צי דאַרף מען ווידער אַנטלויפֿן?

Do They Need to Flee?

די באַטייליקטע אין דער טרעפֿונג
די באַטייליקטע אין דער טרעפֿונג

פֿון איתן פֿינקעלשטיין

Published March 25, 2015, issue of April 17, 2015.

די פֿיר־טאָגיקע טרעפֿונג אונטער דעם הויכן נאָמען „קאָנגרעס פֿון דער ייִדישער יוגנט אין דײַטשלאַנד‟, איז הײַיאָר פֿאָרגעקומען אין בערלין, און האָט צונויפֿגענומען איבער 400 מענטשן — אַ רעקאָרד־ציפֿער לויט די באַטייליקטע זינט עס ווערן דורכגעפֿירט אַזעלכע אונטערנעמונגען. פֿאָרמעל איז דער „קאָנגרעס‟ געווידמעט דעם 50־יאָריקן יוביליי זינט עס האָבן זיך אָנגעשטעלט דיפּלאָמאַטישע באַציִונגען צווישן דײַטשלאַנד און ישׂראל. אמת, די פּינקטלעכע דאַטע פֿאַלט אויס אויף חודש מײַ; און ס‘רובֿ אָנטיילנעמער האָבן די טרעפֿונג אויפֿגענומען בלויז ווי אַ געלעגנהייט צו פֿאַרברענגען אין איינעם די צײַט, שאַפֿנדיק אַן אַטמאָספֿער פֿון אַ יוגנטלעכן קלוב, וווּ אונטער דעם דונער פֿון מוזיק, באַקענט מען זיך, מע טאַנצט און מע זאַמלט זיך צונויף לויט די פּערזענלעכע אינטערעסן.

פֿון דעסטוועגן, האָבן אָנגעפֿירט מיט דער דאָזיקער אונטערנעמונג ערנסטע מענטשן, וואָס האָבן זיך באַמיט אַרײַנצוברענגען אינעם גאַנג פֿון דער טרעפֿונג פּראַקטישע עלעמענטן. צום באַדויערן, האָט זיך עס נישט אײַנגעגעבן; סײַדן, ווען אַבֿרהם לערער, דער פֿאָרזיצער פֿונעם ראַט בײַ דער צענטראַלער צדקה־אָרגאַניזאַציע פֿון ייִדן אין דײַטשלאַנד (ZWST), האָט זיך געוואָנדן צום עולם און געבעטן נישט צו פֿאַרגעסן אין דער פּאָליציי, וואָס „באַוואַכט אונדזער זיכערהייט אינעם בנין און אַרום אים‟, איז דער זשום און רעש פּאַמעלעך אויסגעלאָשן געוואָרן.

און מע קאָן עס פֿאַרשטיין: די נאָך „פֿרישע‟ טעראָריסטישע אַטאַקן אין פּאַריז און קאָפּענהאַגען האָבן אַרויסגערופֿן אַ ממשותדיקע מורא בײַ די אייראָפּעיִשע ייִדן, בתוכם אין דײַטשלאַנד. דעריבער האָט די טעמע פֿון זיכערהייט דאָמינירט אויפֿן קאָנגרעס. אָנגעהויבן האָט זיך עס דערפֿון, וואָס יוסף שוסטער, דער פֿאָרזיצער פֿונעם צענטראַלן ראַט פֿאַר ייִדן אין דײַטשלאַנד, פֿאַררופֿנדיק זיך אויפֿן מוסולמענישן אַנטיסעמיטיזם, פֿאָרגעלייגט נישט צו טראָגן קיין יאַרמלקע, בשעת מע געפֿינט זיך אין די אַזוי גערופֿענע „פּראָבלעמאַטישע ראַיאָנען‟; ווי אויך אין די ראַיאָנען, וווּ עס וווינען אַ סך רעכט־געשטימטע ראַדיקאַלן.

זײַנע ווערטער האָבן נישט אַרויסגערופֿן קיין שטיצע בײַם בערלינער בורגערמײַסטער מיכאַעל מיולער, וועלכער האָט געזאָגט, אַז ער „נעמט עס אויף אַנדערש‟. אים צו גלייבן, באַקומט זיך, אַז אין דער דײַטשישער קרוינשטאָט איז קיין אַנטיסעמיטיזם נישטאָ. מיולערן האָבן באַלד אונטערגעהאַלטן די דײַטשישע פּאָליטיקער פֿון אַנדערע שטעט, אַרײַנגערעכנט מינכן, וווּ ס׳איז אויך „נישטאָ קיין אַנטיסעמיטיזם‟.

ריכטיק, קיין מאַסן־עקסצעסן און בלוט־אַקציעס, ווי עס טרעפֿט זיך אין אַנדערע שטעט, זײַנען אין מינכן נישטאָ. אין דער זעלבער צײַט, ווערן אַלע ייִדישע אינסטיטוציעס אין דײַטשלאַנד — פֿון די קינדער־גערטנער ביז דער כאָר־שיל אין בערלין, כּסדר באַוואַכט. אין אַלע פֿליפֿעלדער, וווּ עס לאַנדן די ישׂראל־עראָפּלאַנען, שטייען שוץ־אויטאָס און ספּעציאַליזירטע באַוואָפֿנטע מיליטער־טיילן.

צוריק גערעדט, אויב קיין שום סכּנה דראָט נישט דעם ייִדישן לעבן אין דײַטשלאַנד, צו וואָס באַוואַכט מען יעדן פּונקט, וואָס האָט אַ שײַכות צו ייִדן? און ווי אַזוי דאַרפֿן זיך פֿילן די ייִדן, ווען אויף יעדן שריט און טריט ווערן זיי באַגלייט דורך וועכטער, ווי עפּעס לעפּרע־קראַנקע, חלילה־וחס?

נישט ווייניק ייִדן האַלטן, אַז ווי עס זאָל נישט זײַן, איז דײַטשלאַנד הײַנט פֿאָרט מער פֿאַרזיכערט, ווי אַנדערע לענדער אין אייראָפּע. און דאָך, „מער פֿאַרזיכערט‟, הייסט נאָך נישט, „אין גאַנץ פֿאַרזיכערט‟! בעתן אויפֿטריט פֿון האַנס־געאָרג מאַסען, דער הויפּט בײַם פֿעדעראַלן אַנשטאַלט פֿון אָפּהיטן די קאָנסטיטוציע (דער אַנאַלאָג פֿון דעם אַמעריקאַנער FBI), וועלכער האָט דערציילט וועגן דער סכּנה מצד די ראַדיקאַלן — לינקע און רעכטער, ווי אויך די סאַלאַפֿיטן — האָבן אים די ייִדישע יונגע אַקטיוויסטן געהערט מיט אַ פֿאַרכאַפּטן אָטעם.

דעם אמת געזאָגט, איז קיין פּרינציפּיעל־נײַע זאַכן אין דעם אַלעמען נישטאָ. יעדע ייִדישע משפּחה, זינט מ׳האָט זיך אָנגעהויבן ווידער באַזעצן אינעם נאָך־מלחמהדיקן דײַטשלאַנד, האָט שטענדיק אין זינען געהאַט זיך צו באַוואָרענען „מיט אַ צווייט אָרט‟, דאָס הייסט, מיט אַ לאַנד, וווּ אין אַ סכּנה־פֿאַל קאָן מען אַהין אַנטלויפֿן. אַזוי האָט מען אויך דערצויגן די קינדער.

יענע משפּחות, וווּ דאָס „צווייטע אָרט‟ איז געווען ישׂראל, פֿלעגן זיי דאָרט קויפֿן אַ דירה, לערנען די קינדער עבֿרית, ייִדישע טראַדיציעס, אָפּשיקן זיי אויף אַ זומער קיין ישׂראל וכדומה. יענע משפּחות, וואָס האָבן געטראַכט וועגן ענגלאַנד אָדער אַמעריקע, האָבן זיך אויפֿגעפֿירט אויפֿן זעלבן אופֿן, נאָר מיט אַן „ענגלישן אַקצענט‟. די געשעענישן, וואָס קומען לעצטנס פֿאָר אין אייראָפּע, האָבן נאָר פֿאַרפֿעסטיקט אין זיי דעם געדאַנק פֿון אַ „צווייט אָרט‟.

צווישן די דעלעגאַטן פֿון דעם „קאָנגרעס‟ האָט מען געקאָנט הערן נישט ווייניק רוסיש; און ס׳איז נאַטירלעך, ווײַל אין די לעצטע צוויי צענדליק יאָר זײַנען קיין דײַטשלאַנד געקומען בײַ די 200 טויזנט ייִדן פֿונעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. (ביז דעמאָלט האָבן דאָ געוווינט 30 טויזנט ייִדן). פֿאַר זיי, פֿאַר די יונגע ייִדן־אימיגראַנטן, זעט דער הײַנטיקער מצבֿ אויס שאָקירנדיק. זיי האָבן זיך נישט געריכט, אַז נאָך אַלעמען, וואָס זייערע עלטערן האָבן איבערגעלעבט אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, וועלן זיי איצט זיך דאַרפֿן אָנשטויסן אין דערשײַנונגען פֿון אַנטיסעמיטיזם.

נישט אַלץ קומט זיי אָן אַזוי ווי מ׳האָט זיך פֿאָרגעשטעלט — סײַ עקאָנאָמיש און סײַ וואָס שייך קאַריערע. אַוודאי, שטאַרבט מען אין דײַטשלאַנד נישט פֿאַר הונגער, אָבער זיך אײַנאָרדענען אויף אַ גוטער אַרבעט איז גאָר נישט פּשוט; שוין אָפּגערעדט, אַז גאַנצע אַרבעטס־געביטן זײַנען פֿאַר די אימיגראַנטן פֿונעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד פֿאַרמאַכט. פֿון דעסטוועגן, שטעלט מען זיך נישט אָפּ, מ‘איז שוין געוווינט זיך שלאָגן מיטן קאָפּ אין דער וואַנט, און סוף־כּל־סוף, זיך דערשלאָגן עפּעס. און דאָ, נאַט אײַך — אַ נײַע סכּנה! לאָזט זיך אויס, מ׳איז אַנטלאָפֿן פֿון איין צרה, און צו איר ווידער געקומען. וווּהין זשע לויפֿט מען איצט? זיי האָבן דאָך נישט געהאַט די מעגלעכקייט זיך צו באַוואָרענען מיט אַ „צווייט אָרט‟, ווי די אָרטיקע ייִדן.

קיין אָפּטימיסטישן פּראָגנאָז איז שווער הײַנט צו געבן; ס‘איז קלאָר איין זאַך, אויך די ייִדישע יוגנט אין דײַטשלאַנד, בתוכם מיט רוסישע וואָרצלען, וועלן מוזן טראַכטן וועגן אַ נײַעם מקום־מיקלט.