מײַן חבֿרטע בלומע ע״ה

My Close Friend, Blume

בלומע לעדערהענדלער
בלומע לעדערהענדלער

פֿון געלע שווייד פֿישמאַן

Published September 23, 2016, issue of September 30, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 5)

בשעת איך שרײַב איצט די שורות, טראַכט איך וועגן עפּעס וואָס איז מיר אין יענע יאָרן בכלל ניט אײַנגעפֿאַלן. אין משך פֿון די פֿיר יאָר, האָבן מיר געהאַט אַ סך לערערס, צווישן זיי: משה גאָלדשטיין (ייִדישע געשיכטע), יודל מאַרק (ייִדישע שפּראַך), י. זילבערבערג (ייִדישע ליטעראַטור), חבֿר אַראָנסאָן (געזאַנג, מיט זײַן מאַנדאָלין), י. ליפֿשיץ (געשיכטע), י. וואָל (געשיכטע), און פֿאַרשטייט זיך, לייבוש לעהרער (דירעקטאָר און לערער).

אַלע אונדזערע לערערס (אַלע מענער) זײַנען דאָך געבוירן געוואָרן אין מיזרח־אייראָפּע. ס׳רובֿ פֿון זיי האָבן זיך געהאַט געלערנט אין די חדרים, ישיבֿות אָדער וועלטלעכע טאָגשולן אין דער אַלטער היים, און זײַנען געקומען קיין אַמעריקע שוין ווי דערוואַקסענע (עלטער ווי מיר זײַנען דעמאָלט געווען אין דער מיטלשול) — און מיר, זייערע תּלמידים, זײַנען אַלע געווען הי־געבוירענע. וועגן ייִדישן לעבן אין מיזרח־אייראָפּע האָבן מיר זיך דערוווּסט בלויז פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור — פֿון פּרצן, שלום־עליכמען. אויך פֿון אונדזערע אימיגראַנטן־עלטערן (אויב זיי האָבן געוואָלט דערציילן).

אונדזערע ייִדישע לערערס זײַנען געקומען קיין אַמעריקע פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה, און אייניקע זײַנען אַפֿילו געווען אַנטלאָפֿענע פֿונעם גיהנום וואָס האָט זיך צעשפּרייט ווי ווילד־פֿײַער איבער זייערע היימשטעט און שטעטלעך. כּמעט אַלע פֿון זיי האָבן אויך, אין משך פֿון דער וואָך, אָנגעפֿירט מיט 5־טאָגיקע נאָכמיטאָג־פֿאָלקסשולן. זייערע שׂכירות, אַז אָך און וויי (ווען זיי האָבן דאָס באַקומען), זײַנען געווען גאָר מאָגערע. דערצו האָבן זיי געלערנט מיט צעבאַלעוועטע אַמעריקאַנער־געבוירענע קינדער אַלע טעג פֿון אַ פֿולער וואָך. פֿרעגט זיך די פֿראַגע: צי האָבן מיר דען פֿאַרשטאַנען וואָס זיי האָבן געמוזט איבערלעבן שטייענדיק פֿאַר אונדז אין זייערע קלאַסן?

ערשט שפּעטער, ווען איך בין אַליין געוואָרן אַ לערערין און אייניקע פֿון די זעלבע מיטלשול־לערערס זײַנען געוואָרן מײַנע קאָלעגן, האָב איך זיי באַוווּנדערט. זייער ליבע צו די קינדער, זייערע ידיעות, זייער געדולד — אַפֿילו הומאָר — און אויף די וואָס האָבן ניט געקענט האַלטן אָרדענונג אין זייערע קלאַסן, האָב איך רחמנות געהאַט און מיטגעפֿילט זייער פֿרוסטרירונג.

אין אונדזער מיטלשול־קלאַס האָבן בלומע און איך זיך געחבֿרט מיט שמואל לאַפּין ע׳׳ה (וואָס האָט געוווינט אין בראָנקסער געגנט) און מיר דרײַ פֿלעגן זיך אָפֿט טרעפֿן נאָך די לימודים, גיין אויף שפּאַצירן איבער די גאַסן און כּסדר זינגען ייִדישע לידער צוזאַמען הויך אויף אַ קול.

אינעם פֿערטן יאָר פֿאַר אונדזער גראַדויִרונג, האָבן מיר אינעם ליטעראַטור־קלאַס געלערנט א. ליעסינס לאַנגע פּאָעמע „ייִדיש‟, וואָס הייבט זיך אָן מיט די שורות —

„אין שלאָפֿלאָזע נעכט פֿלעג זי קומען צו מיר אין ליבער גענאָד,
פֿון וואַנען זי איז געקומען, דאָס איז געבליבן איר סוד‟.

דאָס ליד באַשרײַבט דעם לאַנגן געשיכטלעכן וועג פֿון דער ייִדישער שפּראַך דורך אַלע דורות און צרות, פּײַן און פֿאַרלוסטן, און ענדיקט זיך מיט די שורות:

„און כּל־זמן איך בין דיר, מײַן קינד, אַזוי טײַער
און כּל־זמן מיר זײַנען צוזאַמען נאָך דאָ
און כּל־זמן עס ברענט אין דײַן האַרץ נאָך דעם פֿײַער
ניט לאָז זי פֿאַרבײַ — די באַגײַסטערטע שעה‟.