פּובליציסטיק

פֿאַר וואָס האָט מען ניט צעשטערט די רעלסן?

Why Did No One Bomb the Rail Lines?

פֿון איתן פֿינקעלשטיין

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

צוריק גערעדט, ווען מאָסקווע וואָלט אויף דער באַפֿרײַונג רעאַגירט אַנדערש, וואָלט עס געקומען אין סתּירה מיט אירע אייגענע פּרינציפּן, דהײַנו: צו פֿאַרשווײַגן די סכּנה פֿאַר די ייִדן, וואָס קומט אַרויס פֿון היטלערס דײַטשלאַנד. אַזאַ באַוווּסטזיניק פֿאַרשווײַגעניש האָט געבראַכט דערצו, אַז די ייִדישע באַפֿעלקערונג אין די מערבֿ־געביטן איז געלאָזט געוואָרן אויף הפֿקר; אָנשטאָט צו ראַטעווען די דאָרטיקע ייִדן, האָט מען עקסטרע עוואַקויִרט די פּאַרטײ־פֿירערשאַפֿט, זייערע משפּחות, טורמעס, אַרכיוון וכּדומה. וויפֿל ייִדן וואָלטן געקאָנט בלײַבן בײַם לעבן, ווען סטאַלין וואָלט באַפֿוילן זיי אַרויסצופֿירן פֿון די באַלטישע לענדער, מערבֿ־אוקראַיִנע, ווײַסרוסלאַנד, מאָלדאַוויע…

איז פֿאַר וואָס זשע נישט אַרויסזאָגן דעם אמת הײַנט, נאָך 70 יאָר?! בעטן מחילה.

פֿאַר וואָס זאָל דער פּוילישער פּרעזידענט, קאָמאַראָווסקי, אויך נישט זאָגן דעם אמת וועגן דעם, ווי די פּאָליאַקן פֿלעגן אומברחמנותדיק הרגענען זייערע ייִדישע שכנים און די „געקומענע ייִדן‟? זאָגן עס און בעטן מחילה.

פֿאַר וואָס דערציילן נישט וועגן די חטאים פֿון זייערע פֿעלקער די פּרעזידענטן פֿון אוקראַיִנע, ליטע, כאָרוואַטיע, אונגערן? דערציילן און בעטן מחילה. דאָס זעלבע וואָלטן אויך געקאָנט טאָן די פֿאָרשטייער פֿון פֿראַנקרײַך, שווײץ, שוועדן! נישט אָן זינד זײַנען געבליבן די דעמאָלטיקע רעגירער פֿון ענגלאַנד און די פֿאַראייניקטע שטאַטן… עס בלײַבט דאָך נישט פֿאַרענטפֿערט ביז הײַנט די פֿראַגע: פֿאַר וואָס האָבן די אַמעריקאַנער און ענגלישע מיליטער־עראָפּלאַנען נישט באָמבאַרדירט די אײַזנבאַן־ליניעס, וועלכע האָבן געפֿירט צום טויט־לאַגער אין אוישוויץ, נישט געקוקט אויף די כּסדרדיקע ביטעס? אין דער זעלבער צײַט האָבן טויזנטער באָמבעס ממש אָפּגעווישט פֿון דער ערד די דײַטשישע שטעט — אָן אַ ספּעציעלער נויט אין דעם, ווײַל ס׳איז שוין קלאָר געווען, אַז דײַטשלאַנד האָט די מלחמה פֿאַרשפּילט. ווי אומיסטן עס געטאָן, אַז די דײַטשן זאָלן קאָנען ווײַטער צושטעלן אין טויט־לאַגער פֿרישע קרבנות. טויזנטער און טויזנטער ייִדן וואָלטן דאָך געבליבן לעבן…

אַזוי אַז מע קאָן הײַנט זיכער זאָגן, אַז קיין איין רעגירונג, קיין איין פּאָליטישע, רעליגיעזע און געזעלשאַפֿטלעכע אינסטיטוציע אין אייראָפּע האָט נישט געפּרוּווט ספּעציעל און באַוווּסטזיניק כאָטש לײַכטער מאַכן דעם גורל פֿון ייִדן.

יאָ, עס זײַנען אַוודאי געווען העלדן־יחידים, וועלכע פֿלעגן זיך אײַנשטעלן דאָס לעבן צו ראַטעווען אַ ייִד, אַ ייִדישע משפּחה, ייִדישע קינדער… און נאָך: דער ייִדישער חורבן אייראָפּע האָט זיך אָנגעהויבן נישט פֿון די קאָנצענטראַציע־לאַגערן און גאַז־קאַמערן; די גרויסע טראַגעדיע האָט זיך אָנגעהויבן נאָך אין 1920־1930ער יאָרן, ווען די ייִדן זײַנען דיסקרימינירט געוואָרן — פּאָליטיש, עקאָנאָמיש, קולטורעל — און אַרויסגעשטעלט געוואָרן איבער גאַנץ אייראָפּע אויף חוזק און בושה. נאָך דעם איז שוין גרינגער און לאָגישער געווען מיט זיי אָפּצוטאָן דאָס, וואָס ס‘איז אָפּגעטאָן געוואָרן.