די טראַגעדיע פֿונעם אַרמענישן פֿאָלק

Tragedy of the Armenian people

אין די טרויער־טעג לזכר די אומגעבראַכטע 1.5 מיליאָן אַרמענער בעת דעם גענאָציד, אַפּריל 21, 2015
Getty Images
אין די טרויער־טעג לזכר די אומגעבראַכטע 1.5 מיליאָן אַרמענער בעת דעם גענאָציד, אַפּריל 21, 2015

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published April 24, 2015, issue of May 15, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

איך בין זיכער, אַז אַלע האָבן גלײַך דערהערט אין דער געשעעניש אַן אָפּקלאַנג פֿון שלום שוואַרצבאַרדס ענין, אויך פֿון נוקם זײַן זיך פֿאַר מאַסן־מערדערײַ, בפֿרט אין דעם בלוט־אָנגעזעטיקטן יאָר 1919. שוואַרצבאַרד האָט אין מײַ 1926 דערהרגעט אין פּאַריז דעם געוועזענעם פֿירער פֿון אוקראַיִנע — פּעטליורע. און דער סוף איז געווען דער זעלבער: שוואַצבאַרדן האָט מען פֿרײַגעזאָגט.

אין דעצעמבער 1921 איז אַן אַנדער געוועזענער הויכגעשטעלטער טערק דערהרגעט געוואָרן אין רוים, און אין אַפּריל 1922 האָבן די אַרמענער ווידער געשאָסן אין געוועזענע טערקישע אָנגעשטעלטע אין בערלין.

איך ווייס ניט, צי די ייִדישע קינסטלערישע ליטעראַטור האָט דירעקט אָפּגעשפּיגלט די אַרמענישע טראַגעדיע. אָבער מע קען רעדן וועגן אַן אומדירעקטער אָפּשפּיגלונג. איך מיין דוד בערגעלסאָנס דערציילונג „צווישן עמיגראַנטן‟, וואָס דעם לייענער פֿון „פֿאָרווערטס‟ דאַרף זײַן גוט באַקאַנט. וועגן דעם דאָזיקן ווערק איז שוין פֿאַראַן אַ היפּשע אַקאַדעמישע ליטעראַטור.

אין „צווישן עמיגראַנטן‟ ווערט דערציילט וועגן אַ ייִד, וואָס האָט דערקענט אין בערלין, בשכנות מיט זיך, אַן אוקראַיִנישן פּאָגראָמשטשיק און טראַכט וועגן נקמה נעמען פֿאַר די פֿאַרברעכנס פֿונעם גזלן, וועלכער „האָט אַליין אָנגעפֿירט מיט פּאָגראָמען — מיט די לעצטע, סאַמע שרעקלעכע.‟

„צווישן עמיגראַנטן‟ איז צום ערשטן מאָל פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן אין יאָר 1923, דרײַ יאָר פֿאַרן ענין פֿון שוואַרצבאַרד־פּעטליורע, אָבער אין קורצן נאָך די מאָרדן אין בערלין און רוים. בערגעלסאָן איז אין יענער צײַט געווען אַ בערלינער תּושבֿ און האָט מיטגעאַרבעט מיטן „פֿאָרווערטס‟. ס’איז גאָר ניט אויסגעשלאָסן, אַז דווקא די אַרמענישע נקמה־נעמער האָבן אַ שטופּ געטאָן בערגעלסאָנען אָנצושרײַבן „צווישן עמיגראַנטן‟.

עיקר־שכחתּי:

אַז מע רעדט שוין וועגן בערגעלסאָנען, איז כּדאַי צו דערמאָנען, אַז מע קען זיך באַקענען מיט אַ פֿרישער ענגלישער איבערזעצונג פֿון זײַן ראָמאַן „מידת־הדין‟, אויך אָנגעשריבן אין דער בערלינער תּקופֿה פֿון זײַן לעבן:

//www.yiddishbookcenter.org/pakn-treger/04-15/strict-justice-chapter-one