אַפֿילו פֿרומע ייִדן האָבן געאַרבעט שבת

Even Orthodox Jews Worked on Shabbos

שמואל (סעמיועל) דיקשטיין
Getty Images
שמואל (סעמיועל) דיקשטיין

פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published March 22, 2016, issue of April 15, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

צו דעם ענין פֿון זונטיק האָט מען זיך ניט איין מאָל אומגעקערט אויך אין די קומענדיקע יאָרן, אָבער אָפֿיציעל איז דער געזעץ אין גאַנצן אַנולירט געוואָרן אין ניו־יאָרק נאָר אין יאָר 1976. געוויסע רעשטלעך פֿון זונטיק־באַגרענעצונגען, בפֿרט לגבי פֿאַרקויפֿן משקה, האַלטן זיך אין פֿאַרשיידענע אַמעריקאַנער ווינקלען ביזן הײַנטיקן טאָג. אָפֿט מאָל בלײַבן זיי נאָך אין די געזעץ־געבונגען פֿון די שטאַטן, אָבער פּראַקטיש איגנאָרירט מען זיי, ווי מע איגנאָרירט אַ סך פֿאַרעלטערטע געזעצן.

***

אינטערעסאַנט איז דער מענטש, וואָס האָט געהאַט אַרײַנגעטראָגן דעם געזעץ־פּראָיעקט אין יאָר 1921. זײַן נאָמען איז שמואל (סעמיועל) דיקשטיין. ער איז געבוירן געוואָרן אין ליטע אין יאָר 1885, אָבער די עלטערן האָבן אים געבראַכט קיין אַמעריקע, ווען ער איז געווען אין גאַנצן זעקס יאָר אַלט, אַזוי אַז אויסגעוואַקסן איז ער שוין כּמעט ווי אַן עכטער אַמעריקאַנער. דיקשטיין האָט זיך אויסגעלערנט אויף אַדוואָקאַט און האָט פֿאַרנומען הויכע שטעלעס נאָך איידער מע האָט אים אויסגעוויילט אין 1919 אין דער אַסאַמבלעע פֿון שטאַט ניו־יאָרק און דערנאָך, אין 1923, אין דעם אַמעריקאַנער קאָנגרעס.

אין דער געשיכטע האָט דיקשטיין איבערגעלאָזט ניט ווייניקער ווי צוויי ממשותדיקע שפּורן. ערשטנס, האָט ער איניציִיִרט די גרינדונג פֿון דעם קאָמיטעט פֿאַר ניט־אַמעריקאַנער אַקטיוויטעטן. זײַן אידעע איז געווען צו קעמפֿן קעגן כּלערליי נאַציסטישע עלעמענטן אין דער געזעלשאַפֿט. ווי מיר ווייסן, האָט מען שפּעטער פֿאַר „ניט־אַמעריקאַניש‟ באַטראַכט, דער עיקר, די קאָמוניסטן. אָבער צו דעם שינוי האָט שוין דיקמאַן קיין שײַכות ניט געהאַט.

דער צווייטער שפּור איז אין גאַנצן אַ שמוציקער. אין די סאָוועטישע אַרכיוון האָט מען אויסגעגראָבן באַווײַזן, אַז דיקשטיין האָט יאָרנלאַנג געקראָגן פֿון דעם סאָוועטישן צד אַ הויכן „געהאַלט‟. אמת, ס׳איז ניט קלאָר, וואָס פֿאַר אַ מין אינפֿאָרמאַציע פֿלעגט ער פֿאַר אָט די געלטער פֿאַרקויפֿן. די אַרכיוון־דאָקומענטן דערציילן אויך וועגן די כאַבאַרן, וואָס ער פֿלעגט, משמעות, נעמען פֿאַר העלפֿן די אימיגראַנטן צו באַקומען די רעכט זיך צו באַזעצן ווי בירגער פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן. אַ סבֿרא, אַז אַזעלכע זאַכן איז אים געווען גרינגער צו טאָן איידער צו בײַטן דעם זונטיק־געזעץ.

וועגן דיקשטיינס סאָוועטישע פֿאַרבינדונגען קען מען לייענען אין דעם בוך The Haunted Wood: Soviet Espionage in AMerica - the Stalin Era, וואָס איז אָנגעשריבן דורך אַלען ווײַנשטיין און אַלעקסאַנדער וואַסיליעוו. פֿון דעם וואָס מיר ווייסן עד־היום, איז דיקשטיין געווען דער איינציקער מיטגליד פֿונעם אַמעריקאַנער קאָנגרעס, וואָס האָט געדינט ווי אַן אויסלענדישער אַגענט.