דער „זומער פֿון ליבע‟ האָט מיך דווקא דערשראָקן

The Summer of Love Was Scary Too

יוגנטלעכע אויפֿן וועג קיין „וווּדסטאַק”
Wikimedia Commons
יוגנטלעכע אויפֿן וועג קיין „וווּדסטאַק”

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published June 17, 2019.

דעם זומער ווערט 50 יאָר זינט דעם באַרימטן ראָקמוזיק־פֿעסטיוואַל אין וווּדסטאַק, וואָס איז פֿאָרגעקומען אויף אַ פֿאַרם אין די קעטסקיל־בערג.

דער פֿעסטיוואַל, וואָס האָט צוגעצויגן מער ווי 400,000 מענטשן אויף דרײַ טעג אין אויגוסט, האָט באַטאָנט די וויכטיקייט פֿון אַרײַנברענגען מער ליבע און שלום אין דער וועלט און איז דערבײַ געוואָרן ממש אַ סימבאָל פֿון דער סאָציאַלער רעוואָלוציע פֿון די 1960ער יאָרן — אַ תּקופֿה ווען די יוגנט האָט זיך אַנטקעגנגעשטעלט די ווערטן פֿונעם עסטאַבלישמענט, פֿאַרדאַמט דעם קאָנפֿאָרמיזם פֿונעם עלטערן דור און געמוטיקט די יוגנט אָפּצוּוואַרפֿן אַלע אָנגענומענע נאָרמעס פֿון דער געזעלשאַפֿט.

הײַנט שמייכלט מען, ווען עמעצער דערמאָנט די „רעוואָלוציאָנערע‟ שטימונג פֿונעם יונגן דור אין די זעכציקער יאָרן, אָבער דעמאָלט האָבן ביידע צדדים — סײַ די יונגע רעבעלן, סײַ די פֿאַרטיידיקער פֿון דער אַלטער גוואַרדיע, עס גענומען זייער ערנסט. און אין מיטן פֿון אַלץ האָב איך, אַן אומשולדיק 12־יאָריק מיידל פֿון אַ טראַדיציאָנעלער ייִדישער היים, זיך צוגעקוקט, און אַליין נישט געוווּסט אויף וועלכן צד איך בין.

דעם ערשטן טרייסל פֿון דער „רעוואָלוציע‟ האָב איך דערפֿילט אין פֿרילינג 1969, ווי אַ תּלמידה פֿונעם זעקסטן קלאַס. איין פֿרײַטיק האָבן די לערער געמאָלדן עפּעס וואָס האָט מיר געקלונגען אויסטערליש: פֿון מאָנטיק אָן, וועלן די מיידלעך קאָנען טראָגן הויזן אין שול. מײַנע חבֿרטעס האָבן זיך שטאַרק דערפֿרייט, נאָר מיך האָט עס אין גאַנצן באַאומרויִקט. אמת, איך האָב תּמיד געטראָגן הויזן אין דער היים און אין שפּילפּלאַץ אָבער אין אַזאַ פֿאָרמעלער אינסטיטוציע ווי אַ שול, האָט זיך מיר געדאַכט אַז עס דאַרפֿן זײַן שטרענגערע הלבשה־כּללים. איך האָב ליב געהאַט, וואָס ס׳איז דאָ אַ געוויסער „סדר‟ אויף דער וועלט; אין דעם פֿאַל, אַז ייִנגלעך טראָגן הויזן אין שול, און מיידלעך — קליידער, ווײַל דאָס האָט געמיינט, אַז מײַן וועלטעלע וועט בלײַבן זיכער און סטאַביל. דערזעענדיק ווי אַזוי מע האָט פֿון אַזאַ אײַנגעפֿונדעוועטן כּלל כּמעט איבערנאַכט געמאַכט אַ „משה קאַפּויער‟, האָט זיך מײַן וועלטעלע מיט אַ מאָל דערפֿילט גאָר נישט אַזוי זיכער.

אַ שטיקל צײַט האָב איך קיין אַנדערע גרויסע ענדערונגען נישט באַמערקט — מסתּמא, ווײַל בײַ מיר אין דער היים, אונטער די פֿליגל פֿון טאַטע־מאַמע, האָט זיך אַלץ געפֿירט מער־ווייניקער ווי פֿריִער. אָבער מיט אַ פּאָר חדשים שפּעטער, ווען איך בין אַוועק אין זומער־לאַגער, האָב איך ערשט דאָרט אַנטדעקט, ווי ווײַט די אַלטע באַקאַנטע וועלט מײַנע האָט זיך אָנגעהויבן צו צעקרישלען.

ס׳איז געווען מײַן דריטער זומער אין „קעמפּ־המשך‟ — דער בונדיסטישער זומער־לאַגער, געגרינדעט אין 1959, אויפֿן מוסטער פֿון דער באַליבטער ייִדיש־רעדנדיקער מעדעם־סאַנאַטאָריע אין פּוילן פֿאַרן חורבן. כ׳האָב זיך געפֿילט זייער היימיש אין „המשך‟, דערמיט וואָס אַזוי פֿיל קעמפּערס און אויפֿפּאַסערס זענען געווען פֿון ייִדיש־רעדנדיקע היימען, ווי איך. במשך פֿונעם זומער האָט מען זיך אויסגעלערנט צענדליקער ייִדישע לידער; די פּיעסעס זענען געווען אויף ייִדיש; מע האָט רירנדיק אָפּגעמערקט אַ „געטאָ־טאָג‟, לזכּרון די זעקס מיליאָן אומגעקומענע אינעם חורבן; די שטענדיקע מעלדונגען אויפֿן הילכער האָט מען איבערגעגעבן אויף ענגליש און אויף ייִדיש, אאַז״וו. בקיצור, איך האָב זיך געפֿילט ווי אַ פֿיש אין וואַסער.

אָבער אין יענעם זומער פֿון 1969 איז שוין געווען גאָר אַנדערש. אין פֿאַרגלײַך מיטן פֿריִערדיקן זומער, ווען יעדער האָט געפֿאָלגט דעם טעגלעכן צײַטפּלאַן, אַפֿילו ווען עס האָט זיך זיי נישט געגלוסט, איז די שטימונג דאָס מאָל געווען אַ סך פֿרײַער; קיינער האָט אונדז נישט גענייט צו טאָן גאָרנישט. צום טייל איז עס געווען צוליב דעם בײַט פֿון דירעקטאָרן (אין 1968 האָט אָנגעפֿירט מיכל באַראַן, און אין 1969 — דער אַמעריקאַנער געבוירענער גאַבי ראָס), און אויך צוליב דעם וואָס, איידער די קעמפּער זענען אָנגעקומען דעם ערשטן טאָג, האָט מען אַ גאַנצע גרופּע אויפֿפּאַסער שוין געמוזט אָפּזאָגן פֿון דער אַרבעט פֿאַר רייכערן מאַריכואַנע, איבערלאָזנדיק דעם לאַגער מיט אַ צו קליינעם פּערסאָנאַל.

ווי עס זאָל נישט זײַן, איז די ייִדישע אידענטיטעט פֿון „קעמפּ־המשך‟ אין גיכן פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ ריין אַמעריקאַנער נוסח פֿון דער „קעגן־קולטור‟ (counterculture, בלע״ז). אויף אַן אמת, איז עס בײַ מיר געווען אַ שטעקן מיט צוויי עקן: פֿון איין זײַט, איז עס טאַקע געווען זייער פֿרעמד און עקזאָטיש, נאָר פֿון דער צווייטער, האָט עס געדינט ווי אַ פֿענצטערל אין דער דרויסנדיקער גוייִשער וועלט, וואָס מײַנע עלטערן און די ייִדישע שול האָבן מיך במשך פֿון די יאָרן אַזוי פֿאָרזיכטיק באַהיט דערפֿון.

דאָס בײַדל, וווּ איך האָב געוווינט, האָט אָנגענומען אַ כאַרעקטעריסטישן אויסזען פֿון יענער תּקופֿה: איבער יעדן אַרײַנגאַנג, האָט מײַן אויפֿפּאַסערין אויפֿגעהאָנגען פֿיל־פֿאַרביקע אינדיאַנער קרעלן כּמעט ביז ד׳רערד, און יעדן טאָג — אָנגעצונדן אַ ווײַרעך, וואָס האָט זיך געפֿילט אין אַלע ווינקלען פֿונעם בײַדל מיט זײַן עקזאָטיש־זיסלעכן ריח. אַ גאַנצן טאָג, פֿון אין דער פֿרי ביז בײַ נאַכט, האָט מען אויפֿן פֿאָנאָגראַף געשפּילט דעם אַלבום פֿונעם ראָק־מיוזיקל Hair (האָר). באַלד ווי עס האָט זיך געענדיקט דאָס לעצטע ליד, איז עמעצער צוגעגאַנגען און אָנגעהויבן די פּלאַטע אויף ס׳נײַ. נאָך דרײַ וואָכן האָב איך שוין געקענט אַלע לידער אויף אויסנווייניק (ביזן הײַנטיקן טאָג קען איך אויסזינגען אַלע לידער פֿון דעם אַלבום).

הגם ס׳רובֿ פֿון מײַנע 12־יאָריקע מיט־קעמפּערס זענען, ווי איך, געווען קינדער פֿון מיזרח־אייאָפּעיִשע אימיגראַנטן, האָט מען עס קוים אָנגעזען. אַזוי ווי זייערע אַמעריקאַנער מיטצײַטלער, האָבן זיי געטראָגן ענגע, צעריסענע, פֿאַרלאַטעטע דזשינס; גערייכערט פּאַפּיראָסן; און געטאָן זאַכן וואָס איך האָב ביז דעמאָלט געמיינט, אַז בלויז דערוואַקסענע טוען. איין מאָל, למשל, בין איך אַרײַנגעקומען אין בײַדל, בעת די מיידלעך האָבן מיט אַ גרופּע ייִנגלעך געשפּילט Spin the Bottle (דרייט דאָס פֿלעשל) — דאָס פּאָפּולער קוש־שפּיל, וווּ אַלע זיצן אין אַ ראָד און ווען אַ מיידל גיט אַ דריי דאָס סאָדע־פֿלעשל, דאַרף זי געבן אַ קוש דעם בחור, אויף וועמען דאָס פֿלעשל ווײַזט אָן. ווען איך פֿלעג דאָס שפּילן מיט מײַנע פֿרײַנד אין דער היים, האָט מען זיך געשעמט אַפֿילו צו געבן אַ גיכן קוש אין דער באַק. אָבער דאָ, האָבן די מיידלעך און ייִנגלעך זיך הייס צעקושט, ווי די אַקטיאָרן אין אַ האָליוווּד־פֿילם. דערזעענדיק דאָס, האָב איך זיך ווידער דערפֿילט ווי אַ פֿרעמדע, און האָב זיך גיך אַרויסגעשאַרט.

איך געדענק אויך, ווי דער באַקאַנטער לאָזונג פֿון די זעכציקער — „געטרויט קיינעם נישט וואָס איז עלטער פֿון 30‟ — האָט דורכגעדרונגען די שמועסן פֿון די אויפֿפּאַסער, און במילא די קעמפּערס. ווען די עלטערע בונדיסטן פֿון דער „המשך‟־אַדמיניסטראַציע, למשל, פֿלעגן קומען צו גאַסט, האָבן די יונגע לײַט זיי באַרעדט מיט אַזאַ חוזק און פֿאַראיבל, אַז ס׳האָט ממש געגרענעצט מיט שׂינאה. איך שעם זיך צו זאָגן, אַז איך אַליין האָב אויך צוגעבאָמקעט און מיטגעלאַכט.

דאָס סאַמע ערגסטע בײַ מיר איז אָבער געווען דאָס ווײַזן די קעמפּערס און אויפֿפּאַסערס, בעת אַ רעגנדיקן טאָג, דעם פֿילם Wild in the Streets. כ׳האָב נישט פֿאַרשטאַנען אַז דאָס איז אַ סאַטירע און האָב זיך שטאַרק איבערגענומען דערפֿון. אינעם פֿילם גנבֿעט זיך אַ יונגער כוליגאַן אַרײַן אין דער פּאָליטישער פֿירערשאַפֿט און אַ דאַנק דעם נײַעם מוראדיקן כּוח פֿונעם יונגן דור, ווערט דער יונגערמאַן דערוויילט ווי פּרעזידענט מיט אַ גוואַלדיקער מערהייט. באַלד נאָך דער אײַנשווערונג, גיט ער אַרויס אַן עדיקט, אַז אַלע עלטערע אויטאָריטעט־פֿיגורן אין דער געזעלשאַפֿט — טאַטע־מאַמעס, לערער, פּאָליטיקער, פּאָליציי (אָדער ווי מע פֿלעג זיי רופֿן — „חזירים‟) — מוזן וווינען אין פּענסיע־הײַזער, וווּ מע צווינגט זיי אײַנצונעמען „על־עס־די‟. כ׳געדענק ביזן הײַנטיקן טאָג אַ סצענע, וווּ די „פּענסיאָנירטע‟ שטייען, דערשראָקענע, הינטער די גראַטעס, ממש ווי אין קאָנצענטראַציע־לאַגער. זעענדיק דעם פֿילם האָב איך זיך גענומען ערגערן צי אַמעריקע וועט אפֿשר טאַקע ווערן אַן אומסטאַביל, געפֿערלעך אָרט.

נו, כ׳האָב זיך אומזיסט געשראָקן… מיט אַ יאָר שפּעטער האָט מיכל באַראַן זיך אומגעקערט ווי דער דירעקטאָר פֿון „קעמפּ־המשך‟, און די בונטאַרישע שטימונג האָט זיך ממשותדיק אײַנגעשטילט; ווידער האָט דאָס ייִדישע וואָרט געקלונגען אין אַלע ווינקעלעך. דווקא פֿון 1970 ביז 1975 האָב איך אין „קעמפּ־המשך‟ פֿאַרבראַכט מײַנע טײַערסטע זומערן. אַ סך פֿון יענע „רעוואָלוציאָנערן‟ פֿון מײַן דור זענען מיט דער צײַט געוואָרן טאַטעס און מאַמעס, אַדוואָקאַטן, דאָקטוירים און געשעפֿטסלײַט — מיט אַנדערע ווערטער, אַליין געוואָרן אַ טייל פֿון דער עסטאַבלישמענט.

אָבער פֿון צײַט צו צײַט, ווען איך דערמאָן זיך אין יענעם זומער פֿון 1969, דער זומער פֿון „וווּדסטאַק‟ און „האָר‟, פֿון אַן איבערגעקערטער וועלט, וווּ די יוגנט האָט שיִער נישט פֿײַנט געהאַט דעם עלטערן דור — בענטש איך גומל, וואָס מײַנע אייגענע קינדער ווייסן גאָר נישט פֿון רעוואָלוציע, און באַטראַכטן די זעכציקער יאָרן ווי בלויז אַ טשיקאַווער קאַפּיטל אין די געשיכטע־ביכער.

[באַאַרבעט פֿון אַן אַרטיקל, געדרוקט דעם 27סטן אַפּריל 2007]