ייִדיש־וועלט

אַ יאַפּאַנער ייִדישיסט אין ניו־יאָרק

Japanese Yiddishist Visits New York

פֿון ד״ר יאָשי היראָסי

נאָך מײַן פֿאַרברענגען אויף דער „ייִדיש־קלוב קאָנפֿערענץ‟ אין פּיטסבורג אין אַפּריל, בין איך געקומען אין ברוקלינער קאָלעדזש צו האַלטן לעקציעס פֿאַר די סטודענטן אינעם אָפּטייל פֿון ייִדישע שטודיעס. עס האָבן מיך וואַרעם באַגריסט די סעקרעטאַרשע פֿונעם אָפּטייל מאַרגאַרעט ברומעל און דער פּראָפֿעסאָר פֿון געשיכטע, ד״ר ראָבערט שאַפּיראָ, וועלכער האָט מיך פֿאַרבעטן אַהין.

מיר זענען אַרויס צו עסן מיטיק, און ד״ר שאַפּיראָ האָט מיך גענומען צו אַ כּשרן רעסטאָראַן לעבן עוועניו־J - „אסתּי־חנה‟. כּמעט אַלע מענטשן אין גאַס זענען געווען פֿרומע ייִדן, אָנגעטאָן אין שוואַרץ. מעגלעך, דער איינציקער נישט־ייִד אויף דער גאַס, האָב איך אויסגעזען ווי אַן עסקימאָ בײַ אַ שׂימחה אויף דער פּלאַזשע. די פֿאַרשיידנאַרטיקע באַפֿעלקערונג איז איינער פֿון די אינטערעסאַנטסטע אַספּעקטן אין ניו־יארק. איך האָב געהאַט געלייענט וועגן דעם אין דער ליטעראַטור, למשל, אין חיים פּאָטאָקס ראָמאַן „The Chosen‟ אָבער, ביז מע זעט נישט, מיט די אייגענע אויגן, די מאַסן שוואַרץ־געקליידטע חסידים אויפֿן וועג אין שיל מיט זייערע סידורים אין דער האַנט, קען מען נישט אין גאַנצן פֿאַרשטיין די באַזונדערע וועלט, די אייגנאַרטיקע ייִדישע געזעלשאַפֿט, וואָס עקסיזטירט נאָר אין דעם הײַנטיקן ניו־יאָרק.

אין ניו־יאָרק, האָט מען מיר געזאָגט, זענען די כּשרע רעסטאָראַנען, וועלכע סערווירן טראַדיציאָנעלע מיזרח־אייראָפּעיִשע מאכלים, מער נישט אין דער מאָדע. האָב איך אינעם רעסטאָראַן „אסתּי־חנה‟ געגעסן כּשרע סושי צום ערשטן מאָל אין מײַן לעבן. אויב מע פֿרעגט בײַ מיר, מיט וואָס זענען אַנדערש די אַמעריקאַנער סושי פֿון די סושי פֿון יאַפּאַן, וואָלט איך געענטפֿערט, אַז קודם־כּל, זענען די פּאָרציעס אין אַמעריקע אַנדערש — איז אַלץ אַ „סופּער‟־פּאָרציע.

נאָך מיטיק האָבן מיר זיך אומגעקערט צוריק אין קאַמפּוס פֿונעם ברוקלינער קאָלעדזש, וווּ איך האָב אָפּגעהאַלטן אַ לעקציע וועגן באַשעוויס און ווי זײַן ווערק באַציט זיך צום חורבן. איך האָב פֿאַרשטאַנען, אַז ווייניק גאָר פֿרומע ייִדן האָבן געלייענט זײַנע ווערק, ווײַל זיי האַלטן נישט פֿון דער מאָדערנער ליטעראַטור בכלל. האָב איך צו זיך געטראַכט, צי עס פּאַסט, אַז איך זאָל אין אַ קלאַס מיט אַזוי פֿיל פֿרומע סטודענטן רעדן אויף דער טעמע. אָבער איך האָב דאָך געוואָלט וויסן די רעאַקציעס פֿון די סטודענטן. איין סטודענטקע האָט באַמערקט, אַז באַשעוויסעס „רעליגיע פֿון פּראָטעסט‟ איז איר געווען אינטערעסאַנט. אַן אַנדער סטודענט, האָט געפֿרעגט, פֿאַר וואָס דער מחבר האָט נישט קריטיקירט דאָס פּוילישע פֿאָלק פֿאַר זייער באַטייליקונג אינעם חורבן. האָב איך געענטפֿערט אויף דעם, אַז באַשעוויס האָט אפֿשר געוואָלט באַטאָנען, אַז עס זענען דאָ גוטע און שלעכטע מענטשן אין יעדן פֿאָלק. אַ ראָמאַניסט דאַרף פֿאַרשטיין די עכטע נאַטור פֿון מענטשלעכקייט, און עס באַטראַכטן פֿון יעדער פּערספּעקטיוו. איך האָב גערעדט מיט די סטודענטן נאָך דער לעקציע, און דער סטודענט, וואָס האָט מיך געפֿרעגט וועגן באַשעוויסעס באַציִונג צו די פּאָליאַקן, איז אַ געוועזענער סאַטמערער חסיד — אַ ייִד וואָס רוקט זיך אַוועק פֿון דער רעליגיעזער וועלט, פּונקט ווי ס‘איז געשען מיט באַשעוויסן.

אינעם לעצטן אָוונט אין ניו־יאָרק האָב איך געזען די פֿאָרשטעלונג פֿון „די מגילה פֿון איציק מאַנגער‟ בײַ דעם „פֿאָלקסבינע‟־טעאַטער. דאָס איז געווען אַ וווּנדערלעכע אויפֿפֿירונג: די אינטענסיווקייט און באַגײַסטערונג פֿון די אַקטיאָרן איז דירעקט איבערגעגעבן געוואָרן דעם צוקוקער. נאָך דער פֿאָרשטעלונג זענען אַרויס דער רעזשיסאָר און די אַקטיאָרן און מע האָט זיי געשטעלט פֿראַגעס. אַזאַ פֿראַגע־און־ענטפֿער סעסיע האָט מיר דערמאָנט, ווי אַ רבי ענטפֿערט אויף די שאלות פֿון זײַנע תּלמידים וועגן דער הלכה — ס‘איז אַ טייל פֿון דער ייִדישער טראַדיציע. אַזאַ מעגלעכקייט האָט מען קיין מאָל נישט אין יאַפּאַן, און איך בין מקנא געווען דעם אַמעריקאַנער עולם.

מײַן באַגלייטערין, די ליטעראַרישע אַגענטקע מילדרעד מאַרמור, האָט מיך פֿאָרגעשטעלט פֿאַר אַלעמען ווי אַ פּראָפֿעסאָר פֿון יאַפּאַן, וועלכער רעדט ייִדיש און איז געקומען קיין ניו־יאָרק צו האַלטן לעקציעס וועגן דער ייִדישער ליטעראַטור. דער רעזשיסאָר מאָטל דידנער איז דערנאָך צוגעקומען און מיך באַגריסט. דער אָוונט איז געווען אַ ספּעציעלער פֿאַר מיר; איך האָב פֿריִער געזען נאָר ענגליש־שפּראַכיקע פֿאָרשטעלונגען אויף ייִדישע טעמעס. איך האָב באמת געפֿילט, אַז ערשט איצט בין איך אין „האַרץ‟ פֿון דער ייִדישער געזעלשאַפֿט. מיר דאַכט, אַז נאָר אין ניו־יאָרק קען אַזוינס געשען.

ווען איך קום צו גאַסט קיין ניו־יאָרק, האָב איך תּמיד דאָס זעלביקע געפֿיל, אַז די יאַפּאַנער פֿאַרשוווּנדן פֿון דער שטאָט. ווען איך בין געווען אַ סטודענט אין די 1970ער יאָרן, האָט מען געזען די יאַפּאַנער אויף שריט און טריט. איצט אָבער — די יאַפּאַנער טוריסטן, די סטודענטן, די געשעפֿטסלײַט — זעט מען נישט. אָבער דערפֿאַר פֿעלן נישט אויס די כינעזער און קאָרעאַנער טוריסטן. די הײַנטיקע טענדענץ צווישן יאַפּאַנער אוניווערסיטעט־סטודענטן איז צו קוקן אויף דער אייגענער געזעלשאַפֿט און פֿאָלק; מען האָט פֿאַרלוירן דעם אינטערעס צו פֿאָרן אַריבער דעם ים. ווי אַ רעזולטאַט פֿון דעם, איז די צאָל יאַפּאַנער סטודענטן אין אַמעריקע געוואָרן אַ קליינע, אין פֿאַרגלײַך מיט די סטודענטן פֿון קאָרעאַ און כינע.

איך האַלט, אַז ווען מע לעבט אין אַ פֿרעמד לאַנד, אַרײַנגערעכט די פֿאַראייניקטע שטאַטן, וועט דאָס אויך העלפֿן דער צוקונפֿט פֿון יאַפּאַן. ווען די יאַפּאַנער סטודענטן וועלן קומען צו אַזאַ אָרט ווי ניו־יאָרק, וועט מען ערשט דעמאָלט פֿאַרשטיין, וואָס סע הייסט, „די וועלט‟.