דער נסתּרס נאָוועלע וועגן אַ ייִדישער משפּחהס ירידה

Der Nister's Story of a Jewish Family's Decline


פֿון מיכאל קרוטיקאָוו

Published February 18, 2018.

איך האָב לעצטנס צום ערשטן מאָל געלייענט דער נסתּרס נאָוועלע, “פּופּע (אַ מעשׂה פֿון צוריק מיט יאָרן)” וואָס איז אַרויס אין “פּאַריזער צײַטשריפֿט” אין 1957. (עס קומט אַ דאַנק פּראָפֿעסאָר אַבֿרהם נאָווערשטערן פֿאַר אָנווײַזן אויף דער דאָזיקער פּובליקאַציע.)

לױטן סטיל שטאַמט די נאָוועלע פֿון די 1930ער יאָרן, װען דער נסתּר האָט געזוכט אַ נײַעם װעג אין דער סאָװעטישער ליטעראַטור. געװיסע טעמעס און מאָטיװן זײַנען נאָענט צו דעם ראָמאַן „די משפּחה מאַשבער”, הגם די העלדן און דער סיפּור־המעשׂה זײַנען גאָר אַנדערש.

„פּופּע” איז אַ משפּחה־דראַמע, װאָס אַנטפּלעקט זיך אין אַ גרױסן „פּריציש־געבױטן צװײ־שטאָקיקן הױז מיט ליכטיק־לענגלעכע, שטענדיק אױסגעפּוצטע פֿענצטער”, װאָס שטײט אין מיטן הױף מיט אַ שײנעם גאָרטן. די משפּחה באַשטײט פֿונעם עלטערן סוחר שלמה שײנפֿעלד, זײַנע פֿיר קינדער און צװײ אײניקלעך, פּופּע און מוני. סײַ שלמה, סײַ זײַן זון עזריאל (פּופּעס פֿאָטער) סײַ זײַן טאָכטער (מוניס מוטער) זײַנען פֿאַראלמנט. זײ האָפֿן, אַז מוני װעט חתונה האָבן מיט זײַן שוועסטערקינד פּופּע, און אַזױ אַרום װעט די גאַנצע משפּחה פֿאַרבלײַבן צװישן די װענט פֿון זײער הױף.

פּופּע איז געװען גאָר באַליבט בײַ אַנדערע: „אַלע האָבן זי געליבט, פּופּען, און זי? — מוניען, איר געשװעסטערקינד”. מוני איז אָבער געװאַקסן אַ „װינקל־קינד” און שױן יונגערהײט געװאָרן „אַ מין קלײנער זײדע”. זײַן באַציִונג צו פּופּע איז געװען קאַלט — „מעגלעך דװקא טאַקע דערפֿאַר, װאָס ער האָט פֿאָרגעשטעלט מיט זיך אירן אַ היפּוך”. זי האָט ליב געהאַט טאַנצן, און ער האָט ליב געהאַט לװיות און בית־עולמס.

איבער זײַן „געדעמפֿטן יצר־הרע” איז מוניע ניט געװען פֿעיִק „אױפֿצופֿלאַקערן” פֿון אַזאַ „אַנציקנדיקן נפֿש” װי זײַן שװעסטערקינד פּופּע. אַנטױשט אין מוני, האָט זיך פּופּע אַ װענד געטאָן צו אַ בחור פֿון דער קאָמערץ־שול, װעלכער האָט זי באַגלײט פֿון דער גימנאַזיע. דער דערצײלער האָט ניט קײן דרך־אַרץ פֿאַרן דאָזיקן טיפּ: „אַ זשװאַװער פֿױגל אין איר עלטער, עטװאָס נידעריקער פֿון איר װוּקס, מיט אַ פֿרײלעך ביסל קלײַען אין פּנים, אױך מיט עפּעס אַ שטענדיק לצעלע אין זײַן שמײכלענדיקן בליק”. ער איז געראָטן אין זײַן טאַטן, אַ „שטענדיקער אורח בײַ פֿרעמדע, נגידישע טישן”, אַן אַמאָליקער שאַרפֿער לערנער און אַ דורכגעפֿאַלענער מעקלער װאָס האָט „זיך שױן לאַנג אָפּגעזאָגט פֿון זײַנע בני־בית צו שפּײַזן”.

װי דער לײענער קאָן טרעפֿן, האָט פּופּעס ליבע מיט אָט דעם „פּאַרשױן” ניט געהאַט קײן גוטן סוף. װען דאָס קינד איז געבױרן געװאָרן, האָט דער זײדע אײַנגערעדט מוניען צו ראַטעװען דעם כּבֿוד פֿון דער משפּחה, און מען האָט געשטעלט אַ „שטילע חופּה” פֿאַר בײדע שװעסטערקינדער. דער סוף פֿון דער מעשׂה איז גאָר טרױעריק. מוני פֿאָרט אַוועק שטודירן אין אױסלאַנד און פֿון דאָרט שיקט ער פּופּען אַ גט. איר פֿאָטער עזריאל ווערט דערהרגעט דורך אַנאַרכיסטן, װאָס האָבן טעראָריזירט די שטאָט נאָך דער מפּלה פֿון דער רעװאָלוציע פֿון 1905. דערצו נאָך האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז בראָש פֿון די אַנאַרכיסטן־טעראָריסטן איז געשטאַנען דװקא פּופּעס פֿאַרפֿירער. די פּאָליצײ האָט אים געכאַפּט און מען האָט אים פֿאַרמשפּט צו דער תּליה. געבראָכן דורך אַלע צרות שטאַרבט שלמה, זײַן טאָכטער נעמט איבער דאָס געשעפֿט, און פּופּע נעמט זיך אונטער צו פֿירן די בעל־הבתּישקײט. אונטער זײער השגחה זײַנען געבליבן שלמהס צװײ ניט־געראָטענע „בנים”, די „שיקסל־ייִנגלעך”, װאָס האָבן חתונה מיט צװײ שװעסטער. „און שױן. און װײַטער איז אַלץ געבליבן, װי געװען”, שליסט דער נסתּר זײַן דערצײלונג.

װאָס איז דער מוסר־השׂכּל פֿון דער דאָזיקער מעשׂה? דער נסתּר דערמאָנט די רעװאָלוציע פֿון 1905, אָבער קײן פּאָזיטיװע געשטאַלטן פֿון רעװאָלוציאָנערן חוץ די אַנאַרכיסטן זײַנען דאָ ניטאָ. די ירידה פֿון דער אַלטער נגידישער משפּחה איז אײַנגעװאָרצלט אין דער גאװה פֿון דעם זײדן שלמה שײנפֿעלד, װאָס װיל פֿאַרהיטן זײַן הױז פֿון װאָסער ניט איז באַריר מיט דער דרױסנדיקער װעלט. אַװדאי איז דאָס ניט מעגלעך, און ער מוז פֿאַר זײַן עקשנות באַצאָלן דעם טײַערסטן פּרײַז, זײַן באַליבט אײניקל פּופּע. דער נסתּר שילדערט שלמהס געשטאַלט מיט מיטלײַד און פֿאַרשטאַנד. ער נעמט זיך אָן שלמהס קריװדע אין יענעמס געראַנגל מיטן צײַטגײַסט, אָבער דער דערצײלער איז גוט געװױר, אַז מען קאָן ניט געװינען. דער דור װאָס קומט איז ניט בעסער פֿון דעם דור, װאָס גײט אַװעק, אָבער מען קאָן גאָר ניט טאָן מיט דעם. אין דעם זינען איז שלמה אַ מין איובֿ־געשטאַלט, כאָטש זײַן שטרײַט איז ניט מיט גאָט נאָר מיט דער צײַט.

די טעמע פֿון משפּחה־ירידה איז געװען פּאָפּולער אין דער אײראָפּעיִשער און ייִדישער ליטעראַטור פֿון סוף נײַצנטן — אָנהײב צװאַנציקסטן יאָרהונדערט. דאָס זעט מען בפֿירוש אין די ראָמאַנען פֿון י. י. זינגער װי אױך בײַ י. ל. פּרצן. דער נסתּר האָט הױך געשעצט דעם רוסישן שרײַבער אַנטאָן טשעכאָװ, און אין „פּופּע” זעט מען אַ געװיסע קרובֿהשאַפֿט מיט טשעכאָװס דראַמע „װײַנשל־גאָרטן”: אין בײדע װערק שפּילט דער אַלטער סאָד אַ סימבאָלישע ראָלע פֿונעם אָפּגעלעבטן עבֿר.

שרײַבנדיק צום ברודער מאָטל אין פּאַריז אין 1934 האָט דער נסתּר מודיע געװען, אַז ער האָט בדעה אָנצושרײַבן אַ בוך װאָס „האַנדלט זיך װעגן מײַן גאַנצן דור — פֿון דעם װאָס איך האָב געזען, געהערט, איבערגעלעבט און אױסגעפֿאַנטאַזירט”. צי איז „פּופּע” אַ טײל פֿון אָט דעם ריזיקן פּלאַן? קײן גענױעם ענטפֿער אױף דער דאָזיקער פֿראַגע װעלן מיר מסתּמא קײן מאָל ניט באַקומען, אָבער די טרױעריקע מעלאַנכאָלישע מעשׂה פֿאַרנעמט אַ חשובֿ אָרט אין דער נסתּרס ליטעראַרישער ירושה.