פּראָפֿ’ בנימין י. נאַדעל: אַן אויסערגעוויינטלעך לעבן

Professor Dr. Benjamin I. Nadel: A Remarkable Life

בנימין י. נאַדעל טרעט אויף אין „אינסטיטוט פֿאַר דער געשיכטע פֿונעם בונד און פֿון דער ייִדישער קולטור‟ בײַם אוניווערסיטעט אין חיפֿה, 1992
בנימין י. נאַדעל טרעט אויף אין „אינסטיטוט פֿאַר דער געשיכטע פֿונעם בונד און פֿון דער ייִדישער קולטור‟ בײַם אוניווערסיטעט אין חיפֿה, 1992

פֿון עלעאַנאָרע גאָלאָביק

Published January 16, 2015, issue of February 06, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

צוליב דעם אויפֿשטײַג פֿון אַנטיסעמיטיזם אין פּוילן נאָך מאַרץ 1968, האָט מען בטל געמאַכט נאַדעלס פּאָזיציע צו פּראָפֿעסאָר בײַם לאָדזשער אוניווערסיטעט. אַרויספֿאָרנדיק פֿון פּוילן אין נאָוועמבער 1968, האָט ער זיך אויסגעדריקט: „איך קען ניט פֿאַרטראָגן די דיסקרימינאַטאָרישע פּאָליטיק, וואָס ווערט פֿאַרשפּרייט איצט קעגן די ייִדן אין פּוילן. ווי אַ ייִד, קען איך מער ניט לעבן אין דעם דאָזיקן לאַנד‟. ער איז אַריבער קיין פֿראַנקרײַך און האָט געלערנט בײַם פּאַריזער אוניווערסיטעט VII אין ווענסען. זינט נאַדעל איז אַוועקגעפֿאָרן אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן אין 1969, האָט ער געהאַלטן לעקציעס אינעם שיקאַגער אוניווערסיטעט, אינעם אוניווערסיטעט פֿון צפֿון־אילינוי, און אין „פֿראַנקאָניאַ קאָלעדזש‟ אין ניו־האַמפּשיר.

בײַם פֿײַערן דעם ערשטן מײַ אין אַרבעטער־רינג, ניו־יאָרק, 1986. דער צווייטער פֿון רעכטס — בנימין י. נאַדעל, לעבן אים מאָטל זעלמאַנאָוויטש.
בײַם פֿײַערן דעם ערשטן מײַ אין אַרבעטער־רינג, ניו־יאָרק, 1986. דער צווייטער פֿון רעכטס — בנימין י. נאַדעל, לעבן אים מאָטל זעלמאַנאָוויטש.

נאַדעל האָט באַקומען בכּבֿודיקע סטיפּענדיעס בײַם אינסטיטוט פֿאַר אַוואַנסירטע שטודיעס אין פּרינסטאָן אין די יאָרן 1980־1981 און אין 1984, און בײַם אָקספֿאָרדער צענטער פֿאַר העברעיִשע שטודיעס אין 1990־1991. די מעמאָריאַל־פֿונדאַציע פֿאַר ייִדישער קולטור און דער נאַציאָנאַלער עולמות־פֿאָנד פֿאַר דער הומאַניסטיק (NEH) האָבן אָנערקענט זײַן אַרבעט. די פּוילישע רעגירונג האָט אים אָפּגעגעבן כּבֿוד מיטן „אָרדן פֿון כּבֿוד און טיטל פֿון געערטע קולטור־פֿירער‟ אין 1965.

ווי אַ וויסנשאַפֿטלער און אַ כּלל־טוער, האָט נאַדעל באַטראַכט דעם בונדס מיסיע ווי אַ הייליק שליחות, וואָס גיט אָפּ כּבֿוד די פֿריִערדיקע דורות. ער איז געוואָרן דער עקזעקוטיוו־דירעקטאָר פֿונעם בונד־אַרכיוו אין 1978; און געדינט ווי דער רעדאַקטאָר פֿונעם „בולעטין פֿונעם בונד־אַרכיוו‟ און פֿון „אונדזער צײַט‟. אין 1987 האָט ער אַרויסגעגעבן דעם ערשטן „וועגווײַזער פֿאַרן בונד־אַרכיוו‟. נאַדעל האָט געשפּילט אַ שליסל־ראָלע אינעם אויפֿקום פֿונעם „אינסטיטוט פֿאַר דער געשיכטע פֿונעם בונד און פֿון דער ייִדישער קולטור‟ בײַם אוניווערסיטעט אין חיפֿה. ער האָט פֿאַרזיכערט די פּרעזערווירונג פֿונעם בונד־אַרכיוו דורכן איבערגעבן אים צום ייִוואָ אין 1992. נאַדעל האָט געדינט ווי דער גענעראַל־סעקרעטאַר פֿונעם קאָאָרדיניר־קאָמיטעט פֿון בונד אין די יאָרן 1992־2004. ער האָט זיך פּענסיאָנירט און זיך צוריקגעצויגן קיין האָנטינגטאָן, ניו־יאָרק. זײַן עזבֿון געפֿינט זיך אינעם ייִוואָ־אַרכיוו.

אין משך פֿון פּראָפֿעסאָר נאַדעלס אויסערגעוויינטלעך לעבן זײַנען די ייִדישע שפּראַך און קולטור געווען אים נאָענט צום האַרצן. ער האָט אָנגענומען די אידעאָלאָגיעס פֿון בונדיזם און ייִדישיזם און איז געווען אַ מיטגליד פֿון דעם ייִדישן קולטור־קאָנגרעס, דעם אַרבעטער־רינג, דעם אַקאַדעמישן קאָנסולטאַנטן־ראַט פֿונעם בונד־אַרכיוו, דעם קאָאָרדיניר־קאָמיטעט פֿונעם ייִדישן אַרבעטער־בונד, און דעם ראַט פֿון ייִדישע אַרכיוון און פֿאָרשונג־ביבליאָטעקן. ער האָט אָנגעשריבן די ביכער „ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע … ביז 1240‟ (וואַרשע 1960), „די עלטסטע ייִדישע ייִשובֿים אין מיזרח־אייראָפּע‟ (וואַרשע 1961), און איבער 220 אַרטיקלען וועגן די גריכישע קאָלאָניעס אין קרים, וועגן דער געשיכטע פֿון די ייִדן, פֿונעם ייִדישן אַרבעטער־בונד, פֿון לאַטײַן און פֿון ייִדיש. ער האָט געדרוקט אַרטיקלען אויף ייִדיש אין „די פֿאָלקס־שטימע‟, „בלעטער פֿאַר געשיכטע‟, „אונדזער קיום‟, „אונדזער צײַט‟, „דער וועקער‟, „ייִדישע שריפֿטן‟, „די צוקונפֿט‟ און „פֿאָרווערטס‟.