נײַעס פֿון וואַרשע

News from Warsaw

פֿון קאָבי ווײַצנער

Published April 26, 2016, issue of May 13, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די ישׂראלדיקע צײַטונג „מעריב‟ גיט איבער, אַז דער גויִשער רבֿ פֿלעגט האַלטן די תּורה מיטן קאָפּ אַראָפּ. צום באַדויערן איז ער נישט דער איינציקער, אָבער מילא.

ווי מיר האָבן שוין איבערגעגעבן אין אַ פֿריִערדיקן באַריכט: ווען איר וועט קומען קיין פּאָזנאַן וועט איר שוין נישט קענען דאַווענען אין דער אָרטיקער שיינער גרויסער שול. שווימען וועט איר דאָרט יאָ קענען. אין הסכּם מיט די אָנפֿירער פון דער אָרטיקער קהילה ווערט די שול פֿאַרוואַנדלט אין אַ האָטעל מיט אַ שיינעם באַסיין.

אַ גאַס קריגט אַ נײַער נאָמען: „ראַוּל וואַלענבערג גאַס‟

אַ קליינע גאַס וואָס פֿירט צום „גזשיבאָווסקי פּלאַץ‟ אין מיטן וואַרשע וועט פֿון הײַנט אָן הייסן די „ראַוּל וואַלענבערג גאַס‟. אויפֿן גזשיבאָווסקי פּלאַץ קען מען די טעג זען אַן אויסשטעלונג געווידמעט וואַלענבערגן — אַן איניציאַטיוו פֿונעם שוועדישן אינסטיטוט. וואַלענבערג איז געווען אַ שוועדישער דיפּלאָמאַט אין אונגאַרן בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה. ער האָט געראַטעוועט צענדליקער טויזנטער אונגאַרישע ייִדן און איז פֿאַררעכנט פֿאַר אַ חסיד אומות העולם. ער האָט אויסגעטיילט שוועדישע פּאַספּאָרטן, כּדי ייִדן זאָלן קענען זיך אַריבערציִען אין דער אַזוי גערופֿענער נייטראַלער געטאָ אין בודאַפּעשט.

וואַלענבערג האָט געדריקט אויף הויכגעשטעלטע אונגאַרישע און דײַטשע שישקעס, כּדי צו פֿאַרמײַדן די פֿאַרשיקונג פון ייִדן קיין אוישוויץ. ווען די רויטע אַרמיי האָט אײַנגענומען אונגאַרן איז ער גענומען געוואָרן קיין רוסלאַנד. וואַלענבערג, וואָס איז געווען אין קאָנטאַקט מיט די סאָוועטן, איז דעמאָלט פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, נישט איבערלאָזנדיק קיין שפּורן. אַ סך גלייבן, אַז די רוסן האָבן אים אומגעבראַכט. די פֿראַגע איז פֿאַר וואָס?

די באַנדיטן פֿון דער קאַ־גע־בע האָבן מסתּמא נישט געקאָנט פֿאַרשטיין אַזאַ מענטש ווי וואַלענבערג. ער איז געווען דער סאַמע היפּוך פֿון זיי. אַן אידעאַליסט, אַן אַריסטאָקראַט, אַ פֿילאָסעמיט, אַ הומאַניסט.

אַ מענטש וואָס טוט אַלץ לשם שמים.

במילא האָבן זיי באַשלאָסן אַז ער מוז זײַן אַן אַמעריקאַנער אַגענט. ווען עס האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז ס׳איז נישט געשטויגן און נישט געפֿלויגן, האָבן זיי מסתּמא נישט געוואָלט מודה זײַן אַז זיי האָבן געפּײַניקט א מענטשן אומזיסט און אומנישט. האָבן זיי אים דערהרגעט. דאָס, פֿאַרשטייט זיך, קענען מיר זיך נאָר משער זײַן.