פֿון וואַנען קומט דער האַס?

Where Does Hatred Come From?

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published June 19, 2015, issue of July 10, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

איז געקומען דער יום־טובֿ סוכּות און מיר האָבן אויפֿגעשטעלט אַ סוכּה איבער אונדזער גאַראַזש. ס’האָט קיינעם נישט געשטערט, אַ חוץ מײַן אַרמענישער שכנטע. די קינדער האָבן דעקאָרירט די סוכּה און מיר האָבן אַפֿילו געגעסן אין סוכּה, און ס’איז געווען חי־געלעבט.

אין דער זעלבער צײַט האָט מײַן שכנטע אויפֿגעשטעלט אַ ניטל־בוים, דעקאָרירט עס מיט אַ סך קאָלירטע לעמפּעלעך, און ווי איך האָב עס פֿאַרשטאַנען האָט עס משׂמח געווען די געגנט אין דער בראָנקס, וווּ מיר האָבן געוווינט. מיטאַמאָל איז מײַן שכנטע אויסגעבראָכן אין אַ ווילדן כּעס. וואָס איז די מעשׂה? ס’איז איר נישט געפֿעלן מײַן סוכּה, ס’איז אַ ווילדע זאַך, האָט זי געטענהט, און זי האָט מיך גענומען וואָרענען איך זאָל עס תיכּף־ומיד אַראָפּנעמען, ווײַל מײַן סוכּה פֿאַרמיאוסט איר ניטל־בוים.

איך בין איר אָבער אונטערגעקומען און גענומען לויבן איר שיינעם ניטל־בוים, ווי שיין עס באַלײַכט די גאַס. זי האָט זיך נישט באַרויִקט, די בלוטן האָבן אין איר געקאָכט, זי איז שיִער נישט אַרויס פֿון די כּלים. צו מאָרגנס, ווען איך האָב געהאַלטן בײַם פֿאָרן אין שטאָט, האָט זיך מײַן אויטאָ נישט גערירט פֿון אָרט. צינדט אַהין, צינד אַהער, ס’איז „גודבײַ טשאַרלי‟ — דער אויטאָ איז טויט. נעם איך און רוף אַן אויטאָ־מעכאַניקער. יענער קומט מיט אַ קעסטעלע כּלים, באַקוקט פֿון פֿאָרנט, פֿון אונטן, פּרובירט דעם מאָטאָר — טויטע זאַכן. ער זאָגט מיר אָן די גוטע בשׂורה, אַז עמעצער האָט אַרײַנגעשיט אַ פּעקל צוקער אין מײַן בענזין־טאַנק. ער וויל וויסן, ווער האָט געקענט אָפּטאָן אַזאַ מיאוס שטיקל אַרבעט. זאָג איך אים, איך ווייס נישט, ווײַל מיר האָבן נישט קיין שׂונאים.

איך בין אַרויף צו מײַן אַרמענישער שכנטע, און איר זון, און זיי גענומען אויפֿן צימבל:

„איר אַרמענער, נאָך אַזאַ גענאָציד האָט זיך גאָרנישט אָפּגעלערנט, און געבליבן פֿאַרביסענע אַנטיסעמיטן, צו אַלדע רוחות. איך וועל רופֿן די פּאָליציי, אויב איר וועט זיך נישט מודה זײַן. איך וועל אײַך אָנקלאָגן אין געריכט און וועל עס נישט פֿאַרשווײַגן.‟

די חבֿרה האָט זיך דערשראָקן פֿון מײַנע סטראַשונקעס. זי האָבן זיך גענומען פֿאַרענטפֿערן, אַז זיי זײַנען אומשולדיק, דער זון איז נאָך יונג און דער האַס צו ייִדן איז בײַ אים אײַנגעבאַקן. זיי וועלן באַצאָלן פֿאַר דעם שאָדן, אַבי מיר זאָלן זיי מוחל זײַן.

און דער עפּיזאָד איז געקומען צו מיר נאָכן זען, וואָס די טערקן האָבן אָפּגעטאָן מיט די אַרמענער. וואָלסטו דאָך געמיינט, אַז די געראַטעוועטע האָבן זיך אויסגעמענטשלט און אָנגעוווירן דעם סם פֿון האַס, איז עס בלויז אַן אײַנרעדעניש, דער עיקר, דער מין מענטש איז אָנגעגריפֿן פֿון אַ מגפֿה, וואָס לאָזט נישט צו רו. האַסט מען ביזן הײַנטיקן טאָג יענעם, וואָס געהערט נישט צו דער זעלביקער רעליגיע, צו דער זעלביקער ראַסע, צום זעלבן קאָליר פֿון דער הויט, צו יעדן איינעם וואָס איז אַנדערש.

אָבער דער האַס צו ייִדן איז אַ סטאַבילע חלאת, כּמעט אַ וועלט איז אָנגעגריפֿן דערמיט. די וועלט קען זיך בשום־אופֿן נישט באַפֿרײַען פֿון דער קינאה און שׂינאה צו ייִדן, אַזוי אַז ס’איז נישט וויכטיק, צי מיר זײַנען הילפֿלאָז, צי שטאַרק, רײַך צי אָרעם, אַפֿילו די אַסימילאַציע האָט אונדז ייִדן נישט באַפֿרײַט פֿון דער אָנשיקעניש, כאָטש בײַ אונדז טוט מען זיך נישט נוקם זײַן אין אונדזערע שׂונאים. זעט אויס, אַז שולדיק אין דעם איז די משפּחה, וואָס פֿאַרסמט די הערצער פֿון די קינדער.