מענטשן און געשעענישן

אַ שרײַבערין זוכט אַ תּיקון

A Writer Rectifies a Literary – and Personal – Mistake

פֿון ברכה פֿינקעלשטײן

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

אַ שטראַל האָפֿענונג האָט זיך באַוויזן אין נאָלאַנס לעבן ווען ער האָט באַקומען אַ פּלאַץ אין שינדלערס נײַער פֿאַבריק אין צפֿון־מערבֿ טשעכאָסלאָוואַקײַ. נאָלאַנס מיינונג פֿון שינדלער איז אָבער געווען זייער אַנדערש פֿונעם כּבֿוד וואָס סטיווען ספּילבערג האָט אים אָפּגעגעבן אינעם פֿילם, „שינדלערס ליסטע‟. פֿון איין זײַט, האָט נאָלאַן טאַקע קיין מאָל נישט געזען אַז שינדלער זאָל „שלאָגן, טעראָריזירן, הרגענען אָדער שלעכטס טאָן די ייִדן וואָס האָבן אים באַדינט‟, און שינדלער האָט אויך נישט דערלויבט מע זאָל פֿאַרשיקן „זײַנע‟ ייִדן אויף די טראַנספּאָרטן אינעם שקלאַפֿן־לאַגער גראָס־ראָזען.

פֿון דער אַנדערער זײַט — שרײַבט נאָלאַן — האָט שינדלער זיך נאָענט געחבֿרט מיטן אייבערשטורמפֿירער, געט, און האָט נישט אַרויסגעוויזן קיין טראָפּן חרטה פֿאַרן אויסנוצן זײַנע ייִדישע אַרבעטער, כּדי צו באַרײַכערן די אייגענע קעשענע. און נאָך מער — ווען שינדלער איז צום סוף אַנטלאָפֿן פֿון אָקופּירטן פּוילן, האָט ער זיך אַרומגערינגלט מיט אַכט ייִדן, אָנגעטון אין פּיזשאַמעס, ווי אַ מין קאַמופֿלאַזש.

„זיי זענען אָפּגעפֿאָרן אין אָסקערס ׳מערצעדעס׳, און מיט אַ קאַמיאָן נאָך דערצו, קיין קאָנסטאַנץ, אויף דער שווייצאַרער גרענעץ. דער אויטאָ, וווּ עס זענען געזעסן די ייִדן, איז געווען אָנגעשטאָפּט מיט געלט גענומען פֿון די ייִדן, און דער קאַמיאָן האָט געשלעפּט אַ ׳טריילער׳ אָנגעפּאַקט מיט טײַערער רויב.‟

טאַקע אַ ווײַטער שפּרונג פֿון ספּילבערגס פֿילם, וווּ מע זעט ווי שינדלער וויינט ביטערע טרערן פֿאַר נישט האָבן געטאָן גענוג צו ראַטעווען מער ייִדן…

---

איך וויל דאָ נישט איבערטרײַבן די מאַכט פֿון די ייִדישע קאָלאַבאָראַטאָרן וואָס נאָלאַן באַשרײַבט אין Prisoner 69145. ווי ער שרײַבט אַליין, זענען זיי פּשוט געווען „ניצלעכע אידיאָטן‟, נישט די אַרכיטעקטן, אין דער ענדגילטיקע לייזונג. אין לעצטן סך־הכּל האָט מען שמעון שפּיץ און די אַנדערע פּשוט דערשאָסן אָדער אויפֿגעהאָנגען אויף אַ הויכן בערגל אין פּלאַשאָוו, און נאָך דעם פֿאַרברענט זייערע קערפּערס.

דערצו האָבן די ייִדישע קאָלאַבאָראַטאָרן באַטראָפֿן זייער אַ קליינעם פּראָצענט פֿון די פּוילישע ייִדן. אויב מע וויל אַרויסדרינגען אַ מוסר־השׂכּל פֿון נאָלאַנס בוך, קען מען זאָגן אַז ס׳וועלן זיך תּמיד געפֿינען אַזוינע, וואָס זענען גרייט מקריבֿ צו זײַן אַנדערע, כּדי אַליין זיך צו ראַטעווען. זעט מען דען נישט קיין ענלעכן פֿאַרראַט אין חומש, ווען די צען מרגלים פֿון בני־ישׂראלֹ האָבן איבערגעגעבן משה רבינו אַ נעגאַטיוון באַריכט וועגן כּנען, וויסנדיק, אַז זייער מגזם זײַן די סכּנה קאָן אומברענגען דאָס גאַנצע ייִדישע פֿאָלק?

מײַן אייגענער אויספֿיר איז, אַז נאָלאַן גורפֿינקעל, אַן 18־יאָריקער בחור וואָס איז, לויט זײַנע אייגענע ווערטער, פֿאַרבליבן „פֿאַרביטערט און דורכגעטרונקען מיט שׂינאה‟, האָט געשריבן אַן אויסערגעוויינטלעך בוך וועגן זײַנע איבערלעבונגען בעתן חורבן.

איצט פֿאַרשטיי איך שוין, אַז זײַן באַשרײַבונג אויף דער הילע — „די געוואַלד־געשרייען! דער בלוטבאָד אַרום און אַרום! עם ישׂראלס בלוט פֿאַרפֿלייצט די ערד!” איז גאָר נישט קיין גוזמא.

וויל איך טאַקע איצט בעטן מחילה בײַ נאָלאַנען — אַ פֿאַרשפּעטיקטע מחילה — פֿאַר מײַן אַראָגאַנץ. איך האָף, אַז ס׳וועט נאָך קומען אַ טאָג, ווען Prisoner 69145 וועט אַרויסגעגעבן ווערן אויף אַ בכּבֿודיקן אופֿן.

פֿאַרלעגערס וואָס זענען פֿאַראינטערעסירט אין פּובליקירן דאָס בוך זאָלן זיך מעלדן צו ברכה פֿינקעלשטיין דורך שיקן אַ בליצבריוו צו editor@yiddish.forward.com.