אהרן אַפּעלפֿעלד: אַ ייִדישער שרײַבער אויף העברעיִש

Aharon Appelfeld: A Yiddish Writer in Hebrew

אהרן אַפּעלפֿעלד
אהרן אַפּעלפֿעלד

פֿון בני מער

Published June 21, 2016, issue of June 25, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

זיי האָבן אײַך נישט איבערגעצײַגט צו שרײַבן אויף ייִדיש?

זיי האָבן זיך געפֿרייט אַז איך אינטערעסיר זיך, אָבער זיי האָבן אויך פֿאַרשטאַנען אַז איך האָב נישט די פּאַסיקע כּלים. זיי, די דעמאָלטיקע ייִדישע שרײַבערס, האָבן געלערנט אין אַ חדר צי אין אַ ייִדישער שול אָדער אַ ישיבֿה. און איך קום נישט פֿון דעם ייִדישן אידיאָם. איך האָב געהערט ייִדיש אין מײַן קינדהייט אָבער ייִדיש איז נישט מײַן מאַמע־לשון. איך האָב זיך דאָך אויסגעלערנט די שפּראַך.

צי קען מען שרײַבן נישט אין אַ מוטער־שפּראַך?

מע קען, אָבער נאָר אויב איר האָט נישט קיין אַנדערע שפּראַך וואָס איר זענט אין איר אַן אויסגעוואָרצלטער.

איז פֿאַר וואָס עבֿרית און נישט ייִדיש?

אויב איך האָב יאָ אַ מאַמע־לשון, איז עס דײַטש. אָבער עבֿרית איז געוואָרן מײַן קולטורשפּראַך. איך האָב אַ סך זיך באַמיט בכּדי צו לערנען די שפּראַך, אַ סך געלייענט תּנ״ך, משנה, מדרש, פּאָעזיע, קבלה און חסידות. אָבער דעם אמת געזאָגט, דאָס לשון אַליין, די שפּראַך, איז נישט די הויפּטזאַך אין מײַן שאַפֿונג. פֿאַר מיר, איז דאָס לשון נאָר אַ מיטל אויסצודריקן געפֿילן, מחשבֿות און פֿאַנטאַזיעס. להיפּוך פֿון אַ סך העברעיִשע שרײַבערס, ווי עגנון, ס׳ יזהר אאַז״וו, זײַנען בײַ מיר נישטאָ קיין שום קאָמפּליצירטע פֿאָרמעס פֿון דער שפּראַך. איך שרײַב קלאָר און פּשוט.

קענט איר שרײַבן הײַנט אויף ייִדיש? איז עס מעגלעך בכלל?

די ציוניסטישע מדינה האָט געזינדיקט ווען זי האָט נישט אַדאָפּטירט ייִדיש נאָכן חורבן. מע האָט מורא געהאַט, אומזיסט, אַז ייִדיש וועט קומען צוריק ווי דאָס פֿאָלקס־לשון, אַנשטאָט עבֿרית. ייִדיש איז אַ פֿאַרבינדונג נישט נאָר מיט די קרבנות, נאָר אויך מיט די טויזנט יאָר ווען מען האָט גערעדט ייִדיש, געלערנט ייִדיש און ליב געהאַט די שפּראַך. דעמאָלט, באַלד נאָך דער מלחמה, איז עס געווען אפֿשר מעגלעך, אָבער הײַנט, צום באַדויערן, איז עס צו שפּעט.

כאָטש הײַנט זײַנען יאָ דאָ ייִדישע סבֿיבֿות?

בײַ די פֿריִערדיקע דורות איז ייִדיש געווען אַ לעבעדיקער אָרגאַן פֿון פֿאָלק. און די גרויסע שרײַבערס — לעיעלעס, גראַדע, גלאַטשטיין און אַנדערע — האָבן אַרײַנגעלייגט אַ סך מי, כּדי צו נעמען אַן אַלטע שפּראַך און פֿאַרוואַנדלען זי אין אַ מאָדערנער שפּראַך. הײַנט, ווי באַוווּסט, פֿעלן אונדז די נייטיקע באַדינגונען.

וואָס מיינט איר פֿון די הײַנטיקע ייִדישיסטן?

פֿאַרשטייט זיך, שאַץ איך יעדע מי בכּדי ייִדיש זאָל נישט פֿאַרלוירן ווערן. ווער האָט געמיינט מיט 150 יאָרן צוריק אַז עבֿרית וועט זײַן אַ גערעדט לשון? ווען איך בין געווען אַ קינד, האָב איך געזען דעם זיידן דאַווענען אויף לשון־קודש. האָב איך דעמאָלט געוווּסט אַז כאָטש איך קען ייִדיש, וועל איך לשון־קודש קיין מאָל נישט קענען. גיי זײַ אַ נבֿיא.