לעבעדיקע קריגערײַ אַרום די טויטע

Lively Controversy Around the Dead

די חסידים בײַם קבֿר פֿון רבי נחמן אין אומאַן, אוקראַיִנע (רעכטס). די חסידים שטעלן אויף געצעלטן לעבן דעם קבֿר פֿון רבי נחמן (לינקס)
Getty Images
די חסידים בײַם קבֿר פֿון רבי נחמן אין אומאַן, אוקראַיִנע (רעכטס). די חסידים שטעלן אויף געצעלטן לעבן דעם קבֿר פֿון רבי נחמן (לינקס)

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published September 12, 2014, issue of October 10, 2014.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

להיפּוך, קוקט אַרײַן אין דער אַלטער חב״דסקער ווערסיע פֿונעם פּאָפּולערן ספֿר „מענה־לשון‟ — אַ זאַלמונג פֿון ספּעציעלע תּפֿילות, וואָס מע זאָגט בײַ די קבֿרים. דאָרט שטייט געשריבן אַ בפֿירושע בקשה צו אַ באַערדיקטן צדיק, וואָס הייבט זיך אָן מיט די ווערטער: „שלום עליכם, אַדונינו מורינו ורבינו, עליכם השלום‟. ס׳איז מערקווירדיק, אַז דער גאַנצער נוסח פֿון דער דאָזיקער בקשה איז אָנגעשריבן אין מערצאָל, אין סתּירה מיט די כּללים פֿונעם לשון־קודשדיקן דיקדוק. ווײַזט אויס, אַז אַזאַ נוסח שטאַמט פֿונעם ייִדישן „אירצן‟. מע ווענדט זיך דאָך צו אַ חשובֿן ייִדיש־רעדנדיקן ייִד; הגם זײַן נשמה רוט אינעם ליכטיקן גן־עדן, און מע רעדט מיט איר אויף דער הימלישער הייליקער שפּראַך, קלינגט די בקשה ווי אַ תּחינה אויף ייִדיש.

רבי ישעיה־אָשר־זעליג מרגליות, אַ גרויסער ירושלימער מקובל, האָט אָנגעשריבן אַ גאַנצן ספֿר לכּבֿוד אליהו הנבֿיא, וווּ עס ווערט דערמאָנט, אַז כּדי ער זאָל מתפּלל זײַן פֿאַר אונדז, זאָגט מען מוצאי־שבת ספּעציעלע זמירות, אַרײַנגערעכנט אַן אינטערעסאַנטע „מאַנטרע‟, וואָס באַשטייט פֿון אַלע מעגלעכע אותיות־קאָמבינאַציעס, וואָס באַקומען זיך פֿונעם נאָמען „אליהו‟ (למשל, „אילהו‟ אָדער „והילא‟). אין דעם פֿאַל, איז עס אַ מיסטישער געמיש פֿון אַ סגולה און אַ בקשה, אַדרעסירט צו אַ תּנ״כישן נבֿיא.

ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז די קענגער פֿון די נסיעות צו די קבֿרי־צדיקים, ווײַזן אַרויס די נטיה אָפּצולייקענען די אַלטע פֿאָלק־טראַדיציעס לטובֿת זייערע אייגענע פֿונדאַמענטאַליסטישע רעקאָנסטרוקציעס פֿון כּלומרשט „ריינע יסודות‟ פֿון אמונה. למשל, ווען עמעצער האָט געפֿרעגט הרבֿ שרלו, צי ס׳איז כּדאַי אויפֿצולעבן די ייִדישע שפּראַך, האָט ער געענפֿטערט, אַז הגם ייִדיש איז באַטעמט, זעט ער נישט דערין קיין שום גײַסטיקע ווערט. ענלעך, טענהט בר־חיים, אַז דאָס באַנוצן זיך מיט דער אַשכּנזישער הבֿרה איז אַ גרויסער טעות און אַפֿילו אַן עבֿירה.

מע קאָן זאָגן, אַז אַזעלכע דעות זענען גופֿא אַן ענטפֿער אויף די דערמאָנטע חילוקי־דיעת. ס׳איז דווקא כּדאַי צו ווענדן זיך אָפֿטער צו די אַמאָליקע צדיקים, אינעם בוכשטעבלעכן און קולטורעלן זין, כּדי זיך צו דערמאָנען, אַז די אַלטע היימישע מינהגים, אַרײַנגערעכנט דאָס לשון, זענען זיכער אַ טייל פֿון ייִדישקייט, ווי עס ווײַזט אַפֿילו דער נוסח פֿונעם דערמאָנטן ליובאַוויטשער תּפֿילה־ספֿר.