צוויי אופֿנים אָפּצומערקן דעם חורבן

Two Ways of Remembering the Holocaust

דאָס אָרט וווּ ס׳איז אַ מאָל געשטאַנען די לאָדזשער הויפּטשיל, איידער זי איז צעשטערט געוואָרן פֿון די נאַציס
דאָס אָרט וווּ ס׳איז אַ מאָל געשטאַנען די לאָדזשער הויפּטשיל, איידער זי איז צעשטערט געוואָרן פֿון די נאַציס

פֿון מיכאל קרוטיקאָװ

Published July 03, 2016, issue of June 25, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

די נײַע תּושבֿים פֿונעם מוראַנוּװ–געגנט, װאָס האָבן זיך אַרײַנגעצױגן אין די אַמאָליקע קװאַרטאַלן פֿונעם געטאָ נאָך דער מלחמה, האָבן קיין מאָל ניט דערמאָנט די אַמאָליקע ייִדישע אײַנװױנער. אָבער צװישן זיך האָט מען פֿון מאָל צו מאָל דערצײלט שױדערלעכע מעשׂיות װעגן קאָשמאַרן, װאָס מען האָט געזען בײַ נאַכט. די מתים זײַנען קומען צו חלום די לעבעדיקע. און די אַלטע װאַרשעװער פּאָליאַקן גלױבן, אַז מען טאָר ניט בױען אױפֿן אָרט פֿון דער טלאָמאַצקע־שיל, װײַל קײן מזל װעט מען דאָרט ניט האָבן.

די אױסשטעלונג פֿונעם מוזײ געפֿינט זיך אונטער דער ערד. זי דערצײלט די טױזנט־יאָריקע געשיכטע פֿון ייִדן אין פּױלישע לענדער דורך די סאַמע נײַסטע דיגיטאַלע מיטלען און מכשירים, װאָס לאָזן דעם באַזוכער זיך פֿילן אין דער סאַמע מיט פֿון דער געשיכטע, װאָס ציט זיך פֿון מיטלאַלטער ביז נאָכן חורבן. די געטאָ־אױסשטעלונג װירקט באַזונדערס שטאַרק, בפֿרט װען מען דערמאָנט זיך, אַז זי געפֿינט זיך ממש אינעם סאַמע תּוך פֿונעם געטאָ. װען מען װאָלט געמאַכט אַרכעאָלאָגישע אױסגראָבונגען אַרום דעם מוזײ, װאָלט מען מסתּמא אַנטדעקט שפּורן פֿונעם אַמאָליקן ייִדישן קיום.

אָבער דאָס טוט מען ניט. דער מוזײ איז לגמרי אָפּגעטײלט פֿון דעם אַרום. ער איז שפּאָגל־נײַ, דער אַרום איז װאָכעדיק און בלאַס. גרופּעס ישׂראלים קומען אָן כּסדר צו מאַכן אַ יזכּור־צערעמאָניע בײַם געטאָ־מאָנומענט; אָרטיקע פּאָליאַקן פֿערברענגען אין דעם פּאַרק, און טוריסטן פֿון אײראָפּע און אַמעריקע באַװוּנדערן דעם „פּולין‟־מוזײ. די פֿאַרשידענע קולטורעלע שיכטן עקזיסטירן באַזונדערס, מישן זיך ניט, און יעדע פֿון זײ לעבט זיך אויס לױט איר אײגענעם לעבנסשטײגער, מיט אַן אײגענעם נוסח פֿון געדענקען און פֿאַרגעסן.