ווער עס זיצט הײַנט אויבן אָן

Who’s In Charge Today

Yehuda Blum

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

Published October 09, 2015, issue of October 30, 2015.

מ’רעדט און מ’רעדט און מ’שושקעט זיך. ווי קומען צו אונדז אַזעלכע פּאַרשוינען און פּאַרשוינטעס איז די פֿראַגע. וועל איך אײַך אויסזאָגן אַ סוד פֿאַר גאַנץ בראָד. איך בין נישט פֿון די, וואָס באַשײַנען די פֿאַרוואַלטונגען פֿון ייִדישע אינסטיטוציעס יאָרן נאָכאַנאַנד און טוען אויף קדחת מיט כּשרן פֿאָדעם. פֿאַרקערט, זיי שטערן די גאַנצע חד־גדיא פֿון ייִדישע אינסטיטוציעס און ווילן קיין האַנט נישט אַרײַנטאָן אין קאַלט וואַסער לגבי דעם המשך פֿון אונדזער לשון און קולטור.

טראַכטנדיק וועגן דעם, קומט מיר אין זינען די שארית־הפּליטה, וואָס איז אָנגעקומען קיין דײַטשלאַנד נאָך דער מלחמה, ווען מ’האָט די מענטשן באַזעצט אין די „די־פּי‟־לאַגערן אין דער אַמעריקאַנער זאָנע. אונדזער לאַגער „הינדענבורג קאַסערנע‟ אין אולם, איז פֿריִער געווען באַזעצט מיט אוקראַיִנער, וואָס זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן אין פּלען צו די דײַטשן און דעזערטירער, וועלכע האָבן געוועלטיקט איבערן לאַגער, וואָס מען האָט אַסיגנירט פֿאַר די ייִדישע פּליטים. די אוקראַיִנער האָבן דערווײַל פֿאַרנומען די וויכטיקסטע פּאָזיציעס, געזעסן אינעם דירעקטאָרן־ראַט און אויסגעטיילט קיצבֿות זייער עולם, אַנטלאָפֿענע פֿון מיליטערישן דינסט אָדער פֿונעם רוס, אָדער פֿון די דײַטשן. אָבער ווי מיר ווייסן — מיט ייִדן הייבט מען נישט אָן, ספּעציעל נאָכן חורבן.

קודם האָט מען אויסגערייניקט דעם לאַגער פֿון די אוקראַיִנער, און אַרײַנגעבראַכט אַ מחנה ייִדישע פּליטים. האָבן די אוקראַיִנער אויף די הויכע שטעלעס נישט צוגעלאָזט די ייִדן צו זעלבסט־פֿאַרוואַלטונג. דאָ האָט זיך אָנגעהויבן דער אמתער סקאַנדאַל. די ייִדן האָבן אָרגאַניזירט אַ הונגער־שטרײַק און געלאָזט וויסן די הויכע פֿענצטער פֿון דער „אונרראַ‟ (United Nations Relief And Rehabilitation Administration), אַז מען וועט נישט טאָלערירן די אייבערהאַנט פֿון אונדזערע נעכטיקע שׂונאים און רוצחים. דערווײַל האָט זיך „אונרראַ‟ געמאַכט נישט וויסנדיק, אָבער נישט בײַ מאָטיען. די ייִדן האָבן פּראָטעסטירט און געסטראַשעט, אַז מע וועט עס נישט פֿאַרשווײַגן פֿאַר דער וועלט — גענוג מיט די פֿרישע אַכזריות. „אונרראַ‟ האָט באַלד נאָכגעגעבן, מ’איז פּטור געוואָרן פֿון די אוקראַיִנער און זיך געשטעלט אויף די אייגענע פֿיס.

וועט איר דאָך פֿרעגן, וואָס פֿאַר אַ שײַכות האָט די מעשׂה מיט מײַן הײַנטיקער טעמע? וועל איך עס צעלייגן אויף קליינע טעלערלעך. מיר געפֿינען זיך געפּענטעט הײַנט צו טאָג פֿון דער אינוואַזיע פֿון פּאַרשוינען און פּאַרשוינטעס, וואָס האָבן איבערגענומען די ייִדישע שליטה איבער אונדזערע ייִדיש־ייִדישע און אַפֿילו „דזשויִשע‟ אָרגאַניזאַציעס. זיי זיצן אויפֿן טראָן און מאַכן אַ תּל פֿון אונדזערע ייִדישע גיטער. הײַנט איז שוין קיינער נישט פֿאַרבליבן פֿעיִק צו אָרגאַניזירן אַ הונגער־שטרײַק, בפֿרט צוליב ייִדיש.

איז די מעשׂה אַזאַ: פֿאַראַן אין אונדזערע דלתּ אַמות אַ פּלוניתטע, וואָס איר ייִחוס שטאַמט אָפּ פֿון דער מאָלדאַוואַנקע אין אָדעס, האָט זי זיך צוגעכאַפּט צום אַלטן תּרח, דעם ייִדישן באַלײַבטן גבֿיר, מיט אים חתונה געהאַט און גענומען פֿירן די גרענדע. ער איז הײַנט דער פֿאָרזיצער אין דער העכסט־אַקאַדעמישער ייִדישער אינסטיטוציע, נישט האָבנדיק אַפֿילו קיין אַנונג, אַז די אַמאָליקע יאָרן זײַנען דאָ בײַם רודער געזעסן הויך־קוואַליפֿיצירטע וויסנשאַפֿטלער, באַרימטע ייִדישע פּעדאַגאָגן און שפּראַך־קענער; און אַז זיי האָבן זיך אײַנגעשטעלט פֿאַרן כּבֿוד פֿון דער גלענצנדיקער ייִדישער אינסטיטוציע, וואָס איר עובֿדה איז באַשטאַנען פֿון ווײַטער ציִען דעם המשך פֿון אונדזער שפּראַך־וויסנשאַפֿט און קולטור.

אָבער צײַטן בײַטן זיך און יענער געלערנטער דור איז אָפּגעפֿאַלן. זייער אָרט האָבן פֿאַרנומען קליינע מענטשעלעך מיט קליינע השׂגות, דער עיקר, מיט מינימאַלן ייִדישן וויסן, מיט דער דעה פֿון נישט אָנשטרענגען זיך און זיכער זיך נישט טיף פֿאַרטיפֿן אין אַ וועלט, וואָס איז זיי לגמרי פֿרעמד. וואָס אַן אמת, זײַנען מיר פֿאַרפֿלייצט געוואָרן פֿון אַ כוואַליע פּאָלנע עם־הארצים, און זיי פֿירן די ייִדישע שיף אין דר’ערד אַרײַן. די שותּפֿטע צו אונדזערע ייִדישע גיטער פּלאַנעוועט בעלער, בענעפֿיטן, דער עיקר, אויספֿלוגן קיין אויסלאַנד, מישט זיך אַרײַן אין די ייִדישע געשעפֿטן, ווײַל דאָ האָט זי דערשמעקט מאַכט, כאָטש קיין צורה פֿון קיין אלף קען זי נישט; דאָס ייִדישע לשון איז פֿאַר איר אַ „סאָטאָ וואָטשע‟.

איז כּל־זמן זי האָט געפֿירט די גרענדע, האָבן די בית־עולם־פֿייגעלעך געזונגען קינות, די בלומען האָבן גענומען וויאַנען, און די פֿאַרגעס־מיך־נישט בלימעלעך האָבן אויסגעצויגן זייערע גערגעלעך און זיך פֿאַרוואַנדלט אין ווילדגראָז. און ווי מיר ווייסן שוין פֿונעם באַקאַנטן משל, האָט דאָס שפּרינגערל אָפּגעטאַנצט אַ גאַנצן זומער, נאָר אויפֿן ווינטער זיך נישט פֿאַרזאָרגט.

אַזאַ פּנים שטעלן מיט זיך פֿאָר די ייִדישע אָרגאַניזאַציעס. זיי האָבן זיך נישט פֿאַרזאָרגט אויפֿן ווינטער, אַ תּל געמאַכט פֿון אונדזער פֿרילינג און גענומען טאַנצן אויף פֿרעמדע חתונות. אָבער ווי לאַנג זאָגט מען קינות? קוק איך אַרײַן אין אונדזער איינציקער ייִדישער צײַטונג, דעם „פֿאָרווערטס‟ און ס’ווערט מיר ליכטיק פֿאַר די אויגן, קיין עין הרע, אַ מחנה יונגע ייִדיש־ייִדישע זשורנאַליסטן, פֿאָרשער, שרײַבער און פּאָעטן כּן־ירבו, באַצירן אונדזער צײַטונג, וואָס אויף דעם האָט מען זיך נישט געריכט מיט יאָרן צוריק. זײַנען מיר, הייסט עס, גרייט מיט אונדזער ייִדישן קלאַפּער־געצײַג אַנטקעגנשטעלן זיך די אָפּטריניקער, די פֿאַרלייקענער, די פּוסטע פֿעסער, וואָס קײַקלען זיך און מאַכן אַ גרויסן רושם מיט זייערע גרויסע קעפּ: „קויפֿט מכּות אויף פּסח, און הענגט אויף מאַרצעפּאַנען אויפֿן חנוכּה־בוש!‟