אַ ייִדישע ניטל־געשיכטע אין אַ קאָנצענטראַציע־לאַגער

A Jewish Christmas Story in a Concentration Camp

פֿון רות עבענשטיין (USA Today)

Published December 29, 2015, issue of January 22, 2016.

דער זיידע פֿון דער מחברטע, געזאַ, איר באָבע לילי, איר פֿעטער גיורי און איר מוטער נעמי, נאָך דער באַפֿרײַונג. איר זיידע איז אין די מלחמה־יאָרן געווען אין אַ רוסישן לאַגער פֿאַר קריגס־געפֿאַנגענע.
דער זיידע פֿון דער מחברטע, געזאַ, איר באָבע לילי, איר פֿעטער גיורי און איר מוטער נעמי, נאָך דער באַפֿרײַונג. איר זיידע איז אין די מלחמה־יאָרן געווען אין אַ רוסישן לאַגער פֿאַר קריגס־געפֿאַנגענע.

ערבֿ־ניטל 1944. מײַן באָבע האָט געבעטן מײַן פֿעטער, וואָס איז דעמאָלט געווען 12 יאָר אַלט, זיך אַרויסצוגנבֿענען פֿונעם קאָנצענטראַציע־לאַגער, אין שטראַסהאָף, 15 מײַלן אויף מיזרח פֿון ווין, כּדי ער זאָל גיין בעטלען.

„מענטשן גיבן מער צדקה אין דער צײַט פֿון ניטל‟, האָט די באָבע לילי געזאָגט איר זון גיורי. „בעט נאָר דאָס איבערגעבליבענע עסן, אַלץ אָן וואָס זיי קענען זיך באַגיין. זאָג זיי, אַז מיר וועלן באַלד אויסגיין פֿון הונגער‟.

„זאָג זיי, אַז דײַן דרײַ־יעריק שוועסטערל קען ניט פֿאַרלאָזן איר בעט, ווײַל די שיך זענען איר צו גרויס‟.

„איך וויל ניט בעטלען‟, האָט געענטפֿערט דאָס ייִנגל. „איך וואָלט בעסער געוואָלט גנבֿענען‟.

„דאָס איז ניט ריכטיק‟, האָט אים זײַן מאַמע אויסגעמוסרט. „מיר זענען ניט קיין גנבֿים‟.

זיי האָבן זיך געאַמפּערט. נאָך אַ געוויסער צײַט, האָט איר זון מסכּים געווען.

אין מיטן פֿון דער פֿינצטערער נאַכט האָט גיורי זיך אַרויסגעגנבֿעט פֿון דעם לאַגער דורך צוויי הילצערנע שטאַכעטן, און איז געגאַנגען כּמעט 4 מײַל צו פֿוס ביז ער האָט דערגרייכט דויטש־וואַגראַם, דאָס נאָענטסטע שטעטל. ער האָט געציטערט פֿאַר קעלט אין די צעריסענע קליידער. אויף דער פּעריפֿעריע פֿונעם שטעטל האָט ער זיך אָנגעשטויסן אויף אַ הויז, וואָס איז געווען אָפּגעטיילט פֿון די אַנדערע הײַזער. ער איז צוגעגאַנגען מיט דער סטעזשקע צו דער טיר און האָט אָנגעקלאַפּט.

ס׳האָט געעפֿנט אַ פֿרוי. זי איז מסתּמא געווען אַליין אין שטוב, ווײַל איר מאַן האָט מען געוויס געשיקט אויפֿן פֿראָנט. מעגלעך, אַז די קינדער זײַנען שוין געשלאָפֿן. זי האָט מסתּמא פֿאַרשטאַנען, אַז דאָס ייִנגל איז אַ ייִד.