דרײַ פּורים־שפּילן אין איין יום־טובֿ

Three Purim-shpiln In One Holiday

דזשעני ראָמיין (רעכטס) לערנט מיטן עולם דאָס ליד „היי, היי, דאָלוי פּאָליציי‟ אין דער פּורים־שפּיל „איך זע וואָס איר טוט‟.
דזשעני ראָמיין (רעכטס) לערנט מיטן עולם דאָס ליד „היי, היי, דאָלוי פּאָליציי‟ אין דער פּורים־שפּיל „איך זע וואָס איר טוט‟.

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published February 26, 2013, issue of March 15, 2013.

פּורים דאָס יאָר איז אויסגעפֿאַלן אַ ביסל פֿרי אין סעזאָן, און אין אַ זונטיק. ווען איך האָב דאָס באַמערקט אויפֿן לוח, האָב איך צו זיך געטראַכט, אַז קודם־כּל, וועט מײַן אַרומשפּאַצירן צווישן די חסידישע הויפֿן אין באָראָ־פּאַרק אָנקומען אַ ביסל שווערער צוליב דער קעלט, אָבער צווייטנס, למזל, וועט מען קענען בלײַבן אַ ביסל שפּעטער בײַ דער פּורים־שׂימחה שבת-צו-נאַכטס, ווײַל זונטיק, אַרבעט מען נישט. ווי עס זאָל נישט זײַן, האָב איך נישט געקענט פֿאַרפֿעלן מײַן יערלעכע נסיעה קיין באָראָ־פּאַרק, ווײַל פֿאַר אַ פֿאָלקלאָריסט איז דעמאָלט אַלע יאָר עפּעס דאָ נײַעס צו זען און צו הערן.

אָבער איידער איך בין געפֿאָרן צו די חסידים צו זייערע פּורים־שפּילן, האָב איך געפּראַוועט פּורים צווישן פֿרײַנד בײַ אַנדערע געלעגנהייטן. שבת־צו־נאַכטס, נאָכן מגילה־לייענען, האָט די אָרגאַניזאַציע „ייִדן פֿאַר ראַסן־ און עקאָנאָמישן יושר‟, איבערגענומען אַ ריזיקן סקלאַד אין ברוקלין, און פֿאָרגעשטעלט זייער פּורים־שפּיל — „איך זע וואָס איר טוט!‟, אַ שפּיל וועגן דער טאַקטיק פֿון דער ניו־יאָרקער פּאָליציי צו שפּיאָנירן נאָך די בירגער פֿון דער שטאָט. המן־הרשע איז געווען דער שעף פֿון דער פּאָליציי, און ווען ער האָט אויסגעפֿונען, אַז ושתי רעקאָרדירט זײַנע אומלעגאַלע אַקטיוויטעטן, איז ער פּטור געוואָרן פֿון איר.

דאָס איז געווען אַן אמתער ספּעקטאַקל. די רעזשיסאָרין, שיינדל (דזשעני) ראָמיין איז גוט באַקאַנט פֿאַר איר וויזועלער טעאַטראַלישקייט; און ריזיקע מענטשן־פֿערד און אַנדערע טאָקן האָבן זיך אויסגעמישט מיטן עולם אין זאַל. במשך פֿון דער פֿאָרשטעלונג האָט מען געזונגען דאָס ייִדישע רעוואָלוציאָנער ליד „היי, היי דאָלוי פּאָליציי‟. די ראָק־גרופּע „ייִדישע פּרינצעסן‟, מיט דער זינגערין שׂרה־מינע גאָרדאָן, איז אויך אויפֿגעטראָטן. נאָך דער פֿאָרשטעלונג איז טאַקע אָנגעקומען די ניו־יאָרקער פּאָליציי און אָפּגעשטעלט דאָס פֿאַרקויפֿן אַלקאָהאָלישע געטראַנקען. אַלע האָבן אַוודאי געכאַפּט די איראָניע — דאָס לעבן אימיטירט די קונסט.

זונטיק, אינעם טאָג פֿון פּורים, האָט מען געהאַט אַ געלעגנהייט צו זען נאָך אַ שפּיל, אָבער דאָס מאָל אויף ייִדיש. אינעם „שלום־עליכם־קולטור־צענטער‟ אין בראָנקס, האָט אַ גרופּע פֿון ייִדישע אַקטיאָרן — שיין בייקער, יעלענאַ שמולענזאָן, אורן־לייבֿ ריקמאַן און סטיוו סטערנער — אויפֿגעטראָטן אין „טריפֿענע סחורה: אַ פּורים־שפּיל‟. די לעבעדיקע פֿאָרשטעלונג האָט אַרײַנגענומען וואָדעוויל, אַלטע ייִדישע טעאַטער־לידער, טיילן פֿון איציק מאַנגערס מגילה־לידער, און קאָמישע רעציטאַציעס. דער עולם האָט שטאַרק הנאה געהאַט, אַפֿילו פֿון די וויצן וואָס מע וואָלט געוויינטלעך געהאַלטן פֿאַר נישט פּאַסיק, צו פּראָסט — אָבער פּורים — פֿאַר וואָס נישט?

נאָך דער פּורים־סעודה זונטיק בײַ טאָג, קומען פֿאָר כּלערליי שׂימחות און צוזאַמענטרעפֿן אין באָראָ־פּאַרק, און איך בין אָנגעקומען אַהין אין אָוונט און זיך געטראָפֿן מיט אַ גרופּע פֿרײַנד. מיר האָבן אָנגעהויבן אונדזערע וואַנדערונגען מיט דער „טרינק־סעודה‟ בײַ די באָבאָווער חסידים, די גרעסטע חסידישע גרופּע אין באָראָ־פּאַרק, און די איינציקע גרויסע פּוילישע חסידישע גרופּע אין אַמעריקע. אויפֿן גרויסן טיש פֿאַרן רבין, איז געשטאַנען דער פּורים־רבֿ, דער בדחן, אַבֿרהם אהרן בן גיטל, און געזונגען זײַנע אָריגינעלע גראַמען. צום ניגון פֿון „כּי לך טובֿ להודות‟ איז ער אויפֿגעטראָטן מיט אַ ליד, האַלב־ייִדיש, האַלב־לשון־קודש:

לויבן מיט שירה האָט אין זיך אַ גבֿורה
אויף דעם איז דאָ אַן אָפֿענע ראַיה
אין פּרשת בחקותי פֿון רבונו בחיי
זאָגט ער מילה במילה
שירה איז בגמטריה תּפֿילה
צו לויבן איז עולה על כולה
דער עולם האָט מיטגעזונגען בײַם „פּזמון‟:
ווײַל כּי מעולם, אין דעם טאָג קען מען אויספּועלן
לויבן דעם בורא עולם.

נאָכן טיש האָט אונדזער חבֿרה שפּאַצירט צו דער „אמונת־ישׂראל‟ ישיבֿה, וווּ דער באַליבטער ראש־ישיבֿה הרבֿ משה וואָלפֿסאָן האָט געדרשנט אויף ייִדיש. מע קען הערן מוסטערן פֿון זײַנע דרשות אויף דער וועבזײַט פֿון דער ישיבֿה //emunas.com/. עס זענען אַהין געקומען חרידישע ייִדן פֿון פֿאַרשיידענע שטראָמען. ווען אין מיטן פֿון זײַן דרשה — ס‘האָט דער רבֿ געוואָלט הערן אַ געוויסן ניגון — האָט ער געבעטן בײַ עמעצן אין עולם, מע זאָל אָנהייבן, און דער עולם האָט מיטגעהאָלפֿן.

עס האָט אויף מיר געמאַכט אַ רושם, וויפֿל קבלה און קבליסטישע רמזים מע האָט געהערט, וועגן כּלערליי גמטריות און גילגולים. אַז מרדכי הצדיק איז דער גילגול פֿון משה־רבניו האָט איר געוווּסט? וווּ מע האָט געזען אַ שילד מכּוח פּורים, האָט מען אויך געזען אַ פֿיש, דעם סימבאָל פֿונעם מזל דגים, ווען דער חודש אָדר פֿאַלט אויס.

נאָר פּורים קען מען הערן אַזוי פֿיל בדחנות אין אַזוי פֿיל שטיבלעך און אין איין אָוונט. בײַ די סקאָליער חסידים, האָט דער בדחן חוזק געמאַכט פֿון דער נײַער טעכנאָלאָגיע, פֿון „קלוג־טעלעפֿאָנען‟, פֿון קאָמפּיוטערס, פֿון „אײַ־פּאָדס‟. ער האָט געגעבן צו פֿאַרשטיין דעם עולם, ווי אַזוי המן־הרשע איז געווען אַ מאָביל־טעלעפֿאָן, אָבער, צום באַדויערן, האָב איך נישט געכאַפּט דעם שפּיץ פֿונעם וויץ. איך בין נישט באַקאַנט מיט דער פּאָליטיק פֿון דער גרופּע, אָבער דעם מאָדערנעם העברעיִש האָט דער בדחן אָנגערופֿן „די ציוניסטישע שפּראַך‟.

אַרום 1:00 בײַ נאַכט, זענען מיר אַרײַנגעפֿאַלן אין צווייטן באָבאָווער הויף אין מיטן פֿון דער פּורים־שפּיל. מע האָט געזונגען צווישן די אַקטן, ייִדישע לידער, צווישן זיי דאָס באָבאָווער טרינקליד, „ברידער ברידער‟.

ברידער, ברידער האַרצידיקער
איך גיי אָן דיר קיין שום שריט.
לאָז מען זאָגן, אז איך בין שיכּור,
דו ביסט ווויל, און דו ביסט גוט.

צוזינג:

איך קען אָן דיר נישט פֿאַרגעסן
דו ביסט בעסער ווי גוטער ווײַן.
איך דאַרף קיין אַנדערע אינטערעסן
דו ביסט מײַן, און יאַך בין דײַן.

אַהיימגעקומען זענען מיר זייער שפּעט, אָבער מיט אומגעדולט, וואַרט איך שוין אויף איבער אַ יאָר פּורים.