רוחניות

אין אַ לאַנד פֿון קאָנטראַסטן

In a Country of Contrasts

פֿון יואל מאַטוועיעוו

מיט אַ פּאָר חדשים צוריק איז אין ישׂראל אַרויס אַ ספֿרל, וווּ עס ווערן געגעבן רעקאָמענדאַציעס, ווי אַזוי אַן עכט-פֿרומע ייִדישע טאָכטער זאָל זיך נוהג זײַן וואָס שײַך צניעות און פּרנסה. דער קונטרס, וואָס הייסט „המדריך לפּרנסה כּשרה‟ („דער וועגווײַזער פֿאַר אַ כּשרער פּרנסה‟), איז פֿאַרעפֿנטלעכט געוואָרן דורך דעם חרדישן פֿאַרלאַג „בנפֿשנו‟. דער מחבר דערקלערט די מעלות פֿון „טײַערע פֿרויען, וואָס זיצן אין דער היים, פֿאַרנעמען זיך מיט משפּחה-ענינים, און גייען נישט אַרויס זיך צו פֿאַרשעמען אין דרויסן‟. בקיצור, ס׳איז בעסער נישט צו אַרבעטן בכלל, אַפֿילו בײַ זיך אין דער היים.

ס׳איז כּדאַי צוצוגעבן, אַז אַזאַ באַציִונג איז נישט אינגאַנצן סעקסיסטיש. מיט אַ פּאָר חדשים צוריק איז אין בית־שמש, אַ שטאָט מיט אַ גאָר-שטאַרק פֿרומער קהילה, פֿאָרגעקומען אַ קליינע דעמאָנסטראַציע קעגן אַן אונטערנעמונג, וואָס די אָרגאַניזאַציע „מרכּז פּיתּוח תּעסוקה חרדים‟, אַ צווײַג פֿונעם אַמעריקאַנער „דזשוינט‟, האָט אָרגאַניזירט, כּדי צו העלפֿן די ישׂראלדיקע חרדים צו געפֿינען אַ לײַטישע פּרנסה. הגם די אָרגאַניזאַטאָרן האָבן נאָכגעפֿאָלגט אַלע חדרישע כּללים — למשל, אָפּגעטיילט מענער פֿון פֿרויען בעת דער אונטערנעמונג — האָבן אַ קליינע צאָל קעגנער געטענהט, אַז אַנשטאָט צו אַרבעטן, זאָלן די פֿרומע יונגע-לײַט בעסער לערנען אין כּולל.

אין אַ שמועס מיטן „פֿאָרווערטס‟, האָט מיכאל געלער, דער פּרעסע-פֿאַרבינדער בײַם „דזשוינט‟, געזאָגט, אַז ער האָט גאָרנישט געהערט וועגן דעם דאָזיקן פּראָטעסט. עס קאָן זײַן, אַז דאָס איז געווען בלויז אַ קליינער אומבאַמערקלעכער סיכסוך פֿון געציילטע יחידים.

ווי מע זעט אין אַ ווידעאָ־רעפּאָרטאַזש אויף „יוטוב‟, האָט דאָס דאָזיקע געשעעניש געהאַט אויך אַ שטאַרקן פּאָליטישן עלעמענט. די חרדישע קנאָים, שרײַענדיק אויף ייִדיש, ענגליש און אַשכּנזיש לשון-קודש, האָבן באַשולדיקט די ציוניסטן אין אַסימילאַציע און מיליטאַריזם („רציחה‟). זיי האָבן אויך געטענהט, אַז די אַרבעט, וואָס די אָרגאַניזאַטאָרן פֿון דער אונטערנעמונג לייגן זיי פֿאָר, האָט אַ שײַכות צו דער ציוניסטישער מלוכה און דערפֿאַר איז עס נישט פּאַסיק.

ווי אַן ענטפֿער, האָבן די שטיצער פֿון דער אַרבעט-אונטערנעמונג דערקלערט אויף העברעיִש, אַז די אַנטי-ציוניסטן „נעמען געלט פֿון איראַן‟ און אָנגעהויבן זינגען די „התּיקווה‟. ווײַזט אויס, אַז דער אַלטער שפּראַכן-קאַמף צווישן די ייִדישיסטן און העברעיִסטן גייט ווײַטער אָן און האָט זיך שוין אַזש דערקליבן ביז „יוטוב‟:

עכט-פּרינציפּיעלע חרדישע אַנטי-ציוניסטן אין ישׂראל נעמען נישט קיין געלט פֿון דער רעגירונג; אויב אַ טייל פֿון זיי געפֿינט פֿאַר זיך אַן אויסוועג נישט צו אַרבעטן, קריגן זיי שטיצע פֿון זייערע מיטדענקער, געוויינטלעך, אין אַמעריקע אָדער אייראָפּע. אינעם ווידעאָ זעט מען טאַקע, אַז די דעמאָנסטראַנטן האָבן פּראָטעסטירט נישט קעגן אַרבעט בכלל און נישט געשטיצט ליידיקגייערײַ, נאָר געפֿאָדערט אַ פּרנסה, וואָס שטימט מיט זייערע סטאַנדאַרטן. עס באַקומט זיך אָבער אַ מאָדנער פּאַראַדאָקס: צוויי חרדישע גרופּעס מיט היפּוכדיקע פּאָליטישע דעות קריגן זיך איבער מעגלעכע מערבֿדיקע קוואַלן פֿון פּרנסה.

מילא, צוריק צו דעם חרדישן קונטרס וועגן פֿרויען. דער מחבר גיט דער פֿרומער בת-ישׂראל אַן עצה נישט באַנוצן זיך מיט שאַמפּו אָדער זייף, וואָס האָט אַ גוטן גערוך, נישט טראָגן קיין תּכשיטים און בכלל „אויסצובאַהאַלטן איר עקזיסטענץ‟, ווײַל אַ פֿרוי, אַפֿילו די גרעסטע צנועה, קאָן פֿאַרשאַפֿן אַ מאַן אַ סך שוועריקייטן און נסיונות. ס׳איז כּדאַי אָבער צו באַמערקן, אַז אַזעלכע דעות זענען נישט טיפּיש אַפֿילו פֿאַר די שטרענגסטע חרדים; פֿאַר אַ סך חסידים קלינגען זיי ווי אַ פּורים-שפּיל.

מיט דער האַנט אויפֿן האַרצן, מוז מען טאַקע מודה זײַן, אַז פֿאַרשיידענע געדאַנקען וועגן פֿרויען קומען טאַקע יאָ פֿון צײַט צו צײַט אינעם מאַנס קאָפּ, בפֿרט ווען זיי, די פֿרויען, זענען דווקא נישט-צניעותדיק, אָדער אינגאַנצן נישט, אָנגעטאָן. צוליב דעם, האָט דניאל פּאָמעראַנץ, אַ 37־יאָריקער אַמעריקאַנער ייִד, וועלכער וווינט אין ישׂראל, באַשלאָסן מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק אַרויסצוגעבן דעם זשורנאַל „פּלייבוי‟ אויף העברעיִש, באַרימט פֿאַר אַ בפֿירוש עראָטישן עלעמענט. צוזאַמען מיט אַ צאָל אַנדערע אַמעריקאַנער געשעפֿטסלײַט, האָט פּאָמעראַנץ געקויפֿט דאָס רעכט אַרויסצוגעבן אַ ישׂראלדיקע ווערסיע פֿון דער באַרימטער אויסגאַבע.

אין אַן אינטערוויו פֿאַר „האָרץ‟, האָט דער הויפּט־פֿאַרוואַלטער פֿונעם פּראָיעקט איבערגעגעבן, אַז הגם דער זשורנאַל וועט זיכער זײַן „סעקסי‟, וועט מען דאָרטן פּובליקירן אַרטיקלען פֿון אַ הויכער קוואַליטעט. ס׳איז טאַקע אמת, אַז במשך פֿון כּמעט 60 יאָר זינט דער אָריגינעלער ענגלישער „פּלייבוי‟ איז געגרינדעט געוואָרן, האָבן זיך דאָרטן כּסדר געדרוקט אַזעלכע באַרימטע שרײַבער, פֿילאָסאָפֿן און קולטור-קריטיקער, ווי קורט וואָנעגוט, וולאַדימיר נאַבאָקאָוו, ריי ברעדבערי און מישעל פֿוקאָ.

נטע יאַקאָבאָוויץ־קרד, וואָס רעדאַגירט דעם נײַעם זשורנאַל, האָט דערקלערט, אַז אַ טייל פֿון די מאַטעריאַלן וועט איבערגעזעצט ווערן פֿון אַנדערע שפּראַכן, און אַ טייל וועלן האָבן צו טאָן מיטן לעבן אין ישׂראל אָדער זײַן אָריענטירט ספּעציעל אויף די אָרטיקע מענער. יאַקאָבאָוויץ־קרד האָט צוגעגעבן, אַז די אויסגאַבע וועט געבן די ישׂראלדיקע פֿרויען אַ געלעגנהייט באַרימט צו ווערן איבער דער וועלט, ווײַל אַ טייל פֿון די בילדער וועלן פֿאַרשפּרייט ווערן אין די אַנדערע ווערסיעס פֿון „פּלייבוי‟, וועלכער גייט אַרויס אין צענדליקער לענדער.

ס׳איז נישט קלאָר, ווי אַזוי דער ישׂראלדיקער עולם וועט רעאַגירן אויף דעם נײַעם זשורנאַל. הגם פֿאַר די חרדים איז עס, פֿאַרשטייט זיך, אַ סקאַנדאַל, זענען זיי גאַנץ ווײַט פֿונעם פּאָטענציעלן קרײַז לייענער, דערפֿאַר קאָנען זיי בכלל פֿאַרקוקן אַזאַ פּובליקאַציע. אַ סך מענטשן אויף דער לינקער זײַט פֿונעם פּאָליטישן ספּעקטער וועלן אויך זײַן אומצופֿרידן מיט אַ זשורנאַל, וואָס נוצט אויס בילדער פֿון נאַקעטע פֿרויען ווי אַ קוואַל פֿון אַ קאָרפּאָראַטיווער געשעפֿט-נעץ. פֿאַר די תּל-אָבֿיבֿער אָדער חיפֿהר קאָמוניסטן זענען אַזעלכע געשעפֿטן — ווי אויך קאַפּיטאַליזם בכלל — פּונקט אַזאַ פּאַראַזיטישע סיסטעם, ווי דאָס ישיבֿה־לערנען אויפֿן חשבון פֿון די ישׂראלדיקע שטײַער-צאָלער.

עס ווילט זיך פֿאַרענדיקן אויף אַ היסטאָרישער נאָטע. אין פֿאַרגלײַך מיט די דערמאָנטע קאָנטראַסטן, איז דער אַמאָליקער ייִדישער צוגאַנג צו צניעות געווען, בדרך-כּלל, אַ געלאַסענער. קיין מחיצות אויף יעדן שריט און טריט זענען בײַ ייִדן כּמעט אין ערגעץ, ביז לעצטנס, נישט געווען. פֿרײַנדלעכע באַציִונגען צווישן מענער און פֿרויען, אַרײַנגערעכנט געמישטע טענץ אין אַ טייל ערטער, זענען געווען אָנגענומען. נישט ווייניק אַלטע מערבֿ־אייראָפּעיִשע כּתובות, אונטערגעחתמעט דורך חשובֿע רבנים — בפֿרט אין איטאַליע און פֿראַנקרײַך — זענען געווען באַצירט מיט ראָמאַנטישע בילדער פֿון נאַקעטע און האַלב-נאַקעטע פֿרויען, ווי אויך מיט עראָטישע סצענעס פֿון תּנ״ך. אויף די שער-בלעטער פֿון אַלטע פּוילישע ספֿרים טרעפֿן זיך אויך צומאָל אַזעלכע צייכענונגען, ווי אָדם און חוה אין זייער אָריגינעלן „לבֿוש‟. קיין גאַס-פּראָטעסטן קעגן אַזאַ קונסט זענען, דאַכט זיך, קיינמאָל אין דער ייִדישער געשיכטע נישט געווען, הגם „פּלייבוי‟ וואָלט זיכער נישט באַקומען קיין הסכּמה אין אַ טראַדיציאָנעל ייִדיש שטעטל.