„אונדזער אַראַביש‟ ווי אַן אַנדער מין ייִדיש

Another Kind of Yiddish: "Our Arabic"

פֿאַרשיידענע צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרים אויף ייִדיש־אַראַביש אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי
Yoel Matveyev, with permission of the Museum of Moroccan Judaism in Casablanca
פֿאַרשיידענע צפֿון־אַפֿריקאַנער ספֿרים אויף ייִדיש־אַראַביש אינעם קאַסאַבלאַנקער ייִדישן מוזיי

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 12, 2015, issue of September 04, 2015.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

געוויסע אַשכּנזישע רבנים, אַרײַנגערעכנט רבי אַהרן ראָט, דער גרינדער פֿונעם „תּולדות־אַהרנער‟ חסידות, האָבן געפּרוּווט צו פֿאַרשפּרייטן אַ מיזרחדיקע ווערסיע פֿונעם חסידישן „פֿרומען ייִדישיזם‟, און האָבן גערופֿן די אַראַביש־רעדנדיקע ייִדן אָפּצוהיטן זייער היימישע שפּראַך און בשום־אופֿן נישט אַריבערצוגיין אויפֿן מאָדערנעם העברעיִש. אין פֿאַרגלײַך מיט אונדזער ייִדישער שפּראַך, האָט זיך אָבער די „אַראַבישע ייִדישיסטן‟ נישט אײַנגעגעבן צו שאַפֿן אַ ממשותדיקע באַוועגונג. אַחוץ די אָנגעשטרענגטע באַציִונגען צווישן ייִדן און אַראַבער אין דער הײַנטיקער וועלט, און דער קולטורעלער דיסטאַנץ צווישן די חסידים און מיזרחדיקע ייִדישע עדות, קאָן דער דורכפֿאַל אָפּצוהיטן די שפּראַך זײַן פֿאַרבונדן מיט דעם, וואָס די צפֿון־אַפֿריקאַנער ייִדן האָבן קיינמאָל נישט באַטראַכטן זייער ריידעניש ווי אַן אינגאַנצן באַזונדער לשון, נאָר דווקא ווי אַראַביש מיטן ייִדישן טעם.

אין דער זעלבער צײַט, האָבן זיי במשך פֿון לכל־הפּחות 1200 יאָר אַלעמאָל באַטראַכט אַראַביש, אָנגעשריבן מיט ייִדישע אותיות, דווקא ווי די טראַדיציאָנעלע, היימישע און נאַטירלעכע שפּראַך פֿון ייִדן. אַדרבה, אין פֿאַרגלײַך מיט ייִדיש, זענען אינעם מיטל־עלטער אָנגעשריבן געוואָרן אַ סך גאָר ערנסטע ייִדיש־אַראַבישע רבנישע און וויסנשאַפֿטלעכע ווערק, אַרײַנגערעכנט יסודותדיקע קלאַסישע ספֿרים.

למשל, דער אַלזשירער ייִדישער לינגוויסט יהודה אבן־קוריש (קורייש), האָט נאָך אינעם 9טן יאָרהונדערט געפֿירט ערנסטע און סיסטעמאַטישע פֿאַרגלײַך־שטודיעס פֿון סעמיטישע שפּראַכן — לשון־קודש, לשון־תּרגום און אַראַביש. אבן־קוריש איז אויך געווען צווישן די ערשטע חכמים, וואָס האָבן באַמערקט די ווײַטערע פֿאַרבינדונג צווישן די סעמיטישע שפּראַכן און בערבעריש. זײַנע פֿאָרשונגען האָט ער פֿאַרשריבן אויף ייִדיש־אַראַביש.

ווער ווייסט, עס קאָן זײַן, אַז די געשיכטע פֿון די לעבעדיקע ייִדיש־אַראַבישע דיאַלעקטן איז נאָך נישט פֿאַרענדיקט. עס קאָנען זיך אָפּגעפֿינען יונגע ענטוזיאַסטן, וואָס וועלן אויף זיי ווײַטער רעדן און שרײַבן. אַזוי צי אַזוי, האָט ייִדיש־אַראַביש איבערגעלאָזט ממש אַ ריזיקע ירושה, וואָס וועט זיכער צוציִען אַ סך פֿאָרשער, וועלכע וועלן עס ווײַטער שטודירן. הגם אין דער הײַנטיקער פּאָליטישער אַטמאָספֿער קאָן עס קלינגען ווי אַ פּאַראַדאָקס, בלײַבט אַראַביש אויף אייביק אַ נאַטירלעכער וויכטיקער אַספּעקט פֿון ייִדישקייט בכלל, נישט נאָר בײַ די ספֿרדים. אויב עמעצער וויל טיף פֿאַרשטיין אַזעלכע קלאַסישע ספֿרים, ווי „מורה־נבֿוכים‟, אָדער „חובֿות־הלבֿבֿות‟, מוז מען זיך באַקענען מיטן אַראַביש־ייִדישן אָריגינאַל.