ייִדיש־וועלט

ייִדיש: די צוקונפֿט פֿון ייִדן

Yiddish: The Jewish Future

פֿון דזשאָרדין קוציק

אין די אַמעריקאַנער ייִדישע קהילות און מעדיאַ-קוואַלן באַטראַכט מען כּסדר די צוקונפֿט פֿון ייִדן אין אַמעריקע; אָפֿטמאָל זאָרגט מען זיך וועגן דער שטײַגנדיקער אַסימילאַציע און די אַלץ מער ליבעראַלע רעליגיעזע טענדענצן. דער ניוואָ פֿון געמישטע חתונות דינט ווי דער הויפּט-„באַראָמעטער‟ און דער וויכטיקסטער סימפּטאָם פֿון אַסימילאַציע; וואָס מע באַטראַכט, געוויינטלעך, נישט, איז די פֿראַגע פֿון דער שפּראַך.

ס׳רובֿ אַמעריקאַנער ייִדן באַטראַכטן דאָס ייִדישע פֿאָלק ווי אַ רעליגיעזע גרופּע. די עטנישע קולטורעלע ירושה ווערט אָפֿט פֿאַרזען. דער דאָזיקער פֿאַקט גופֿא ווײַזט אָן, אַז די ייִדישע אַמעריקאַנער שיידן זיך אונטער, על-פּי-רובֿ, בלויז מיט זייער רעליגיעזער אַפֿיליאַציע פֿון די אַנדערע תּושבֿים פֿונעם לאַנד.

די רעליגיע האָט טאַקע אַלעמאָל געשפּילט אַ צענטראַלע ראָלע אין דער ייִדישער זעלבסט-באַשטימונג. פֿונדעסטוועגן, האָבן ייִדן זיך אויך באַטראַכט נישט בלויז ווי מיטגלידער פֿונעם גײַסטיקן ברייטערן עם-ישׂראל, נאָר ווי באַזונדערע עטנישע גרופּעס מיט אייגענע שפּראַכן, וועלכע האָבן געדינט, אין ס׳רובֿ פּעריאָדן פֿון דער לאַנגער ייִדישער געשיכטע, ווי דער הויפּט-מעכאַניזם, וועלכער האָט געהאָלפֿן אָפּצוהיטן די ייִדישע קהילות.

ייִדיש, לאַדינאָ אָדער אַן אַנדער שפּראַך פֿון פֿאַרשיידענע עדות — למשל, דער בוכאַרישער, קאַווקאַזיש-טאַטישער אָדער אַראַמישער ייִדישער דיאַלעקט — האָט געדינט ווי אַן אָפּמערק-צייכן פֿון אַ געוויסער עדה. אין דער טראַדיציאָנעלער ייִדישער קולטור האָט מען נישט געמוזט פֿירן אַזויפֿיל דעבאַטן, כּדי צו באַשטימען, ווער איז אַ ייִד און ווער נישט; אַ פֿרומער ייִד אָדער דער גרעסטער אַפּיקורס זענען געווען ייִדן, אויב זיי האָבן גערעדט אויף אַ ייִדישער שפּראַך.

איך בין דערצויגן געוואָרן ווי אַ טיפּישער אַמעריקאַנער ייִד. אין דער היים האָבן מיר גערעדט אויף ענגליש. נישט געקוקט אויף דער בר-מיצווה, האָב איך קיינמאָל נישט געפֿילט אַ פֿאַרבינדונג מיט דער ייִדישער רעליגיע. ווי אַ קינד, האָב איך אָבער יאָ געפֿילט אַ שײַכות צו ייִדישקייט, ווען איך האָב געהערט לידער אויף ייִדיש און העברעיִש אָדער כּלי-זמר-מוזיק, געלייענט שלום-עליכמס דערציילונגען און געהאָלפֿן מײַן מאַמע צו גרייטן אַ קוגל אָדער אַ מצה-זופּ.

שפּעטער האָב איך אויסגעלערנט ייִדיש. שפּראַכן זענען נישט בלויז קאָמוניקאַציע-מיטלען. זיי טראָגן אין זיך גאַנצע קולטור-אוצרות, טראַדיציעס און חכמות; די שפּראַך איז די אמתע לעבן-קראַפֿט פֿון אַ פֿאָלק. בײַ ייִדן, האָט די שפּראַך אויך געדינט ווי דער גוף, אין וועלכן ס׳האָט געלעבט די ייִדישע נשמה. ייִדיש האָט פֿאַר מיר געדינט ווי אַ בעסערער קורס פֿון דער ייִדישער געשיכטע, קולטור, פֿילאָסאָפֿיע און אַפֿילו רעליגיע; אין ס׳רובֿ ייִדישע טאָגשולן וואָלט איך קיינמאָל נישט באַקומען אַזאַ בילדונג.

צום בײַשפּיל, ווען מײַנער אַ פֿרײַנד האָט דערזען פֿאַרעלטערטע וואַלן-פּלאַקאַטן אין נאָוועמבער, האָט ער באַמערקט, אַז זיי הענגען „ווי אתרוגים נאָך סוכּות‟. אינעם דאָזיקן ווערטל שטעקט אַ גאַנצער באַגאַזש פֿון תּלמודישער לאָגיק און דער וווּנדערלעכער אוניקאַל-ייִדישער אויסמיש פֿון גשמיות און רוחניות.

נישט דער קאַמף קעגן געמישטע חתונה, נישט רעליגיע, נישט מדינת-ישׂראל, גאַראַנטירן נישט די צוקונפֿט פֿונעם ייִדישן לעבן אין אַמעריקע. מיר מוז האָבן אַן עלעמענט — אונדזער אייגענע שפּראַך — וואָס קאָן אונדז טאַקע פֿאַראייניקן און אונטערהאַלטן.