ליטעראַטור

„כ׳האָב ייִדיש ניט געלערנט, נאָר דערמאָנט זיך‟

"I Never Learned Yiddish, Just Retrieved It"

פֿון באָריס סאַנדלער

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

פֿון זײַן ביאָגראַפֿיע זעען מיר, אַז די צוויי אמתן פֿון דער סאָוועטישער ווירקלעכקייט האָבן זיך אין דעם בירגער זיסי ווייצמאַן צונויפֿגעשמאָלצן אויף אַ געלונגענעם אופֿן; פֿון איין זײַט, דער אָפֿיציעלער אמת האָט אים געמאַכט פֿאַר אַ סאָוועטישן אָפֿיציר, וואָס האָט געטרײַ געדינט זײַן פֿאָטערלאַנד; און פֿון דער אַנדערער זײַט, האָט דער „שטילער אמת‟ פֿון זײַן היים, טאַטע־מאַמע און ייִדישער סבֿיבֿה, נישט געגעבן און נישט געלאָזט אים צו פֿאַרגעסן אויף אַ רגע, ווער ער איז און וואָס איז זײַן ייִחוס.

אייגנטלעך, איז די קינדשאַפֿט געוואָרן דער פֿעסטער יסוד, אויף וועלכן זיסי, ווי אַ ייִדישער פּאָעט, האָט אויפֿגעשטעלט זײַן שאַפֿערישן בנין. די קינדער־אײַנדרוקן זענען דער ציכטיקסטער קוואַל פֿאַר זײַנע געשטאַלטן און פּייסאַזשן. דעריבער איז זײַן פּאָעזיע אַזוי אָנגעזעטיקט מיט די טײַערסטע ייִדישע מינעראַלן.

אויב דו וועסט טענהן: קלײַב אויס פֿון פֿאַרשיידנס בלויז איינס,
וואָס ס’איז דיר טײַער און ליב אויף דער גאָרער ערד,
וועל איך דיר זאָגן: מײַן היים, מײַן שטעטעלע בעלץ,
וועמעס בעל־חובֿ אויף אייביק מיר זײַן ס’איז באַשערט…

זיסי נעמט אויף די וועלט מיט אַ קינדערשן התפּעלות, שפּילעוודיק און ליכטיק — אַזוי ווי זי האָט אויסגעזען פֿונעם הויף, וווּ ער איז געוואַקסן. ער איז געבליבן אַזאַ פֿאַנטאַזיאָר, אַ בעל־חלומות זײַן גאַנץ לעבן, נישט געקוקט אויף די שוועריקייטן פֿון זײַן מיליטערישער טאָג־טעגלעכקייט. אין זײַן שאַפֿונג מײַדט ער כּמעט אויס די „אַרמיייִשע ראָמאַנטיק‟, וואָס איז אַזוי פֿאַרשפּרייט און געשטיצט געוואָרן אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. סײַדן די ווײַט־מיזרחדיקע נאַטור: „סאָסנעס און סאָפּקעס באַרויִקט זיך, שאַ!/ די קריִע גייט אויף סעלעמדזשאַ…‟ — דער ייִדישער „שאַ‟ גראַמט זיך מיט דעם נאָמען פֿונעם טײַך סעלעמדזשאַ, וואָס אַזוי האָט אים אָנגערופֿן די אָרטיקע באַפֿעלקערונג, עווענקי. ווי ס’וואָלט מסתּמא געזאָגט איציק מאַנגער: וואָס איז שולדיק דער פּאָעט, אַז דאָס „פּינטעלע ייִד‟ שפּרינגט אַרויס אין זײַן ליד.

און דאָך ווייסט דער ייִדישער אָפֿיציר און וואַגאַבונד, אַז זײַן ליבע צו די „ווײַטע מקומות‟ איז אַ צײַטווײַליקע: „עס איז שוין צײַט צעשיידן זיך, מײַן טײַגע,/ מײַן ווילדע חיה און מײַן לינדער פֿרײַנד‟. אין זײַן פּאָעטישן לעבן האָט זיסי נאָר איין גרויסע ליבע — זײַן בעסאַראַבער ייִדישע היים.

בעסאַראַבישקייט איז אַפּנים אַ פֿאַרשלעפּטע קרענק. זי גיט זיך איבער בירושה, טאַקע צוזאַמען מיט דער זוניקער מאַמעליגע און דעם טערפּקע גלאָז ווײַן, אין וועלכן עס האָבן זיך צונויפֿגעגאָסן די דופֿטיקע אָסען־ריחות פֿון פֿעלדער, סעדער און סאַזשלקעס.

צײַט, ווען עס שורשען די רויטלעכע בלעטער,
ווען ס’הענגען די פֿרוכטן, ווי גאָלדענע בעכערס,
און זוניק און קיל איז דער זײַדענער וועטער,
און ס’לייגט זיך דער פֿריטוי אויף גראָז און אויף דעכער.