חול־המועד סוכּות, תּשע״ז

Weekly Torah Portion: Chol ha-Moed Succos, 5777

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 20, 2016, issue of October 26, 2016.

דעם הײַנטיקן שבת, וואָס פֿאַלט אויס צווישן די לעצטע האַרבסטיקע יום־טובֿים, סוכּות און שמיני־עצרת, לייענען מיר אַ קורצן פֿראַגמענט פֿונעם חומש „שמות‟, וואָס געפֿינט זיך אין מיטן דער פּרשה „כּי תשׂא‟, וווּ עס ווערן דערמאָנט די ענינים פֿון תּשובֿה און עול־מלכות־שמים, פֿאַרבונדן מיט די פֿאַרגאַנגענע ימים־נוראָים, ווי אויך דער יערלעכער ציקל פֿון שלוש־רגלים — די דרײַ יום־טובֿים, אַרײַנגערעכנט סוכּות, ווען ייִדן פֿלעגן עולה־רגל זײַן אינעם בית־המיקדש.

אין דער פּרשה „ראה‟ אינעם חומש „דבֿרים‟, וואָס מיר האָבן געלייענט נישט לאַנג צוריק, גייט אויך אַ רייד וועגן די שלוש־רגלים. דאָרטן טראָגט דער הײַנטיקער יום־טובֿ דעם באַקאַנטן נאָמען: חג־הסוכּות. אינעם הײַנטיקן תּורה־פֿראַגמענט ווערט ער אָבער אָנגערופֿן אַנדערש: „חג־האָסיף‟ — דער יום־טובֿ פֿונעם זאַמלען די גערעטעניש. אַחוץ דעם בוכשטעבלעכן אַגריקולטורעלן באַדײַט פֿונעם דאָזיקן נאָמען, שטעקט אין אים אַ טיפֿער רוחניותדיקער זין. די תּורה זאָגט אונדז, אַז יום־כּיפּור איז דער טאָג, ווען מע ווערט אויסגערייניקט פֿון די עבֿירות דורך אונדזער עבֿודה־השם: „לפֿני השם תּטהרו‟. על־פּי חסידות, דערגרייכן מיר אינעם הייליקן יום־הדין אַ הויכע מדרגה פֿון רוחניות, וואָס לאָזט זיך נישט אויסדריקן דורכן געוויינטלעכן נאָמען פֿונעם באַשעפֿער. מיר ווערן אויסגערייניקט פֿון די זינד דווקא ווען מיר שטייען „לפֿני השם‟ — העכער ווי די פֿיר אותיות פֿונעם הייליקן שם־השם. דאָס פּינטעלע אויפֿן שפּיץ פֿונעם ערשטן אות אינעם שם־השם, „יוד‟, איז מרמז אויפֿן „פּינטעלע ייִד‟, דעם סאַמע־עצם פֿון דער ייִדישער נשמה. אונדזערע נשמות הייבן זיך אויף צום געטלעכן ליכט, וואָס איז גובֿר די גרענעצן פֿון צײַטן און ערטער; אויף אַזאַ מדרגה ווערן אונדזערע צײַטווײַליקע מפּלות פֿאַרגעסן און אַפֿילו פֿאַרוואַנדלט אין זכותים, אויב זיי „טרײַבן‟ אונדז אַרויף, צו העכערע כּוונות אין אונדזער עבֿודת־התּשובֿה.

נאָך אַ קורצן פֿיר־טאָגיקן איבעררײַס, קומט דער חג־הסוכּות, ווען דאָס „פּינטעלע ייִד‟ פֿון דער יום־כּיפּורדיקער עבֿודה אַנטפּלעקט זיך אין אַ קאָנקרערער ריי שׂימחהדיקע טעג. יעדער פֿון די מיסטישע געסט, די אושפּיזין, וואָס מיר פֿאַרבעטן אין דער סוכּה, סימבאָליזירט אַ געוויסן אַספּעקט פֿונעם מענטשלעכן וועזן; במשך פֿון זיבן טעג זאַמלען מיר די פּירות פֿון דער גײַסטיקער „גערעטעניש‟, דערפֿאַר הייסט דער הײַנטיקער יום־טובֿ „חג־האָסיף‟.

הגם דער דאָזיקער ענין ווערן דערקלערט אין קבלה־ספֿרים אויף אַ גאָר קאָמפּליצירטן פּרטימדיקן אופֿן, קאָן מען עס, אין אַ געוויסער מאָס, גאַנץ פּשוט פֿאַרשטיין און דערפֿילן. וואָס מער מיר האָרעווען, כּדי צו ווערן בעסערע, מער סענסיטיווע און שׂכלדיקע מענטשן אינעם נײַעם יאָר, אַלץ בולטער דערשפּירן מיר דעם טעם פֿון קדושה און רוחניות, ווען מיר זיצן אין דער סוכּה און טוקן זיך אינגאַנצן אַרײַן אין דער מיצווה.

ווי עס ווערט דערציילט אינעם הײַנטיקן תּורה־אויסצוג, האָט משה רבינו געבעטן בײַם רבונו־של־עולם זיך צו אַנטפּלעקן פֿאַר אים. דער באַשעפֿער האָט אַנטפּלעקט זײַן כּבֿוד — די הייליקע שכינה — און געוויזן, אַז די גאַנצע וועלט איז פֿול מיט געטלעכקייט. „הנה מקום אתּי‟ — „דאָס אָרט איז מיט מיר‟. די חז״ל רופֿן אָפֿט דעם באַשעפֿער „המקום‟, ווײַל ער איז דאָס מעטאַפֿיזישע „אָרט‟ פֿון דער וועלט. אַ טייל מענטשן שטעלן זיך פֿאָר, אַז דער באַשעפֿער געפֿינט זיך אינעם הימל צי אַן אַנדער דערהויבן אָרט. אין דער אמתן, געפֿינען זיך אַלע ערטער אין דער וועלט אינעם אייבערשטנס ליכט, הגם נישט אַלעמאָל זענען מיר מסוגל דאָס צו זען.

דער אייבערשטער האָט געהייסן משהן שאַפֿן די נײַע צוויי שטיינערנע לוחות — ווי אַ סימן, אַז ער האָט מוחל געווען די חטאָים פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. אויפֿן באַרג סיני, האָט ער אַנטפּלעקט זײַנע 13 מידות־הרחמים, וואָס מיר האָבן כּסדר דערמאָנט בײַ דער נעילה, ווי די קולמינאַציע פֿון די ימים־נוראָים. אין דער תּורה, געגעבן פֿון ס׳נײַ מיט די נײַע לוחות, ווערט דערקלערט דער יערלעכער ציקל פֿון די יום־טובֿים. עס באַקומט זיך, אַז דער הײַנטיקער „חג־האָסיף‟ איז די קאָנקרעטע „גערעטעניש‟ פֿון משה רבינוס עבֿודת־התּשובֿה.

נישט צופֿעליק האָבן די מענטשן אַמאָל פֿאָרגעשטעלט דעם הימל גופֿא ווי אַ מין גרויסע סוכּה. דער אימאַזש פֿונעם געטלעכן הימל־געצעלט טרעפֿט זיך גאַנץ אָפֿט אינעם תּנ״ך און אין די מאמרי־חז״ל. די נידעריקסטע הימלישע רקיע הייסט „ווילון‟ — דער פֿאָרהאַנג, וואָס הענגט איבער אונדזערע קעפּ. אַחוץ דעם רײַכן מעטאַפֿיזישן באַדײַט פֿונעם דאָזיקן סימבאָל, קאָן מען אָפּטײַטשן אַזאַ אימאַזש בהסכּם מיט דער הײַנטצײַטיקער וויסנשאַפֿט. אַזוי ווי אַ סוכּה, אַ צײַטווײַליק וווינונג־אָרט אינמיטן דער ווילדער נאַטור, דרייט זיך די ערד, צוגעדעקט מיט דער געדיכטער אַטמאָספֿער, אינעם קאַלטן אומפֿרײַנדלעכן קאָסמאָס. עס באַקומט זיך, אַז איבער אונדזערע מענטשלעכע סוכּהלעך שפּרייט זיך אַרויס דער ריזיקער „סכך‟, וואָס היט אָפּ די לעבעדיקע סבֿיבֿה אויפֿן גאַנצן פּלאַנעט.

אין זײַן קלאַסישן ספֿר „מאור ושמש‟, דערקלערט דער גרויסער חסידישער צדיק און דענקער רבי קלונימוס־קלמן עפּשטיין, אַז ברוחניות זענען אויך פֿאַראַן עטלעכע „געצעלטן‟, פֿאַרשיידענע מדרגות אין עבֿודת־השם. דערפֿאַר ווערט דער יום־טובֿ אָנגערופֿן דווקא „סוכּות‟, אין מערצאָל. ווען אַ תּלמיד־חכם לעבט על־פּי הלכה און שטרעבט משׂיג צו זײַן די גאַנצע תּורה, קאָן זיך אים אויסדאַכטן, אַז ס׳איז מער נישטאָ וואָס צו טאָן אין דער וועלט. אין דער אמתן, הייבט זיך אָן איבערן „סכך‟ פֿון דער דאָזיקער עבֿודה די גרויסע וועלט פֿון מידות־טובֿות. אַדרבה, אויב מע איגנאָרירט די דאָזיקע וועלט, קאָן מען אַרײַנפֿאַלן אין אַ גרויסן טעות. עס טרעפֿט זיך אַמאָל, אַז אַ תּלמיד־חכם, וואָס מיינט, אַז ער ווייסט דורך און דורך כּל־התּורה־כּולה פֿירט זיך אויף לאַוו־דווקא ווי אַ סימפּאַטישער און מאָראַלישער מענטש.

ווען מע דערגרייכט דעם „סכך‟ פֿון עבֿודת־המידות, עפֿנט זיך דער גרויסער „קאָסמאָס‟ פֿון העכערער דבֿקותדיקער עבֿודות, העכער ווי די געוויינטלעכע כּללים און נאָרמאַטיווע הלכות. כּל־זמן מע דערגרייכט נישט די דאָזיקע מדרגה, בלײַבט אין דער עבֿודת־השם אַ חסרון. פֿון דער צווייטער זײַט, אַזוי ווי אינעם בײַשפּיל מיטן פֿיזישן קאָסמאָס, מוז מען זײַן זייער פֿאָרזיכטיק בעת דעם רוחניותדיקן „פֿלי‟ מחוץ די גרענעצן פֿון די געוויינטלעכע נאָרמעס. אָן דער ספּעציעלער אויסשטאַטונג און צעגרייטונג, קאָן מען אין קאָסמאָס פֿאַרפֿרוירן, דערשטיקט אָדער פֿאַרברענט ווערן. דער ריבניצער רבי, חיים־זאַנוויל אַבראַמאָוויטש זצ״ל, פֿלעגט דאַוונען שחרית אין אָוונט און מעריבֿ בײַטאָג; צומאָל האָט ער געפֿילט, אַז אין זײַן שיל געפֿינען זיך נשמות, וואָס מע מעג מצרף זײַן ווי געהיימע מתפּללים אין אַ מנין. אויב אַ פּשוטער מענטש, וועלכער האָט נאָך נישט דערגרייכט דעם „סכך‟ פֿון די געוויינטלעכע הלכות און גוטע מידות, וועט פּרוּוון זיך פֿירן אויף אַן ענלעכן אופֿן, קאָן ער אָנהייבן טאָן גראָבע עבֿירות, מיינענדיק, אַז ער איז שוין אַן עכטער „אַסטראָנויט‟ און מעג אַרומפֿליִען וווּ ער וויל אינעם גײַסטיקן קאָסמאָס.

פֿונדעסטוועגן, באַמערקט דער „מאור ושמש‟, דאַרף מען געדענקען, אַז דער מענטשלעכער דרך צום אייבערשטן איז נישט באַגרענעצט בלויז מיט פֿיקסירטע נאָרמעס און מידות־טובֿות. אין אַ געוויסער מאָס קאָנען מיר דאָס דערפֿילן דעם לעצטן טעג פֿונעם יום־טובֿדיקן סעזאָן — שׂימחת־תּורה. אין אַ טייל קהילות שיכּורט זיך דער עולם אָן בײַ די הקפֿות. אין מער ניכטערע ערטער טאַנצט מען משוגע־ווילד. אַזוי צי אַזוי, איז אין די הקפֿות, בפֿרט בײַ די חסידים, פֿאַראַן אַ בפֿירושער עלעמענט פֿון כאַאָס און ספּאָנטאַנקייט. אין די זיבן טעג פֿונעם חג־הסוכּות זאַמלען מיר אונדזער גײַסטיקע „גערעטעניש‟, וואָס גיט צו מער „ווילדקייט‟ צו די שׂימחת־תּורהדיקע טענץ.