קהילה

בלויז 17 ייִדן פֿאַרבליבן אין קהילה פֿון אַנטאַקיע, טערקײַ

Only 17 Left in Jewish Community of Antakya, Turkey

פֿון מײַקל קאַפּלאַן (Forward)

שאול סענודיאָגלו געדענקט די צײַטן, ווען די שיל איז געווען פֿול, און ווען די מוסולמענער און קריסטן פֿון דער דאָזיקער טערקישער שטאָט האָבן מיטגעטאַנצט מיט די ייִדן אויף זייערע חתונות און אַנדערע שׂימחות.

„כ׳האָב מורא, אַז אין אַ 15־20 יאָר אַרום וועלן מענטשן אין אַנטאַקיע אַפֿילו נישט וויסן, אַז עס פֿלעגן דאָ וווינען ייִדן,‟ האָט סענודיאָגלו געזיפֿצט.

אַנטאַקיע געפֿינט זיך בלויז 20 מײַל פֿון דער סירישער גרענעץ, אין די פֿרוכפּערדיקע בערג פֿון דער טערקישער פּראָווינץ כאַטיי. די שטאָט פֿון מער ווי 200,000 נפֿשות איז תּמיד באַקאַנט געווען פֿאַר איר נאַטירלעכער שיינקייט און פֿרישע פֿרוכטן.

זינט דעם אָנהייב פֿונעם סירישן בירגערקריג, זענען אָבער אַהער אַנטלאָפֿן בערך 30,000 סירישע פּליטים, איז די שטאָט איצט באַצייכנט ווי אַ צענטער פֿון די סירישע אויפֿשטענדלער, און אַ פּאָפּולערער איבערגאַנג־פּונקט פֿאַר די אויסלענדישע „דזשיהאַדיס‟, וועלכע קומען קעמפֿן אין סיריע.

די ייִדישע קהילה אין אַנטאַקיע איז איינע פֿון די עלטסטע אין דער וועלט: כּמעט 2,300 יאָר אַלט. אין די ערשטע יאָרן האָט די שטאָט געהייסן אַנטיוך.

איך האָב באַזוכט די שטאָט אין דער לעצטער וואָך סעפּטעמבער, כּדי אויסצוגעפֿינען צי דער אײַנפֿלוס פֿון פּליטים האָט טאַקע געווירקט אויף דער ייִדישער קהילה, און צי סענודיאָגלו, וועלכער פֿירט שוין 13 יאָר לאַנג אָן מיט דער קהילה, זאָרגט זיך וועגן דער זיכערהייט פֿון די אָרטיקע ייִדן. אינעם טאָג וואָס איך בין אָנגעקומען, האָבן זיך אָנגעהויבן די לופֿט־אַטאַקן פֿון דער אַמעריקאַנער־אָנגעפֿירטער קאָאַליציע קעגן ISIS, וואָס זייערע כּוחות האָבן זיך דעמאָלט דערנענטערט צו דער טערקישער גרענעץ.

די אויסגעליידיקטע קהילה איז אָבער נישט קיין רעזולטאַט פֿון דער איצטיקער מלחמה. ייִדן האָבן אָנגעהויבן זיך אַרויסציִען אין די 1970ער יאָרן, ווען די בלוטיקע פּאָליטישע אומרוען האָבן פֿאַרכאַפּט טערקײַ און געשאַפֿן אַ פֿאַרסמטע סבֿיבֿה פֿאַר די מינאָריטעטן אין לאַנד.

טויזנטער ייִדן זענען דעמאָלט אַנטלאָפֿן פֿון גאַנץ טערקײַ אין עקאָנאָמישן און קולטורעלן צענטער פֿון לאַנד — איסטאַמבול, אָדער פֿאַרלאָזט דאָס לאַנד אין גאַנצן. פֿאַר דער קהילה אין אַנטאַקיע איז דאָס געווען אַ גרויסער קלאַפּ. פֿון די עטלעכע הונדערט ייִדישע אײַנוווינער מיט פֿערציק יאָר צוריק, זענען הײַנט פֿאַבליבן בלויז 17; דער ייִנגסטער — בערך 60 יאָר אַלט. איך האָב זיך באַקענט מיטן 75־יאָריקן סענודיאָגלו בײַם טויער פֿון דער איינציקער שיל אין דער שטאָט. די שיל, וואָס שטייט דאָרט שוין בערך 250 יאָר, געפֿינט זיך אַנטקעגן אַ מעטשעט און אַ קאַטוילישן קלויסטער.

סענודיאָגלו האָט געעפֿנט די טיר און ס׳האָט זיך אַנטפּלעקט אַ קליינער הויף פֿון ברוקשטיין, עטלעכע ביימער און אַ פּשוטע שטיינערנע געבײַדע, וווּ אַ מנין טרעפֿט זיך איין מאָל אַ וואָך. אַן עלטערער מוסולמענישער שכן האָט אונדז געבראַכט טערקישע טיי. „אין אַנטאַקיע איז מען זייער גאַסטפֿרײַנדלעך,‟ האָט סענודיאָגלו געזאָגט דורך אַן איבערזעצער. „יעדער שטיצט אונדז דאָ.‟

מיט אַ האַלב יאָר צוריק האָט דער בירגער־מײַסטער פֿון אַנטאַקיע, לוטפֿו סאַוואַס, אָנגענומען סענודיאָגלוס בקשה צו ניצן צוויי ליידיקע דירות ווי ערטער אויפֿצונעמען שבת־געסט, פֿרײַ פֿון אָפּצאָל.

„מיר באַקומען נישט קיין פֿינאַנציעלע שטיצע פֿון אַמעריקע, אייראָפּע, ישׂראל אָדער אַפֿילו איסטאַמבול — האָט ער באַמערקט — אָבער די אָרטיקע רעגירונג טוט אַלץ וואָס זי קען, צו העלפֿן די אָרטיקע מינאָריטעטן.‟ אין מיטן פֿון אונדזער שמועס האָט סענודיאָגלו טאַקע אָנגעקלונגען דעם בירגער־מײַסטער אויף זײַן פּריוואַטן מאָביל־נומער, כּדי אים צו באַדאַנקען פֿאַר זײַן ברייטהאַרציקייט.

און נישט בלויז די פּאָליטיקער העלפֿן דער ייִדישער קהילה. נאָך דעם ווי מע האָט רעמאָנטירט די צוויי דירות פֿאַר שבת־געסט, האָט סענודיאָגלו זיך דערוווּסט, אַז דער גלח פֿונעם דערבײַיִקן קלויסטער האָט שוין באַצאָלט דעם חשבון. סענודיאָגלו זאָגט, אַז ער טרעפֿט זיך אָפֿט אויף קאַווע מיטן גלח און מיט אַן אָרטיקן אימאַם.

סענודיאָגלו געדענקט, ווען די ייִדן האָבן געשפּילט אַ וויכטיקע ראָלע אין דער אָרטיקער עקאָנאָמיע, פֿאַרקויפֿט סחורה און קליידער. די הצלחה פֿון די ייִדישע געשעפֿטן האָט פֿון צײַט צו צײַט אַרויסגערופֿן קינאה בײַ די נישט־ייִדישע הענדלער אין די שכנותדיקע שטעטלעך, און צוליב דעם האָבן זיי אַ מאָל בכּיוון באַשטימט די מאַרקטעג פֿרײַטיק און שבת, וויסנדיק, אַז די ייִדן וועלן נישט קענען פֿאַרקויפֿן זייער סחורה אין יענע טעג.

„דאָס איז אָבער נישט געווען צוליב אַנטיסעמיטיזם,‟ האָט סענודיאָגלו באַטאָנט. „סתּם געשעפֿטן.‟

ווען מיר האָבן גערעדט וועגן דעם קאָנפֿליקט אין סיריע, האָט סענודיאָגלו נישט אויסגעזען באַזאָרגט. אים איז געווען וויכטיקער, צי ער וועט קענען געפֿינען 10 מענער פֿאַר אַ מנין אויף שבת, און ער האָט געהאַלטן אין איין קלינגען מענטשן אויף זײַן אַלטער „נאָקיאַ‟־מאָבילקע. צוליב דעם וואָס בלויז אַכט מענער זענען פֿאַרבליבן אין אַנטאַקיע, דאַרף ער אָפֿט קאָאָרידינירן מיט דער קהילה אין איסטאַמבול. הרבֿ מאַרדאָ רזון קומט אָפֿט מאָל צו פֿליִען פֿון איסטאַמבול, כּדי אָנצופֿירן מיטן דאַווענען.

נישט געקוקט אויף זײַן ענערגיע און אָפּטימיזם, זעט סענודיאָגלו אָבער נישט קיין צוקונפֿט פֿאַר דער קהילה. זײַן אייגענער זון וווינט אין איסטאַמבול, און ביידע טעכטער האָבן עולה געווען קיין ישׂראל.

„וואָס קען איך טאָן?‟ האָט ער געזאָגט. „זיי האָבן רעכט אַליין אויסצוקלײַבן, וווּ זיי ווילן וווינען.‟