פֿינעף זאַכן וואָס ישׁראלים זאָגן וועגן ייִדיש

Five Things Israelis Say About Yiddish

Yehuda Blum

פֿון דניאל גלאַי

Published August 20, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 2)

„ייִדישע קללות זענען עפּעס אַזוינס און אַזעלכס‟. לגבי אַזאַ שאַבלאָן דאַרף מען ניט פֿיל קאָמענטירן. מ’קאָן זיך משער זײַן, אַז עס איז פֿאַרשפּרייט אומעטום. ס’פֿעלט ניט דער ייִדיש־סטודענט וואָס וועט שוין אינעם ערשטן קלאַס מעלדן אַלעמען אַז אָט די קללות פֿאַראינטערעסירן אים אַממערסטנס און האָט אים איבערצײַגט זיך צו רעגיסטרירן אינעם קורס… און ס’פֿעלן טאַקע ניט קיין ענטוזיאַסטן וועלכע וועלן אויפֿן אָרט אַרויסשיסן אַ סעריע קללות וועגן, למשל, דעם לאָמפּ וואָס ס’ברענט פֿון אויבן און וועגן דער ציבעלע מיטן קאָפּ אַרונטער… ייִדיש האָט ניט וואָס זיך צו שעמען מיט זײַן קללות־רעפּערטואַר און יוסף גוריס בוך וועגן ברכות און קללות אויף ייִדיש איז ממש אַ שלאַגער. אָבער ווען עמעצער מאַכט אַזאַ ביליקע רעדוקציע פֿון דער רײַכער ייִדישער קולטור, עקלט עס און ס’איז ממש אַ פֿאַרשוועכונג.

„די עלטערן האָבן צווישן זיך גערעדט ייִדיש, די קינדער זאָלן ניט פֿאַרשטיין”.

נאָך אַ פֿאַרשפּרייטער שאַבלאָן… מ׳וויל זיך אַזוי פֿאַרענטפערן פֿאַר וואָס מ’באַהערשט ניט די שפּראַך, כאָטש אַנדערע ווילן דערמיט דווקא זאָגן, אַז ניט געקוקט אויף זייערע עלטערנס כּוונה האָבן זיי דאָך „גענאַשט” פֿון אַ ביסל ייִדיש פֿון וועלכן זיי זענען זיך מהנה ביזן הײַנטיקן טאָג.

פֿאַר וואָס באַצייכן איך עס ווי אַ שאַבלאָן? ווײַל דער אויפֿגעוואַקסענער דור, וואָס האָט שוין הײַנט ברוך השם זײַנע אייגענע קינדער און אייניקלעך, האָט זיך ניט געסטאַרעט אַרײַנצוטראַכטן אין דער סיטואַציע, אין וואָסערע סיבות האָבן זייערע עלטערן געהאַט, זיי צו לאָזן אויסער דעם תּחום היידיש… למשל, ווײַל זיי האָבן געוואָלט „באַשיצן” זייערע קינדער, ניט געוואָלט זיי איבערגעבן דאָס ייִדיש־פּעקל וואָס איז אַזוי שטאַרק אַסאָצירט מיטן שווערן ייִדישן גורל.

„די שפּראַך פֿון דער שואה”

דעם אויסדרוק האָב איך צום ערשטן מאָל געהערט פֿון מײַנעם אַ קאָלעג, דעם קאָמפּאָזיטאָר — אריק שפּירא ז״ל, אַ סאַברע וואָס האָט געשאַפֿן עקסטרעם אַוואַנגאַרד־מוזיק און האָט צווישן אַנדערע שאַפֿונגען אויך קאָמפּאָנירט מוזיק צו בריוו געשיקטע אַהיים פֿון ווערמאַכט־סאָלדאַטן אויפֿן רוסישן פֿראָנט… קיין בעסערע טעקסטן האָט ער ניט געקאָנט געפֿינען… כ’ווייס ניט אויב „ייִדיש — שפּראַך פֿון דער שואה” איז פּונקט אַ שאַבלאָן. מ’הערט עס ווייניקער, ווי מען הערט די אַנדערע אויבן־דערמאָנטע זאַצן, אָבער וואָס יאָ, אַזאַ געדאַנק און געפֿיל איז טיף אײַנגעוואָרצלט אין דער באַפֿעלקערונג.

ווען מײַן פֿאָטער ע״ה פֿלעגט זאָגן „די שפּראַך פֿון די קדושים” האָט ער געמיינט צו זאָגן, אַז מ’מוז זי שאַצן, אָפּהיטן ווי אַן אויג אין קאָפּ און זי איבערגעבן די קינדער און קינדס קינדער. דאַקעגן „די שפּראַך פֿון דער שואה” אין די מײַלער פֿון אַנדערע מיינט עס אַז די דאָזיקע קולטור איז אַוועק מיטן רויך פֿון די קרעמאַטאָריעס. ס׳האָט זיך געשלאָסן אַ קאַפּיטל וואָס געהערט צו דער פֿאַרגאַנגענהייט.

(המשך קומט)