זײַט מיר מוחל, מײַקל וועקס!

Please Forgive Me, Michael Wex!


פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published May 01, 2018.

טײַערער מײַקל וועקס, איך קום פֿון אַ געגנט אין בראָנקס וואָס מיר, די „ייִדישיסטן‟ (זײַט מוחל) האָבן אַ נאָמען געגעבן „ביינברידזשיווקע‟ — ביינברידזש עוועניו און 208טע גאַס, וווּ עס האָט זיך אַמאָל געפֿונען די שלום־עליכם שול 21, וואָס דינט הײַנט פֿאַר אַ ייִדישן קולטור־צענטער.

אויף דער זעלביקער גאַס האָבן געוווינט די שעכטערס, די פֿישמאַנס, די גאָטעסמאַנס, די לעדערהענדלערס. נישט ווײַט פֿון זיי האָבן מיר, די האָפֿמאַנס, געוווינט. יעדן נאָכמיטיק האָב איך, זיבן יאָר צײַט, געבראַכט מײַן זינדל אַבֿרהמהלען (אַבֿי) האָפֿמאַן, אין דער ייִדישער שול. איך האָב דאָרט געפֿירט אַ קינדערגאָרטן מיט די קינדער פֿון די „ייִדישיסטן‟. אונדזערע קינדער האָבן פֿליסיק גערעדט ייִדיש אַפֿילו צווישן זיך, געזונגען ייִדישע און העברעיִשע לידער, געפּראַוועט יעדן פֿרײַטיק־צו־נאַכטס אַן עונג־שבת, געפֿײַערט ייִדישע ימים־טובֿים. איז וואָס שלאָג איך זיך אַזוי על־חטא?

איז די מעשׂה אַזאַ: מיר זײַנען אַלע געווען ייִדישיסטישע „סנאָבן‟. מיר פֿון „ביינברידזשיווקע‟, ווי אויך אוריאל און בינע ווײַנרײַך, די לאַפּינס, יודל מאַרק מיטן „אַטראַן הויז‟ מיט די ייִדישע אַרגאַניזאַציעס, אַרײַנגערעכנט דעם „קולטור קאָנגרעס‟, מיטן ייִוואָ, מאַקס ווײַנרײַכס אַסיסטענטקען חנה פֿרישדאָרף. אַלץ וואָס איך געדענק פֿון די 1950ער און 60ער איז, אַז מיר אַלע האָבן געהאַלטן אַז מיר זײַנען ס’אויבערשטע פֿון שטייסל.

דערפֿאַר, מיט יאָרן שפּעטער, ווען ס׳איז אַרויס אײַער בוך „קוועטש‟, האָבן מיר עס אַוועקגעמאַכט מיט דער האַנט. דאָס וואָרט „קוועטש‟ האָט אַרויסגערופֿן בײַ אונדז א ווידערווילן. פֿע, ס׳פּאַסט נישט! ווער רופֿט עס אַ בוך וועגן ייִדיש „קוועטש‟? ס׳שטעלט מיט זיך פֿאָר די אַמעריקאַנער פּראָסטיאַקעס און עם־האָרצים, וואָס קענען אַ פּאָר געציילטע ווערטער וואָס זיי רופֿן „דזשויִש‟, ווערטער ווי בייגל, לאַקס, קוועטש און שטיק…

הײַנט אַז איך לייען אײַער בוך, בין איך ממש אַנטציקט. קיינער פֿון אונדז איז נישט אויפֿגעוואַקסן בײַ פֿרומע משפּחות, אחוץ משה לעדערהענדלער, אַ ליובאַוויטשער חסיד, וואָס האָט געקענט די גמרא און די קליינע אותיעלעך. מיר אָבער, זײַנען געוואַקסן „בעזבאָזשניקעס,‟ אָנעם ייִדישען גאָט.

האָבן מיר פֿאַרפֿעלט די וועלט פֿון דעם אמתן, פֿרומען פֿליגל פֿון ייִדישקייט, מיר האָבן זיך גענערט אויף ייִדישער ליטעראַטור, ייִדישע לידער, מ׳האָט געפּראַוועט ייִדישע ימים־טובֿים אָבער נישט פֿון חסידישן ווינקל, און מיר זײַנען נישט געווען באַקאַנט מיט דער רבנישער וועלט.

מיט אַ מאָל קריג איך אַרײַן אײַער בוך „קוועטש‟ און געמיינט אַז איך וועל דאָ אַרײַנפֿאַלן אינעם אַמעריקאַנער „ייִדישן סלענג‟. נאָכן איבערלייענען אײַער בוך בין איך אָבער אַנטציקט געוואָרן ווײַל דאָס בוך איז באַלערנדיק און ייִדישלעך, פֿול מיט אָנגעזאַמלטער ייִדישער חכמה און וויסן. איר דערמאָנט די גרויסע ייִדישע געלערנטע ד״ר מאַקס און אוריאל ווײַנרײַך, איר שרײַבט אַפֿילו וועגן בבֿא־בוך און גליקל האַמילס זכרונות, ממש נישט צום גלויבן אַז אַ מענטש וואָס איז באַקאַנט אין דער ייִדישער וועלט ווי אַ לעקטאָר וועגן ייִדישן הומאָר און וויצן, איז נישט נאָר באַהאַוונט אין תּורה און גמרא, נאָר אויך אין דער וועלט פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור. קומט אײַך אַן אמתער יישר־כּוח און אַ פֿאַרשפּעטיקטן האַרציקן דאַנק.