אַלי וויזעלס „ייִדן פֿון שווײַגן‟

Elie Wiesel's "Jews of Silence"


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published October 20, 2015, issue of November 13, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

ווי מיר ווייסן איצט, קיין פּוסטע קלאַנגען זײַנען עס ניט געווען. אָבער הונדערטער צי אַפֿילו טויזנטער יונגע בחורים און מיידלעך האָט די דאָזיקע סכּנה ניט אָפּגעשטעלט. מיר, מײַן ווײַב און איך, האָבן זיך אין אַזעלכע צונויפֿקומענישן אויך באַטייליקט. דאָס איז געווען שוין שפּעטער, אין די 1970ער יאָרן. אפֿשר האָט מען אונדז אויך פֿאָטאָגראַפֿירט, אָבער קיין שום צרות האָבן מיר פֿון דעם ניט געהאַט.

דאָ מוז מען זאָגן, אַז די דאָזיקע שׂימחת־תּורה־באַוועגונג איז אויפֿגעקומען אין דער צײַט, וואָס איז באַקאַנט ווי די „אָדליהע‟ — נאָך די ביטערע „פֿרעסט‟ פֿון סטאַלינס תּקופֿה. קיין דעמאָקראַטיע האָט די דאָזיקע „אָדליהע‟ ניט געבראַכט, אָבער די מורא איז, אין תּוך אַרײַן, אַוועק צי כּמעט אַוועק. אין תּפֿיסה האָט מען פֿאַר אַזעלכע הקפֿות, פֿון דעסטוועגן, ניט פֿאַרשפּאַרט. קיין חידוש ניט, אַז די יוגנט איז געווען דרייסטער פֿון זייערע טאַטע־מאַמעס און זיידע־באָבעס, בײַ וועלכע די מורא איז שוין אָפֿט מאָל פֿעסט אַרײַן אין זייער בלוט.

הקיצור, האָט אלי וויזעל דערזען אָט די ייִדן, עלטערע און ייִנגערע, און איז באַגײַסטערט געוואָרן. ער האָט אויסגעמאָסטן זייער ייִדישקייט מיט אַ מאָס פֿון פֿרומקייט און האָט געבראַכט אין דער מערבֿדיקער וועלט די בשׂורה־טובֿה, דהײַנו: דאָס בוך „די ייִדן פֿון שווײַגן‟ האָט דערציילט, אַז ניט אַלע סאָוועטישע ייִדן זײַנען פֿאַרגוייִשט געוואָרן, ס’איז זײַנען נאָך אַלץ פֿאַרבליבן „עכטע‟ ייִדן.

אַ סך ייִדן אין אַמעריקע, ישׂראל און אַנדערע לענדער האָבן אָפּגעזיפֿצט און זײַנען פֿון אָט דער בשׂורה באַגײַסטערט געוואָרן. געשען איז עס, ווידער אַ מאָל, ניט צופֿעליק. ס’איז גענוג אַרײַנצוקוקן אין דער פּרעסע פֿון יענער צײַט, כּדי צו זען אַז דער ענין פֿון סאָוועטישע ייִדן האָט שוין פֿאַרנומען אַ בכּבֿודיק אָרט אין דעם סדר־היום פֿון ייִדישע כּלל־אַקטיוויטיטעטן. דאָס אָרט איז נאָך, פֿאַרשטייט זיך, ניט געווען אַזוי הויך, ווי עס וועט פֿאַרנעמען אין די 1970ער יאָרן, אָבער גערעדט האָט מען שוין אָפֿט און אַ סך וועגן דעם גורל פֿון ייִדן הינטער דעם „אײַזערנעם פֿאָרהאַנג‟.

אַזוי צי אַזוי, אלי וויזעלס „די ייִדן פֿון שווײַגן‟ איז, אָן שום ספֿק, אַ וויכטיקער דאָקומענט פֿון דער „קאַלטער מלחמה‟, פֿונעם קאַמף, וואָס האָט זיך געפֿירט פֿאַר דער סאָוועטיש־ייִדישער עמיגראַציע.