קהילה

ידיעות פֿון װאַרשע

News From Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

די ידיעות פֿון וואַרשע ווי אויך ייִדישע נײַעס פֿון אַנדערע לענדער איבער דער וועלט, קאָן מען הערן יעדן טאָג אין אונדזער ראַדיאָ־פּראָגראַם „דער פֿאָרווערטס־קול‟.

„פּולין‟־מוזיי זאָרגט זיך פֿאַר נעגאַטיווער ווירקונג וואָס נײַע געזעץ וועט האָבן אויף דער חורבן־פֿאָרשונג

די וואָס פֿאַראינטערעסירן זיך מיט פּויליש־ייִדישע ענינים איז מסתּמא טשיקאַווע צו וויסן וואָס דער ייִדישער מוזיי „פּולין” האָט צו זאָגן וועגן דעם נײַעם „לשון הרע־געזעץ” פֿונעם פּוילישן פּאַרלאַמענט. דאָס געזעץ פֿאַרווערט דאָס נוצן דעם טערמין „פּוילישע” קאָנצענטראַציע־לאַגערן און דאָס באַשולדיקן די פּאָליאַקן אין צוהעלפֿן דעם דײַטשישן גענאָציד פֿון די פּוילישע ייִדן בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה.

דער מוזיי באַטאָנט אין זײַן דערקלערונג אַז ס׳איז גאַנץ פֿאַרשטענדלעך וואָס אַ סך פּאָליאַקן פֿילן זיך באַליידיקט ווען זיי הערן װי אויסלענדער רעדן וועגן כּלומרשטיקע פּוילישע אומברענג־לאַגערן. אָפֿט מאָל נוצן זיי דעם דאָזיקן טערמין נישט צוליב שלעכטע כּוונות. די סיבה איז פּשוט איגנאָראַנץ. דער פּוילישער ענטפֿער — האַלט דער ייִדישער מוזיי — דאַרף זיין דערציִעריש און נישט געזעצלעך.

אַגבֿ, ווי מיר האָבן שוין דערמאָנט, ווערט דער טערמין „פּויליש” גענוצט אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים. „פּוילישע” וויצן זענען, ווי קינד און קייט ווייסן, נישט קיין פּוילישע וויצן נאָר פֿאַרקערט, וויצן אויפֿן חשבון פֿון די פּאָליאַקן. לאָמיר נעמען אַ מער טראַגישן בײַשפּיל. די “וואַרשעווער” געטאָ איז נישט געווען קיין געטאָ פֿאר דער וואַרשעווער באַפֿעלקערונג פּער סע. דאָס איז געווען אַ ייִדישע געטאָ אויף וואַרשעווער ערד.

דער מוזיי גיט צו אַז ער זאָרגט זיך פֿאַר דער נעגאַטיווער השפּעה וואָס דאָס נײַע געזעץ וועט האָבן אויף דער היסטאָרישער פֿאָרשונג אין שײַכות מיטן חורבן. ווי מיר האָבן דערמאָנט, פֿאַרווערט דאָס נײַע געזעץ נישט נאָר צו נוצן דעם טערמין פּוילישע אומברענג־לאַגערן. עס פֿאַרווערט אויך דאָס באַשולדיקן די פּאָליאַקן וואָס זיי, אָדער אַ טייל פֿון זיי, האָבן אָנטיילגענומען אינעם גענאָציד.

לויטן מוזיי איז דאָס אַ מין פּאָליטיש אַרײַנמישן זיך אין דער געשיכטע.

דער מוזיי־דירעקטאָר, דאַריוש סטאָלאַ, האָט לעצטנס באַטאָנט אַז די דעפּוטאַטן פֿונעם פּוילישן פּאַרלאַמענט האָבן אַפֿילו נישט קאָנסולטירט מיט די פּוילישע היסטאָריקערס איידער זיי האָבן געשאַפֿן דאָס געזעץ. די רייד פֿונעם דירעקטאָר לייגן זיך טאַקע אויפֿן שׂכל. איידער מען נעמט אָן אַ באַשלוס אין שײַכות מיט פינאַנץ האַלט מען זיך אַן עצה בײַ די עקאָנאָמיסטן און איידער מען נעמט אָן אַ באַשלוס אין שײַכות מיט אַטאָם־ענערגיע פֿרעגט מען זיך נאָך בײַ אינזשענירן. און דאָ, גאָרנישט.

מיר טראָגן נישט דאָס אַחריות פֿאַר דער פֿאַרגאַנגענהײט, באַטאָנט דער מוזיי. מיר טראָגן אָבער יאָ דאָס אַחריות פֿאַרן אופֿן ווי מיר באַהאַנדלען דעם עבֿר. אויב מיר ווילן זאָגן דעם אמת און נאָר דעם אמת וועגן דעם עבֿר, דאַרפֿן מיר שאַפֿן אַ סבֿיבֿה פֿון פֿרײַער דיסוקסיע וואָס ווערט באַזירט אויף פֿאַקטן און נישט אויף קיין מיינונגען.

הייסט עס, אַז דער ייִדישער מוזיי „פּולין” האַלט נישט פֿון באַשרענקען די היסטאָרישע דיסקוסיעס און פּובליקאַציעס מיט יוריסטישע מיטלען.

אויב איך האָב נישט קיין טעות, האַלטן אַ סך מענטשן אין פּוילן די טעג, אַז דאָס געזעץ איז נישט געווען נייטיק. עס האָט נישט געבראַכט דער מדינה קיין שום נוצן. ס׳איז א מאָדנע זאַך. פּאָליאַקן און ייִדן האָבן זיך צעקריגט וועגן דעם ענין און די דײַטשן, וואָס זייערע טאַטעס און זיידעס האָבן פּלאַנירט און אויסגעפֿירט דעם גענאָציד פֿון די ייִדן אין פּוילן, שטייען בײַ דער זייט.

דאָס האָט געכאַפּט אויך דער קאַריקאַטוריסט פֿון דער פּאָפּולערער פּוילישער וואָכנשריפֿט „אַנגאָראַ”. זײַן קאַריקאַטור ווײַזט ווי אַ פּאָליאַק און אִַ ייִד צעקריגן זיך בשעת אַ דײַטשל לאַכט זיך אָפּ פון זיי ביידע, האַלטנדיק אַ ביר אין דער האַנט.

ס׳איז נאָר אַ שאָד אַז דער ייִד אין דער קאַריקאַטור זעט אויס ווי מען וואָלט אים אַרויסגענומען פֿונעם נאַצישן „שטירמער”.

---

תּלמידה קלאָגט אָן ישׂראלדיקן דערציִונג־מיניסטעריום פֿאַר נישט צוגרייטן זי צו נסיעה קיין טרעבלינקע

אַ גימנאַזיע־תּלמידה װאָס װױנט לעבן חיפֿה האָט לעצטנס אָנגעקלאָגט אין געריכט דעם ישׂראלדיקן דערציִונג־מיניסטעריום און איר וווינשטאָט צוליב אַן אײגנאַרטיקער סיבה: נאָכן באַזוכן דעם טרעבלינקע־מוזיי אין פּוילן האָט זי געליטן פֿון אַ נערוון־צוזאַמענבראָך.

די תּלמידה האָט געהאַט געחלשט בעתן באַזוך און איז באַהאַנדלט געוואָרן אין אַ וואַרשעווער שפּיטאָל איידער זי איז צוריק אַהיימגעפֿאָרן.

אירע אַדוואָקאַטן האָבן באַטאָנט אַז די גימנאַזיע האָט נישט צוגעגרייט די תּלמידים פֿאַר דער נסיעה. מען האָט זיי נישט געבראַכט זען דעם „יד־ושם מוזיי” אין ירושלים, און דער גימנאַזיע־פּערסאָנאַל האָט נישט געפֿירט קיין פּערזענלעכע שמועסן מיט די תּלמידים פֿאַר דער נסיעה קיין פּױלן.

די אַדװאָקאַטן האָבן גערעדט מיט פּסיכיאַטערס וואָס האָבן באַשטעטיקט אַז אָפֿט מאָל באַהאַנדלען זײ תּלמידים וואָס קומען צוריק מיט פּאָסט־טראַוומאַטישע פּסיכישע שטערונגען נאָך די נסיעות קיין פּוילן.

אַ סך תּלמידים געפֿינען זיך אין אַ שווערן פּסיכישן צושטאַנד במשך פֿון לאַנגע חדשים נאָך דער נסיעה צו די אומברענג־לאגערן אין פּוילן.

דאָס געריכט איז געווען מסכּים מיט די אַדוואָקאַטן. די תּלמידה וועט באַקומען פֿאַרגיטיקונג־געלטער. וויפֿל — האָבן זיי נישט אַנטפּלעקט.