רוחניות

װי פֿאַרבינדט זיך דער וועלטבאַשאַף מיט דער מיצווה פֿון ביכּורים?

The Link Between the World's Creation And Our First Fruits

פֿון יואל מאַטוועיעוו

ווען איר וועט זיך באַזעצן אין ארץ־ישׂראל, זאָגט די תּורה בײַם אָנהייב פֿון אונדזער פּרשה, זאָלט איר ברענגען די ערשטע פּירות פֿון אײַער גערעטעניש אינעם אָרט, וואָס דער אייבערשטער וועט אויסקלײַבן – דהײַנו, אינעם בית־המיקדש.

די ערשטע פּירות – ביכּורים – האָט מען געדאַרפֿט ברענגען אַ כּהן, כּדי צו באַדאַנקען דעם רבונו־של־עולם מיט פֿרייד פֿאַרן באַפֿרײַען דעם ייִד פֿון דער מצרישער שקלאַפֿערײַ. באַדאַנקען – און דערמאָנען יעדעס יאָר, ווי אַזוי ייִדן האָבן געבעטן דעם באַשעפֿער צו ראַטעווען זיך פֿון גלות־מצרים.

צווישן די ראשונים איז פֿאַראַן אַן אינטערעסאַנט מלחוקת, צי אַ גר מעג אויך באַדאַנקען דעם באַשעפֿער פֿאַרן באַפֿרײַען „זײַנע אָבֿות‟. אין אַ בריוו צו אַ געוויסן גר מיטן נאָמען עובֿדיה, דערקלערט דער רמב״ם, אַז אַבֿרהם אָבֿינו איז דער טאַטע פֿון אַלע גרים, דערפֿאַר קאָנען זיי זאָגן דעם זעלבן ביכּורים־נוסח.

אַגבֿ, יענער גר, עובֿדיה, איז געווען גאָר אַן אינטערעסאַנטע פּערזענלעכקייט. געבוירן אינעם 12טן יאָרהונדערט, האָט ער באַקומען אַ גוטע מוזיקאַלישע בילדונג און איבערגעלאָזט די איינציקע נאָטן־רעקאָרדירונג פֿון יענצײַטיקער ייִדישער מוזיק. אַזוי צי אַזוי, האָט רבינו יצחק, איינער פֿון די פֿראַנצויזישע בעלי־תּוספֿות, אויך געהאַלטן, אַז דער נוסח בײַם ברענגען די ביכּורים האָט אַן אוניווערסאַלן זין, לאַוו־דווקא פֿאַרבונדן מיט די בוכשטעבלעכע אייניקלעך פֿון די יוצאי־מצרים. באַקומט זיך, אַז דער עצם־ענין פֿון יציאת־מצרים איז ברייטער, ווי איין היסטאָריש געשעעניש.

דאָס זעלטענע וואָרט „ראשית‟, וואָס דערפֿון הייבט זיך אָן די גאַנצע תּורה, ווערט דערמאָנט בלויז אין אַ פּאָר געציילטע ערטער פֿונעם חומש. אין אונדזער סדרה ווערן די ערשטע פּירות אָנגערופֿן „ראשית כּל פּרי האדמה‟. אויפֿן סמך פֿונעם זעלטענעם וואָרט־באַנוץ, באַטאָנען די חז״ל אינעם מדרש, אַז די גאַנצע וועלט איז באַשאַפֿן געוואָרן צוליב דער מיצווה פֿון ביכּורים.

אויפֿן ערשטן בליק, איז דאָס שווער צו פֿאַרשטיין. על־פּי הלכה, איז די מיצווה חל בלויז אויף זיבן מינים פּירות פֿון ארץ־ישׂראל: ווייץ, גערשטן, טרויבן, פֿײַגן, מילגרוימען, איילבערטן און טייטלען. דערצו, האָבן מיר דאָך הײַנט נישט קיין בית־המיקדש. איז די גאַנצע מעשׂה־בראשית פֿאָרגעקומען צוליב אַזאַ ספּעציפֿישן ענין?

דער אוניווערסאַלער אָפּטײַטש פֿונעם ביכּורים־נוסח העלפֿט עס צו פֿאַרשטיין. מע באַדאַנקט דעם באַשעפֿער נישט נאָר פֿאַר זיך און פֿאַר דער אייגענער משפּחה, נאָר פֿאַר זײַנע טובֿות אין דער גאָרער וועלט. זעלטן ווערט אין דער תּורה בכלל דערמאָנט בפֿירוש דער ענין פֿון דאַוונען. דער רמב״ן זאָגט אַפֿילו, אַז אַלע דרײַ טאָג־טעגלעכע תּפֿילות זענען מדרבנן. בלויז אין אַ שווערן מצבֿ – אַן עת־צרה – הייסט די תּורה בפֿירוש צו בעטן דעם רבונו־של־עולם צו העלפֿן. ווי אַזוי זשע קען דאָס אָבער זײַן, ווען די ספֿרים־הקדושים, בפֿרט די חסידישע, שטעלן אַ ריזיקן טראָפּ אויף דער עבֿודת־התּפֿילה?

אין זײַן קלאַסישן הלכה־ספֿר „ערוך השולחן‟, לייגט פֿאָר הרבֿ יחיאל־מיכל עפּשטיין אַן אייגנאַרטיקן תּירוץ אויף דער דאָזיקער קשיא. די עבֿודת־התּפֿילה איז אַזוי וויכטיק און זעלבפֿאַרשטענדלעך, אַז מע מוז עס אַפֿילו נישט אַרײַנרעכענען אינעם חשבון פֿון תּרי״ג מיצוות. די תּורה דערמאָנט עס זעלטן, ווײַל מע פֿאַרשטייט דאָך פֿון זיך אַליין, אַז מיטן אייבערשטן דאַרף מען כּסדר פֿירן אַ לעבעדיקן דיאַלאָג. אַדרבה, דאָס איז דער סאַמע שורש פֿון אַלע מיצוות.

אין דער מיצווה פֿון ביכּורים זענען דווקא וווּנדערלעך צונויפֿגעפֿלאָכטן, ווי איין פּעקל, אַ גאַנצע ריי צענטראַלע תּורה־יסודות: תּפֿילה, הודאה, צדקה, אמונה, בטחון, שׂימחה און אַהבֿת־השם.

אין זײַן פּירוש צו דער סדרה, ברענגט רבינו בחיי אַ פּסוק פֿונעם תּנ״כישן ספֿר־משלי: „כּבד ה׳ מהונך ומראשית כּל תּבֿואת‟ – זײַ מכבד דעם רבונו־של־עולם מיט דײַן פֿאַרמעגן און מיט אַלע ערשטע פּירות פֿון דײַן תּבֿואה. משלי איז בעצם אַ מוסר־ספֿר מיט אַ פֿילאָסאָפֿישן טעם. דער מחבר, שלמה המלך, האָט אײַנגעזען אין די ביכּורים אַ גרויסע אוניווערסאַלע ווערט. אויפֿן סמך פֿון משלי, דערמאָנט אונדז רבינו בחיי, אַז אַלץ קומט פֿונעם אייבערשטן און אַלצדינג בלײַבט, סוף־כּל־סוף, אין זײַנע הענט. תּמיד מוזן מיר האָבן בטחון און באַדאַנקען דעם באַשעפֿער פֿאַר זײַנע טובֿות, אַמאָליקע און הײַנטיקע.

עס טרעפֿן זיך אַזעלכע מענטשן, וואָס שטרעבן צו זאָגן תּפֿילות מיט כּוונה בלויז אין שווערע מאָמענטן פֿונעם לעבן. ווען דאָס לעבן גייט כּשורה, מיינען זיי אָבער, אַז ס׳איז גענוג אָפּצודאַוונען אויף גיכן – און שוין. ווי געזאָגט, האַלט דאָך דער רמב״ן, אַז אַן עכטע מיצווה־מן־התּורה צו דאַוונען איז דאָ בלויז ווען מע איז, נעבעך, אויף צרות.

לאָמיר זיך אָבער אַרײַנטראַכטן: צי טרעפֿט זיך בכלל אין אונדזער לעבן כאָטש איין מאָמענט, ווען אין דער גאַנצער וועלט זענען נישטאָ קיין צרות? צום באַדויערן, איז עמעצן ערגעץ־וווּ אַלעמאָל שווער. אַפֿילו אין די סאַמע אַנטוויקלטע לענדער שטאַרבן מענטשן, נעבעך, יעדן טאָג פֿון מחלות, לײַדן פֿון פֿאַרברעכנס, אומגליקן, קריגערײַען, אומיושר, דערשלאָגנקייט – שוין אָפּגערעדט פֿון מלחמות, הונגער און מגיפֿות אין די אומרויִקע וועלט־ראַיאָנען.

ווען דער באַשעפֿער גיט אונדז אַ מתּנה – די ערשטע פּירות צי עפּעס אַנדערש – מוזן מיר אים באַדאַנקען בשׂימחה, מיט בטחון און אמונה אינעם האַרצן. פֿאָרט, אין דער זעלבער צײַט דאַרף מען זיך דערמאָנען אינעם גלות־מצרים און ווידער בעטן, ער זאָל ראַטעווען די גאַנצע וועלט פֿון צרות. „ושׂמחתּ‟, פֿרייט זיך, דאַנקט דעם הייליקן באַשעפֿער, זאָגט אונדז די תּורה, אָבער האָפֿט און שטרעבט צו ראַטעווען די, וואָס געפֿינען זיך אין אַ ביטערן מצבֿ, פֿונעם גשמיותדיקן און רוחניותדיקן מצרים. אַוודאי דאַרפֿן מיר באַדאַנקען דעם רבונו־של־עולם בשׂימחה, אָבער מע טאָר נישט דערבײַ פֿאַרגעסן אינעם אַלגעמיינעם תּפֿילה־קול לטובֿת דעם תּיקון־עולם. אָט צוליב דעם, קאָן מען זאָגן, איז די גאַנצע וועלט באַשאַפֿן געוואָרן.