אונדזערע משוגעים

Crazy People


פֿון לייזער בורקאָ

Published August 10, 2014, issue of August 29, 2014.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ס׳איז טשיקאַווע צו באַמערקן, אַז געוויסע גײַסטיקע קראַנקייטן זײַנען מער פֿאַרשפּרייט אין געוויסע לענדער ווי אין אַנדערע. די OCD־קראַנקייט, למשל, איז צוויי אָדער דרײַ מאָל אַזוי פֿאַרשפּרייט אין אייראָפּע, אַפֿריקע, און לאַטײַן־אַמעריקע, ווי אין אַזיע. קען מען אפֿשר באַטראַכטן די ייִדן ווי אַ ספּעציעל נערוועזע און אַנגסטיקע גרופּע (צוליב פֿאַרשטענדלעכע סיבות), וואָס די ייִדישע רעליגיע האָט זיך אַזוי אַנטוויקלט, כּדי אײַנצושטילן די דאָזיקע נערוועזקייט.

די וויסנשאַפֿטלער האָבן אויך פֿעסטגעשטעלט אַ פֿאַרבינדונג צווישן גײַסטיקע קראַנקייטן און שעפֿערישקייט אין דער מענטשלעכער פּערזענלעכקייט. דער פּראָצענט גרויסע קינסטלער און שרײַבער, וואָס האָבן געליטן פֿון דעפּרעסיע און פֿון אַנדערע פּסיכאָזן, איז ממש צו שטוינען, און דערפֿאַר זײַנען אויך באַקאַנט אַזוי פֿיל זעלבסטמאָרדן. פֿון דער אַמעריקאַנער ליטעראַטור קען מען צום בעסטן די פֿאַלן פֿון ערנעסט העמינגוויי און סילוויע פּלאַט. בײַ אונדז ייִדן, וואָס האָבן טויזנטער יאָרן אָפֿט חתונה געהאַט מיט ערשטע קוזינעס און אַזוי אַרײַנגעבראַכט אַ פּלאָנטער אין דער ייִדישער גענעטיק, איז אפֿשר ניט קיין חידוש, וואָס עס האָט זיך אַנטוויקלט אַ גרעסערע נטיעה סײַ צו משוגעת, סײַ צו שעפֿערישקייט. דערפֿאַר האָבן מיר דאָך דעם אויסדרוק: יעדער גאון האָט זײַן שגעון. אַפֿילו אין אונדזער קליין ייִדיש־וועלטל איז דאָ אַ היפּשע צאָל „טשודאַקעס‟, וואָס זיי זײַנען אפֿשר גערירט אויפֿן קאַסטן, אָבער פֿאָרט גיבן זיי אויך אַ וויכטיקן בײַשטײַער פֿאַר אונדזער קונסט און קולטור.

מע קען זיך וויצלען איבער זיי, אָבער ניט געקוקט אויף די מעלות פֿון אונדזערע משוגעים, דאַרפֿן מיר זיך אויך רעכענען מיט די גרויסע חסרונות. די מענטשהייט האָט צוליב גײַסטיקע קראַנקייטן פֿאַרלוירן אַ סך גרויסע טאַלאַנטן, אויך אַ סך פּשוטע מענטשן — טאַטעס, מאַמעס, קינדער. אַן ערך אַ פֿערטל פֿון די היימלאָזע אויף די גאַסן זײַנען גײַסטיק קראַנקע. איבער אַ העלפֿט פֿון די אַרעסטאַנטן אין אונדזערע תּפֿיסות זײַנען גײַסטיק קראַנקע (וואָס עס וואָלט אפֿשר געווען אַ פּלאַן, מע זאָל זיי באַהאַנדלען אין אַ שפּיטאָל, ניט האַלטן אין איזאָלאַציע אונטער אַזעלכע באַדינגונגען, אַז זיי וועלן זיכער ווערן נאָך מער משוגע און געפֿערלעך). ס׳איז ניט צו באַנעמען די גרויסע ליידן און יסורים, וואָס קומען פֿון גײַסטיקע קראַנקייטן, סײַ פֿאַר די קראַנקע אַליין, סײַ פֿאַר זייערע משפּחות און פֿרײַנד און פֿאַר דער אַרומיקער געזעלשאַפֿט.

דעריבער לאָמיר ווינטשן: אַפֿילו ווען אונדזער גאָט איז אַן אײַנרעדעניש, וואָס די OCD־רבנים האָבן אויסגעטראַכט, זאָל ער באַלד אויסהיילן אַלע אונדזערע משוגעים און זיי מאַכן פֿאַר געזונטע, נאָרמאַלע מענטשן במהרה־בימינו, אָמן.