייִדישע ירושה.” דערצו נאָך איז דער אָנטײל פֿון פֿרױען צװישן ייִדישע קאָמוניסטן געװען העכער אײדער צװישן די אַנדערע גרופּעס, װאָס האָט געפֿירט צו אַ סך געמישטע משפּחות.

אין די לעצטע װאָכן האָט די רוסישע אָרטאָדאָקסישע קירך װידער אױפֿגעװעקט דעם אַלטן בילבול װעגן דעם „ריטואַליסטישן מאָרד” פֿונעם צאַר ניקאָלײַ דעם צװײטן און זײַן משפּחה אין 1918. דעם באַפֿעל פֿאַרן מאָרד האָט געגעבן יעקבֿ סװערדלאָװ, דער דעמאָלטיקער ראָש פֿון דער סאָװעטישער רעגירונג, און דער אױספֿירער איז געװען זײַן חבֿר פֿיליפּ גאָלאָשטשעקין, װאָס זײַן עכטער נאָמען איז געװען שײַע איצקאָװ. די דאָזיקע צװײ פּאַרשױנען פֿאַרנעמען אַ חשובֿ אָרט אין סלעזקינס בוך, װאָס פֿאַרמאָגט אױך אַ פּרטימדיקע שילדערונג פֿונעם ברוטאַלן מאָרד אױפֿן סמך פֿון די סאָװעטישע דאָקומענטן.

צװישן די רעכטע אַנטי־סאָװעטישע „װײַסע” עמיגראַנטן איז שױן אין די 1920ער יאָרן געװען פּאָפּולער די אידעע, אַז דער דאָזיקער מאָרד איז געװען אַ טײל פֿון אַ געהײמען בלוטיקן ייִדישן „ריטואַל”. די הײַנטיקע אָנפֿירער פֿון דער רוסישער קירך זײַנען מער אָפּגעהיט און רעדן ניט װעגן ייִדן ספּעציעל. כּלומרשט װילן זײ פּשוט אױספֿאָרשן די דאָזיקע „װערסיע”. עס מעג אױסזען טאַקע פּאַראַדאָקסאַל, אַז אין אַ געװיסן זין קאָן מען רעדן װעגן קאָמוניזם װי אַ מין רעליגיעזער קולט, װאָס האָט טאַקע יאָ געפֿאָדערט בלוטיקע קרבנות, כאָטש קײן שײַכות צו דער ייִדישער אמונה האָט דער דאָזיקער קולט אַװדאי ניט געהאַט.