סטוטשקאָוו און דער גרויסער ווערטערבוך

Stutchkoff and the Great Yiddish Dictionary

נחום סטוטש­קאָוו (רעכטס) און יודל מאַרק
נחום סטוטש­קאָוו (רעכטס) און יודל מאַרק

פֿון לייזער בורקאָ

Published October 24, 2014, issue of November 21, 2014.

הײַנט ווייסן ניט ס’רובֿ ייִדן, אַפֿילו ס׳רובֿ ייִדיש־לייענער, אַז ס׳איז פֿאַראַן אַזאַ זאַך ווי דער „גרויסער ווערטערבוך פֿון דער ייִדישער שפּראַך‟. די חסידים רעדן ווײַטער מאַמע־לשון, אָבער זיי באַניצן זיך זעלטן מיט ווערטערביכער, אַפֿילו ניט פֿאַר לשון־קודש, ווײַל ס’ווערט פֿאַררעכנט פֿאַר עפּעס אַ משׂכּילישן אײַנפֿיר. אָבער אַ סך „פֿאָרווערטס‟־לייענער זײַנען יאָ באַקאַנט מיט דער טרויעריקער געשיכטע פֿונעם „גרויסן ווערטערבוך‟, וואָס פֿון אים זײַנען דערשינען 4 ריזיקע בענד, אַלץ פֿונעם ערשטן אות „א‟. נאָך דער פּטירה פֿונעם רעדאַקטאָר, יודל מאַרק, אין 1975, האָט מען נאָך באַוויזן אַרויסצוגעבן דעם 4טן באַנד, וואָס איז געלעגן אין כּתבֿ־יד, אָבער קיין נײַע בענד זײַנען קיין מאָל ניט אַרויס — און דעריבער האָבן מיר ניט קיין פֿולן ייִדיש־ייִדישן ווערטערבוך ביזן הײַנטיקן טאָג.

דאָ קען מען ניט ברענגען די גאַנצע געשיכטע פֿונעם פּראָיעקט (וואָס מע וועט זי מירצעשעם אין אַ יאָר אַרום קענען לייענען אין אַ קאַפּיטל פֿון מײַן דיסערטאַציע). הײַנט וויל איך דערציילן בלויז איין קאַפּיטעלע, וואָס איז מיר ערשט קלאָר געוואָרן די לעצטע פּאָר וואָכן פֿון נישטערן אינעם ייִוואָ־אַרכיוו.

דער איניציאַטאָר פֿונעם פּראָיעקט איז געווען די ראַדיאָ־פּערזענלעכקייט און לעקסיקאָגראַף נחום סטוטשקאָוו, וואָס איז דעם לייענער שוין באַקאַנט פֿון זײַן רובריק „מאַמע־לשון‟, וואָס פֿלעגט זיך דרוקן אין „פֿאָרווערטס‟ מיט עטלעכע יאָר צוריק. נאָך דער הצלחה פֿון זײַן „אוצר פֿון דער ייִדישער שפּראַך‟, וואָס דער ייִוואָ האָט פּובליקירט אין 1950, האָט סטוטשקאָוו זיך פֿאַרמאָסטן צו מאַכן זײַן אוצר־קאַרטאָטעק פֿאַרן יסוד פֿון אַן ייִדישן ווערטערבוך. ער האָט געמאַכט אַ נײַעם אָפּמאַך מיטן ייִוואָ און אין 1953 צונויפֿגעקליבן אַ רעדאַקציע מיט אַ פֿאַרוואַלטונג, כּדי אויסצופֿירן זײַן פּלאַן.

דער דאָזיקער פּלאַן איז געווען, קען מען הײַנט זאָגן, אַ גאַנץ רעאַליסטישער. דעם „אוצר‟ האָט ער אַרויסגעגעבן פֿאַר 30,000$, ס’רובֿ געלט פֿון זײַן אייגענער קעשענע — האָט ער איצט געוואָלט שאַפֿן אַ ווערטערבוך אין משך פֿון 5 יאָר מיט אַ בודזשעט פֿון 100,000$. אין זינען האָט ער געהאַט אַ ווערק פֿון איין אָדער צוויי בענד, עפּעס מיט אַ פֿאַרנעם פֿונעם באַקאַנטן אַמעריקאַנער ווערטערבוך „וועבסטערס‟. ער האָט אַליין פֿאַרוואַנדלט זײַן קאַרטאָטעק אין אַלפֿאַבעטישע ווערטער־רשימות, צוגעגעבן היפּש נײַע ווערטער און ציטאַטן פֿון דער ליטעראַטור, און צעטיילט די אַרבעט צווישן עטלעכע מיטאַרבעטער צו פֿאַרטײַטשן די ווערטער. ביז 1955 איז די אַרבעט געווען אויף אַ דרך, שוין פֿאַרטײַטשט אַן ערך 10,000 ווערטער, ווען סטוטשקאָוו האָט אומגעריכט זיך צוריקגעצויגן און רעזיגנירט.