אַן אייגנאַרטיקע בת־מיצווה

A Unique Bat Mitzvah

אסתּי לאָוען לייענט פֿון דער פּרשה „כּי תבֿוא‟, בעת איר בת־מיצווה
אסתּי לאָוען לייענט פֿון דער פּרשה „כּי תבֿוא‟, בעת איר בת־מיצווה

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published September 10, 2013, issue of September 27, 2013.

געוויינטלעך, ווען אַ מיידל פּראַוועט איר בת־מיצווה אין שיל, שעפּן נחת אירע קרובֿים, פֿרײַנד און די אַנדערע מיטגלידער פֿון דער סינאַגאָגע. בײַ אסתּי לאָוענס בת־מיצווה אין מאָנטרעאָל האָבן אויך אָנגעקוואָלן אַ ספּעציעלע גרופּע געסט: צען ייִדן פֿון ניו־יאָרק, וועלכע זענען דערצויגן געוואָרן אין דער חסידישער וועלט, אָבער זענען שוין מער נישט קיין טייל דערפֿון. די גרופּע איז געקומען קיין מאָנטרעאָל, טאַקע בלויז כּדי משׂמח זײַן מיט אסתּי און איר משפּחה.

די סיבה פֿאַר זייער קומען איז, ווײַל די לאָוענס האָבן אַליין אַ מאָל געהערט צו אַ חסידישער קהילה, אָבער זענען מיט זעקס יאָר צוריק אַוועק פֿון דאָרט און האָבן זינט דעמאָלט זיך באַמיט מיט אַלע כּוחות אויפֿצושטעלן אַ נײַ לעבן אין מאָנטרעאָל. ס׳איז געווען אַ שווערע צײַט פֿאַר זיי, בפֿרט ווײַל דער טאַטע, יוחנן, איז אויף אינוואַלידן־פּענסיע [„דיסאַביליטי‟] צוליב אַן אויגן־קראַנקייט און די מאַמע, שפֿרה, האָט נאָך אַלץ נישט פֿאַרענדיקט אירע שטודיעס.

פֿון דעסטוועגן, טוען די עלטערן אַלץ מעגלעך, אַז זייערע פֿיר קינדער זאָלן קריגן אַ גוטע ייִדישע דערציִונג. זיי רעדן ווײַטער ייִדיש מיט זיי; שיקן זיי אין אַ ייִדישער טאָגשול, און מיט צוויי יאָר צוריק האָבן זיי זיך אָנגעשלאָסן אין דער רעקאָנסטרוקציאָניסטישער שיל „דורשי אמת‟. טאַקע דאָרט איז מיט צוויי וואָכן צוריק פֿאָרגעקומען די בת־מיצווה צערעמאָניע, וווּ אסתּי האָט סײַ געלייענט תּורה, סײַ אָפּגעהאַלטן אַ דרשה.

מיט אָנדערטהאַלבן יאָר צוריק האָט איר ברודער, חיים, דאָרט אויך געפּראַוועט זײַן בר־מיצווה, און פֿון דעמאָלט אָן איז ער געוואָרן איינער פֿון די רעגלמעסיקע תּורה־לייענער פֿון דער שיל.

די ניו־יאָרקער געסט, וועלכע ווייסן גוט דעם טעם פֿון אָפּשיידן זיך פֿון דער חסידישער וועלט, האָבן זיך נישט געקענט אָפּוווּנדערן סײַ פֿון אסתּיס פֿעיִקייטן, סײַ פֿון איר משפּחהס זיך פֿילן היימיש אין דער מאָדערנער אַמעריקאַנער סינאַגאָגע. „די גאַנצע זאַך איז מיר געווען זייער אינטערעסאַנט,‟ האָט באַמערקט אַרי מאַנדעל, אַ 30־יאָריקער געוועזענער חסיד, וועלכער שטודירט הײַנט אינעם „ניו־יאָרקער אוניווערסיטעט‟. „כ׳בין זייער נתפּעל געוואָרן פֿון דער משפּחה, ווי קלוג און צופֿרידן זיי זענען, און אויך פֿונעם בת־מיצווה מיידל, אסתּי, ווי זי האָט געזונגען, געלייענט, געמאַכט קונסט… זי פֿירט אַפֿילו אַ בלאָג! ממש אַ ׳פֿײַערקרעקער׳!‟

שפֿרה און יוחנן לאָוען מיט זייערע קינדער — נעכטן און הײַנט
שפֿרה און יוחנן לאָוען מיט זייערע קינדער — נעכטן און הײַנט

אין איר דבֿר־תּורה האָט אסתּי דערציילט וועגן די שוועריקייטן, וואָס איר משפּחה האָט איבערגעלעבט בײַם פֿאַרלאָזן די חסידישע וועלט. זי האָט אָבער אויך דערמאָנט די חכמה פֿון איר עלטער־זיידן, וועלכער איז געווען אַ רבי. אין שײַכות מיט דער טעמע פֿון דער פּרשה „כּי תבֿוא‟ — ווי גאָט וואָרנט וועגן די קללות, וואָס וועלן קומען אויף די ייִדן, טאָמער זיי וועלן זיך אויפֿפֿירן שלעכט, און די ברכות וואָס זיי וועלן באַקומען, אויב זיי פֿירן זיך לײַטיש — האָט אסתּי דערקלערט, ווי אַזוי איר עלטער־זיידע האָט תּמיד געפּרוּווט ווײַזן זײַנע חסידים דאָס גוטס אין לעבן, אַנשטאָט דעם שלעכטס, און דערפֿאַר האָט ער אויסגעטײַטשט אַלע קללות אין דער פּרשה ווי ברכות.

„דאָס איז אַ וויכטיקער משל, פֿון וועלכן מיר קענען זיך אַלע אָפּלערנען: דאָס לעבן איז צו קורץ צו פּטרן עס אויף נעגאַטיווע זאַכן. מיר דאַרפֿן תּמיד אויסזוכן די ברכות,‟ האָט אסתּי דערקלערט. „דערפֿאַר האָב איך באַשלאָסן, פֿאַר מײַן בת־מיצווה־פּראָיעקט, צו גרינדן אַ בלאָג וווּ איך וועל דערציילן וועגן מײַן געשיכטע מיט מײַנע אייגענע ווערטער, און אַזוי וועל איך פּרוּוון העלפֿן אַנדערע מענטשן, וועלכע מאַכן דורך אַן ענלעכע זאַך,‟ האָט זי געזאָגט.

אסתּיס תּורה־לייענען האָט שטאַרק אויסגענומען בײַ די ניו־יאָרקער געסט. „זייער אַ געראָטן מיידל, זייער באַחנט… מע קען זען, אַז זי האָט אַ סך פּאָטענציאַל,‟ האָט באַמערקט ליבי פּאָלאַק, אַ 25־יאָריקע פֿרוי, וואָס איז אַליין אַוועק פֿון דער חסידישער וועלט, און איז הײַנט אַ באַליבטע פֿיגור בײַ דער וואַקסנדיקער גרופּע OTD‘s (די ייִדן, וועלכע האָבן פֿאַרלאָזט די חסידישע קהילה) אויף „פֿייסבוק‟.

„כ׳האָב געשעפּט נחת, וואָס זי לייענט תּורה אַזוי שיין, הלוואי וואָלט איך עס אויך געקענט,‟ האָט ליבי געזאָגט. „אַנשטאָט צו גיין אין אַ טראַדיציאָנעלער חסידישער שול, טראָגנדיק געפֿלאָכטענע צעפּ, איז זי פֿרײַ צו טאָן אַלץ וואָס זי וויל. שטייענדיק דאָרט בײַ דער בימה, האָט זי מיר אויסגעזען ממש ווי אַ פּרינצעסין.‟

„און נאָך אַ זאַך,‟ האָט ליבי צוגעגעבן. „כ׳בין מוראדיק אַנטציקט פֿון די לאָוענס, ווײַל איך האַלט, אַז זיי מאַכן אַ געוואַלדיקן קידוש־השם פֿאַר די אָפּגעפֿאָרענע משפּחות. מענטשן האָבן תּמיד ליב צו טײַטלען מיטן פֿינגער און זאָגן, אַז יעדער וואָס זאָגט זיך אָפּ פֿון דער חסידישער וועלט, איז משוגע. און דאָ זעט מען ווי שיין מע קען דערציִען ייִדישע קינדער, אַפֿילו ווען מ׳איז מער נישט חסידיש. איך פֿאַרשטיי שפֿרהן גוט, ווײַל איך וואָלט אויך געוואָלט, אַז ווען איך וועל האָבן קינדער, זאָל איך רעדן מיט זיי ייִדיש, אַפֿילו אויב איך גיב זיי אַ סעקולערע דערציִונג.‟

„אסתּי איז געווען פּרעכטיק,‟ האָט באַמערקט דער ראַבינער פֿון „דורשי אמת‟, ראָן אייגען. „איר אַרויסרייד פֿון לשון־קודש איז אויסגעצייכנט, און זי האָט זייער אַ זיס קול. זי האָט געטאָן אַזאַ גוטע אַרבעט, אַז מיר האָבן זי געבעטן לייענען הפֿטורה פֿאַרן צווייטן טאָג ראש־השנה, און זי האָט עס באַוויזן, אין בלויז 1־2 וואָכן.‟

הגם די לאָוענס זענען איצט געטרײַע מיטגלידער פֿון דער שיל, האָט שפֿרה לכתּחילה זיך נישט געוואָלט אָנשליסן אין קיין שיל. „כ׳האָב שוין געהאַט אויפֿגעגעבן די האָפֿענונג, אַז איך וועל נאָך געפֿינען אַ קהילה, וווּ איך פֿיל זיך באַקוועם,‟ האָט שפֿרה געזאָגט. אָבער נאָך דעם ווי יוחנן האָט באַקומען אַ פֿאַרבעטונג צו באַזוכן „דורשי אמת‟, איז עס אים אַזוי געפֿעלן געוואָרן, אַז ווען ער איז אַהיימגעקומען האָט ער געזאָגט זײַן פֿרוי: „דו מוזסט קומען, ׳עסט עס ליב האָבן!‟

„בין איך געגאַנגען, און ס׳איז מיר טאַקע שטאַרק געפֿעלן געוואָרן,‟ האָט שפֿרה געזאָגט. „דער פֿאָקוס איז נישט אויף ריטואַל, נאָר אויף מענטשן, אויף ׳קאָמיוניטי׳ (קהילהשאַפֿט). ס׳איז תּמיד געווען מײַן חלום צו ווערן אַ טייל פֿון אַ ׳קאָמיוניטי׳.‟

די געוועזענע חסידים, וועלכע זענען געקומען צו דער פֿײַערונג, פֿאַרשטייען גוט די געשיכטע פֿון אסתּיס משפּחה
די געוועזענע חסידים, וועלכע זענען געקומען צו דער פֿײַערונג, פֿאַרשטייען גוט די געשיכטע פֿון אסתּיס משפּחה

ס׳איז אפֿשר נישט קיין צופֿאַל, אַז ראַבינער אייגען איז אַ גרויסער ליבהאָבער פֿון ייִדיש, און האָט די פֿאַרגאַנגענע צוויי זומערס זיך געלערנט ייִדיש אין תּל־אָבֿיבֿער אוניווערסיטעט. נאָכן הערן אַ לעקציע פֿאַראַיאָרן וועגן ש. אַן־סקיס עקספּעדיציעס אין די ייִדישע שטעטלעך פֿון רוסלאַנד און אוקראַיִנע, האָט ער אַליין געגעבן אַ דרשה ראש־השנה וועגן ש. אַן־סקי, און הײַיאָר האָט ער געגעבן אַ ראש־השנה־דרשה וועגן זײַן אייגענעם לערנען זיך ייִדיש. „אין ביידע פֿאַלן, איז דאָס געווען אַ מין תּשובֿה־טאָן,‟ האָט אייגען באַמערקט.

דערצו פֿירט די שיל דורך פֿינף מאָל אַ יאָר אַ „פֿאַרברענגען‟, וווּ איינער לייענט פֿאָר אַ דערציילונג אויף ייִדיש, בעת די צוהערער פֿאָלגן נאָך מיט דער איבערזעצונג; דערנאָך דיסקוטירט מען די מעשׂה אויף ענגליש. „דאָס ערשטע מאָל האָבן מיר געלייענט אַ מעשׂה פֿון אַבֿרהם רייזען; דאָס צווייטע מאָל — אַ דערציילונג פֿון שלום־עליכם, און דאָס דריטע מאָל — פֿון אַן־סקי.‟

פֿון צײַט צו צײַט קומען זיך אין שיל צונויף מענטשן אין די 30ער און 40ער צו זינגען ייִדישע לידער אויף אַ געוויסער טעמע: איין מאָל זענען זיי געווען שבת־לידער, אַן אַנדערט מאָל — ליבע־לידער. ראַבינער אייגענס באַליבטסט ייִדיש ליד: „די סאַפּאָזשקעלעך‟.

אַחוץ זײַן פּערזענלעכער ליבשאַפֿט פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור, זעט אייגען אויך אַ פּראַקטישע סיבה פֿאַר אַרײַנברענגען ייִדיש אין דער שיל. „איך שטעל זיך פֿאָר, אַז עס זענען דאָ אַ סך מער מענטשן ווי די לאָוענס, און איך מיין ס׳איז כּדאַי זיי מקרבֿ צו זײַן. ס׳איז דאָ אַ סך שיינקייט אין דער ייִדישער קולטור, און איינער פֿון מײַנע חלומות איז, צו ווײַזן די ייִדן, וואָס האָבן פֿאַרלאָזט די חסידישע וועלט, אַז זיי קענען זיך דאָ פֿילן אין דער היים.‟