אַ מוזיקאַלישער לחיים לכּבֿוד שלום־עליכם

A Musical Toast to Sholem Aleichem

די זינגער פֿונעם „ייִדישן פֿילהאַרמאָנישן פֿאָלקסכאָר‟ אויפֿן קאָנצערט, דעם 5טן יוני, אינעם „סימפֿאָני ספּייס‟, אין מאַנהעטן
די זינגער פֿונעם „ייִדישן פֿילהאַרמאָנישן פֿאָלקסכאָר‟ אויפֿן קאָנצערט, דעם 5טן יוני, אינעם „סימפֿאָני ספּייס‟, אין מאַנהעטן

פֿון רחל פֿעלד

Published June 16, 2016, issue of June 25, 2016.

ווייניק מענטשן האָבן געקענט צונויפֿברענגען אַזאַ ריזיקן און פֿאַרשידנאַרטיקן ייִדישן עולם ווי דער קלאַסישער שרײַבער שלום־עליכם, וועמעס לוויה אין 1916 האָט צוגעצויגן, צום ווייניקסטן, הונדערט־טויזנט אָבֿלים, מער ווי אַלע אַנדערע לוויות, וואָס זענען פֿריִער פֿאָרגעקומען אין דער שטאָט ניו־יאָרק.

דערפֿאַר איז פּאַסיק, וואָס אויף אַ פּראָגראַם פֿון כאָרמוזיק לכּבֿוד דעם הונדערטסטן יאָרצייט פֿון דעם קלאַסיקער זענען געקומען אַרום 600 מענטשן. זונטיק דעם 5טן יוני האָט דער „ייִדישער פֿילהאַרמאָנישער פֿאָלקסכאָר‟, דיריגירט פֿון בנימין שעכטער, פֿאָרגעשטעלט אין „סימפֿאָני ספּייס‟ אַ קאָנצערט, כּדי צו באַזינגען שלום־עליכמס קולטור־ירושה.

די פּראָגראַם, „צום לעבן, צום לאַכן, לחײם‟, איז באַשטאַנען פֿון נײַע און אַלטע אַראַנזשירונגען פֿון שלום־עליכמס לידער און אָפּקלײַבן פֿון ייִדישע פּיעסעס באַזירט אויף שלום־עליכמס ווערק. דער כאָר, אָנגעטאָן אין שוואַרצע קליידער און שאַליקן פֿון פֿאַרשידענע קאָלירן, האָט געזונגען מיט פֿרייד און פּרעציזקייט.

די פּראָגראַם האָט זיך אָנגעהויבן מיט מאַרק צוקערמאַנס לעבעדיקער אַראַנזשירונג פֿונעם חנוכּה־ליד „פֿײַער, פֿײַער‟, מיט מוזיק געשריבן פֿון וולאַדימיר חפֿץ, און דערנאָך זלמן ראָזענטאַלס באַקאַנט ליד „בײַ דעם שטעטל‟. אינעם קומענדיקן נומער האָט דער חזן יהושע ברייצער מיט זײַן פֿרוי דאָנע ברײצער געזונגען אַן אַראַנזשירונג פֿון אַ פּאָפּולערן אַמעריקאַנער ניטל־ליד „קעצעלע, ס׳ברענט דער פֿראָסט‟ (Baby It’s Cold Outside). דער עולם האָט זיך צעלאַכט במשך פֿונעם נומער, אפֿשר דערפֿאַר, וואָס עס איז געווען אַ חידוש צו הערן אַ ניטל־ליד אויף ייִדיש.

נאָך דעם האָט מען געזונגען אויסקלײַבן פֿון מאַרק וואַרשאַווסקיס גרעסטע שלאַגערס. ווי בנימין שעכטער האָט דערקלערט, האָט שלום־עליכם פּאָפּולאַריזירט וואַרשאַווסקיס מוזיק דורכן טראַנסקריבירן און העלפֿן אַרויסגעבן זײַנע לידער אין 1901. שפּעטער איז וואַרשאַווסקי אויפֿגעטראָטן מיט שלום־עליכמען אויף ציוניסטישע פֿאַרזאַמלונגען, וווּ וואַרשאַווסקי האָט געזונגען זײַנע לידער און שלום־עליכם האָט פֿאָרגעלייענט זײַנע דערציילונגען. בנימין שעכטערס טאָכטער טעמע־ליבע האָט געזונגען אַן אויסערגעוויינטלעכן נוסח פֿון וואַרשאַווסקיס „דער אלף־בית‟ („אויפֿן פּריפּעטשיק‟), וואָס זי האָט אַראַנזשירט צוזאַמען מיטן טאַטן. זי האָט געזונגען מיט אַ סך געפֿיל און אַזוי אַרום דעמאָנסטרירט די ברייטע גאַמע פֿון איר קול.

אינעם צווייטן טייל פֿון דער פּראָגראַם האָט דער כאָר געזונגען עטלעכע לידער פֿונעם ייִדישן מיוזיקל „שווער צו זײַן אַ ייִד‟ (טעקסט פֿון מרים האָפֿמאַן, מוזיק: בנימין שעכטער), באַזירט אויף שלום־עליכמס פּיעסע פֿונעם זעלביקן נאָמען, אין וועלכער אַ ייִד און אַ גוי טוישן זיך מיט זייער אידענטיטעט. איינע פֿון די אויסקלײַבן, „כאָטש נעם זיך און שיס‟, האָט געזונגען אַרעלע ווישוואַנאַט, וואָס זײַן ליריש קול האָט אָנגעפֿילט דעם זאַל און פֿאַרכּישופֿט דעם עולם.

נאָך די לידער באַזירט אויף שלום־עליכמס ווערק האָט מען אויפֿגעפֿירט צוויי לידער אָנגעשריבן פֿונעם קלאַסיקער אַליין: דאָס באַקאַנטע וויגליד „שלאָף מײַן קינד‟ און „כ׳וויל נישט גיין אין חדר‟, אַ הומאָריסטיש ליד מיט מוזיק פֿון יוסף טשערניאָווסקי, אין וועלכן אַ קינד זאָגט זיך אָפּ צוריקצוגיין צום מלמד. דעם עולם איז שטאַרק געפֿעלן געוואָרן ווי טעמע־ליבע שעכטער האָט געזונגען דעם סאָלאָ ווי אַן אָנגעבלאָזן ייִנגל. דערנאָך האָט דער כאָר פֿאָרגעשטעלט די וועלט־פּרעמיערע פֿון „שלום־עליכמס עפּיטאַף‟, אַ ליד פֿון בנימין שעכטער צו די ווערטער אויף שלום־עליכמס מצבֿה.

פֿון שלום־עליכמס עפּיטאַף איז מען אַריבער צום מיוזיקל אַ דאַנק וועלכן ער איז צום־מערסטנס באַקאַנט דעם ברייטערן עולם: „פֿידלער אויפֿן דאַך‟. מע האָט געזונגען „ווען איך בין אַ ראָטשילד‟, „טאָג־אײַן, טאָג־אויס‟, און „לחיים‟ אין דער ייִדישער אַדאַפּטאַציע פֿון שראַגע פֿרידמאַן.

צום סוף פֿון קאָנצערט האָט בנימין שעכטער פֿאַרבעטן די געוועזענע מיטגלידער פֿונעם כאָר, וואָס זענען געזעסן אין זאַל צו קומען אויף דער בינע, כּדי צו זינגען „וואַסערל‟, אַ ליד פֿון שׂרה־רחל שעכטער און פּערל טייטלבוים. דאָס ליד באַהאַנדלט די וויכטיקייט פֿון אויפֿהאַלטן די ייִדישע שפּראַך און צונויפֿפֿירן די ייִדישע פֿאַרגאַנגענהייט מיטן הײַנט דורכן מעטאַפֿאָר פֿון אַ פֿאַרפֿרוירענעם שטראָם, וואָס צעגייט זיך נאָך אַ שווערן ווינטער.

די באַגײַסטערונג פֿון די צוהערער, און דער פֿאַקט וואָס די פּראָגראַם האָט צונויפֿגעבראַכט אַזאַ ריזיקן עולם, אַ סך פֿון זיי — יונגע־לייט, זענען סימנים, אַז די ייִדישע מוזיק קען בויען אַ בריק צווישן די דורות. כאָטש ווייניקער ייִדן קענען הײַנט די ייִדישע שפּראַך, איז בײַ אַ סך פֿון זיי איבערגעבליבן אַ ליבשאַפֿט פֿאַרן לשון פֿון זייערע אָבֿות.