אַ סעודה אין יאָר 1994

A Family Feast in 1994


פֿון עמיל קאַלין

Published March 07, 2013, issue of March 15, 2013.

איך האָב נאָך אַ לאַנגן וועג פֿאַר זיך ביז צווישן די בלעטער פֿון אַ ייִדישער צײַטונג וועט זיך באַווײַזן אַ מעלדונג, וואָס וועט לאָזן וויסן דעם מנין פֿאַנאַטישע לייענער, אַז איך בין געוואָרן אַ בן-שמונים אָדער בן-תּישעים; און דאָך דערלויב איך זיך צו זינדיקן מיט אַזאַ נאָסטאַלגיע.

די נאָסטאַלגיע שלינגט אײַן אַנומלטן אַ סך בזיונות, אָבער אין מײַן פֿאַל איז זי אין גאַנצן באַרעכטיקט ווײַל נאָר וואָס איז אַרײַנגעפֿאַלן אין מײַנע הענט אַ ווידעאָ-קאַסעטע, אין וועלכע ס‘איז דאָ אַ פֿילם, געמאַכט מיט קנאַפּע 19 יאָר צוריק אין מײַן זיידעס דירה אין חולון.

אין אָנהייב פֿון דעם פֿילם פֿאָקוסירט זיך די קאַמערע אויף אַ לאַנגן טיש פֿאַרשטעלט מיט טיפּישע, ייִדיש-רומענישע מאכלים: טעלערלעך מיט פֿעטע שטיקער פּאַסטראַמע, געהאַקטע-לעבער, פּטשאַ, געזײַערטע קרויט און אוגערקעס און אָ ריזיקע שיסל מיט „סאַלאַט דע-בעף”.

דערנאָך לויפֿט די קאַמערע איבער די פּנימער פֿון אַ ריי ליסע מענער און לײַביקע פֿרויען מיט געפֿאַרבטע לאָקנס — מײַן זיידנס ברידער און שוועסטער.

די מענער טראָגן אָנצוגן, פֿאַרביקע שניפּסן הענגען אַראָפּ פֿון זייערע העלדזער. די פֿרויען טראָגן שווערע קייטן און אויערינגלעך.

זיי זיצן בײַ אַ לאַנגן טיש מיט גרויסע, באַזילבערטע לעפֿלעך אין די הענט און זופּן גאָלדענע-יויך פֿון שווערע פּאָרצעלײַענע טעלערס. דאָס געפֿעס איז נישט קיין אָרטיקס; מע האָט עס געבראַכט מיט זיך פֿון רומעניע.

זיי זופּן און רעדן, רעדן און זופּן. ייִדיש און רומעניש מישן זיך אויס פֿראַנק און פֿרײַ. דער פֿעטער חיים דערציילט אַ באַגײַסטערטער וועגן די לעצטע מציאות וואָס ער האָט „געכאָפּט” אין „דיוטי-פֿרי”. „אַ גאָלדענער זייגער”, רופֿט ער זיך אָן און שטרעקט אויס זײַן האָריקע האַנט צו ווײַזן דעם עולם די מציאה וואָס הענגט אויף איר. „וויפֿל איך האָב באַצאָלט, פֿרעגט איר? גאָרנישט, פֿערציק דאָלער. גיט נאָר אַ קוק וואָס פֿאַר אַ זייגער עס איז. ער איז זייער אַקוראַט דערצו, אַ שווייצאַרישער‟.

פֿעטער חיים רעדט נישט, ער שרײַט. מומע גיטל ווערט נישט איבערראַשט פֿון דעם זייגער. „אַז איך בין געווען אין ווין, האָב איך געזען אַן אמתן ׳ראָלעקס׳ וואָס איז געווען נאָך ביליקער‟, וואַרפֿט זי אַרײַן אַ זאַץ.

גלײַך הייבן אָן עטלעכע מענטשן רעדן איניינעם, זאָגן מבֿינות וועגן זייגערס. עס האָט געהערשט אין מײַן משפּחה אַ טאָטאַלע פֿרײַהייט פֿון וואָרט. דאָס הייסט נישט, אַז מע האָט געמעגט רעדן וועגן אַלץ, נאָר מע האָט געמעגט פֿרײַ אַרײַנפֿאָרן אין יענעמס רייד.

איך זיץ לעבן מײַן זיידע און זופּ פֿונעם טעלער מיט אַלעמען גלײַך.

ער פֿרעגט מיך „די יויך איז דיר געשמאַק?” פֿעטער מנשהן איז נישט אָנגעשטאַנען רעדן ייִדיש, ווענדט ער זיך צום זיידן אויף רומעניש: “פֿאַר וואָס רעדסטו ייִדיש מיטן קינד? וואָס דאַרף ער דאָס האָבן?‟

„ביסט אַ שׂונא” איז געקומען דעם זיידנס ענטפֿער.

„ייִִדיש איז אַ פֿאַרקריפּלונג”.

„הער דיך נישט צו, מנשה איז אַ שׂונא‟ האָט דער זיידע אַרײַנגעשעפּטשעט אין מײַן אויער. גוט וואָס איך האָב זיך טאַקע נישט צוגעהערט צום פֿעטער מנשה.

די קאַמערע דעווײַטערט זיך כּדי צו געבן דעם צושויער אַן איבערבליק איבער דעם וואָס עס טוט זיך אויפֿן באַלקאָן. אויפֿן באַלקאָן שפּילן זיך אַ צאָל קינדער, לויפֿן אַרום מיט גרויס טאַראַראַם. צווישן זיי שטייט אַ קרובֿה, אַ פֿרישע, שטאָלצע באָבע און חזרט איבער צו איר ערשטן אייניקל, ”זאָג ׳שלום‘ צו דער קאַמערע, זאָג ׳שלום׳ צו דער קאַמערע”.

דאָס איין-יאָריק עופֿעלע האַלט אין איר קלייניטשקער דלאָניע די באַבעס שווערע קייט און זאָגט נישט אַרויס קיין וואָרט. די קאַמערע קערט זיך אום צום טיש. אַצינד מאַכט מען אַ „לחיים”. ווער עס וויל מאַכט אַ לחיים מיט אַ „שפּריץ” — ווײַסער ווײַן, פֿאַרמישט מיט סאָדע-וואַסער. אַנדערע האָבן אין בעכערל הויל סאָדע-וואַסער.

מײַן מאַמע מאַכט אַ לחיים מיט אַ בעכערל סאָדע-וואַסער בשעת מײַן שוועסטערל זעצט זיך אַוועק אויף אירע קני. יעדער האַלט פֿאַר נייטיק אַ קנײַפּ צו טאָן מײַן שוועסטער אין אַ בעקל. קנײַפּן און רעדן.

מע רעדט וועגן רומעניע, אַמאָליקן לעבן, הײַנט די רומענישע פּאָמידאָרן, די רומענישע אוגערקעס, די ציבעלעך, די רעטעכלעך — טעם גן־עדן!

מײַן אויער קען נישט אויפֿכאַפּן וואָס די מאַמע ענטפֿערט, ווײַל איר קול ווערט פֿאַרהוילן אין דעם אַרומיקן גערויש. קוקנדיק דעם פֿילם, קען מען נישט וויסן, אָבער איך געדענק דאָס קלאָר; אַ ווינט האָט גענומען בלאָזן, אַרײַנברענגענדיק אין דער דירה אַ האַרבן גערוך פֿון קיִיִשמיסט. דער מקור פֿון דעם גערוך האָט זיך געפֿונען פּונקט אַנטקעגן דער זיידעס דירה.

געווען איז דאָס די באַרימטע שיל “מקווה-ישׂראל”, אַ ציוניסטישער סימבאָל, וווּ מע האָט אויסגעשולט דורות פֿון ייִדן זיי זאָלן ווערן פֿאַרהאַרטעוועטע ערד-אַרבעטער.

דאָס איז געווען, דאַכט זיך, דער איינציקער סימן, אַז מיר זענען טאַקע אין ישׂראל און נישט אין גלות-רומעניע.