דער סדר: טראַדיציאָנעל צי פּראָגרעסיוו?

Seder: Traditional Or Progressive?

אַ וועלטלעכע הגדה (רעכטס) און אַ גרופּע באַטייליקטע בײַ אַן „אַרבעטער־רינג‟־סדר
אַ וועלטלעכע הגדה (רעכטס) און אַ גרופּע באַטייליקטע בײַ אַן „אַרבעטער־רינג‟־סדר

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published April 21, 2016, issue of May 13, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

די לשון־קודשדיקע איבערזעצונג פֿונעם קונטרס, „היהדות והדם‟, איז אַרײַן אין חנס דרײַ־בענדיקע געזאַמלטע ווערק, „במלכות היהדות‟. ס׳איז כּדאַי צו באַמערקן, אַז אינעם נאָמען פֿונעם בראָשור שטעקט אַ ווערטערשפּיל. אויף דער אַנטיסעמיטישער טענה, אַז די ייִדן לייגן, כּלומרשט, אַרײַן דאָס בלוט פֿון קריסטלעכע קינדער אין זייער מצה, האָט דער רבֿ געענטפֿערט, אַז ייִדישקייט לייקנט אָפּ נאַציאָנאַליזם און אָנערקענט בכלל נישט קיין חילוקים צווישן מענטשן לויט זייער בלוט־אַפּשטאַם.

ווי אַן אַנדער בײַשפּיל פֿון אוניווערסאַלע מאָטיוון אין דער חסידישער טראַדיציע, קאָן מען דערמאָנען דעם ספֿר „מי השלוח‟ פֿונעם איזשביצער רבין, מרדכי־יוסף ליינער, פֿאַרעפֿנטלעכט אין 1860. דער חסידישער צדיק דערקלערט, אַז ראָש־חודש ניסן ווערט אָנגערופֿן „ראָש־השנה למלכים‟, ווײַל נאָך דער יציאת־מצרים זענען ייִדן געווען גרייט צו שאַפֿן אַ געזעלשאַפֿט פֿון גלײַכקייט, וווּ יעדער מענטש איז אַ מלך. ער באַמערקט אויך, אַז אין מצרים זענען די ייִדישע שקלאַפֿן געווען גאַנץ זאַט, דערפֿאַר האָבן אַ טייל פֿון זיי געוואָלט זיך אַהין אומקערן. ס׳איז אָבער בעסער צו בלײַבן הונגעריק ווי אַ פֿרײַער מענטש אינעם מידבר, באַטאָנט דער רבי, ווי צו לעבן זאַט ווי אַ שקלאַף. הגם „מי השלוח‟ פֿאָקוסירט זיך אויף ייִדן, זענען די דאָזיקע מאָטיוון בפֿירוש אוניווערסאַל.

אַן אַנדער באַקאַנטער חסידישער מאָטיוו איז רבי קלונימוס־קלמן עפּשטיין, אַ גרויסער חסידישער צדיק און אַ טיפֿער דענקער. אין זײַן קלאַסישן ספֿר „מאור ושמש‟ זאָגט ער, אַז מרים־הנבֿיאה האָט בעת איר טאַנץ נאָך יציאת־מצרים דערגרייכט אַ גרעסערע השׂגה פֿון רוחניות ווי איר ברודער, משה רבינו. אין יענער צײַט, האָבן ייִדן געקאָנט מבֿטל זײַן אַלע היעראַרכיעס, אַרײַנגערעכנט די חילוקים צווישן מענער און פֿרויען. מרים האָט זיך דעמאָלט אויפֿגעהויבן אין אַ הויכער גײַסטיקער וועלט, וווּ אַלע מענטשן זענען גלײַך און פֿאַראייניקט אין איין „טאַנץ פֿון צדיקים‟. אין משיחישע צײַטן, שטייט געשריבן אין „מאור ושמש‟, וועט די וועלט טאַקע דערגרייכן אַזאַ מדרגה.

אַזוי צי אַזוי, איז קלאָר, אַז די דיכאָטאָמיע צווישן די טראַדיציאָנעלע און פּראָגרעסיווע פּסח־סדרים איז אַ פֿאַלשע. גאָרנישט שטערט אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר צו פּראַווען דעם סדר מיט אַלע חומרות און פֿאָרט צו באַגלייטן עס מיט אַ פּירוש בנוסח „אַרבעטער־רינג‟.