פּובליציסטיק

נישט קיין פּאָליטישע מעשׂה

Not Politics as Usual

פֿון עמיל קאַלין

איך בין שוין געהאַט געזעסן בײַם קאָמפּיוטער, גרייט צו שרײַבן אַן אַרטיקל וועגן סיריע אָדער רוסלאַנד, אָדער איראַן, אַמעריקע און שאָר-ירקות. פּונקט דעמאָלט איז מײַן ווײַבל אַרײַן אין צימער מיט אַ שאלה: „וועגן וואָס שרײַבסטו?‟ זי האָט אַ קוק געטאָן אויפֿן עקראַן, און זיך אַליין געענטפֿערט, דערצו נאָך מיט אַ טענה: „האָסט שוין געשריבן הונדערט מאָל וועגן סיריע, אַמעריקע, פּאָליטיק, שרײַב בעסער וועגן די יום־טובֿים‟.

„וואָס זאָל איך שרײַבן וועגן די יום־טובֿים?‟

„כ’ווייס נישט, טראַכט עפּעס צו‟.

נאָך אַ פֿערטל שעה בין איך אַרויס פֿון צימער. „איך וועל שרײַבן וועגן סיריע‟ — האָב איך געפּסקנט.

„לאָז אָפּ די לייענער, דו פּײַניקסט זיי אַ גאַנץ יאָר מיט מלחמות, קריגערײַען, — האָט זי געזאָגט, ליגנדיק אויף דער קאַנאָפּע. — שרײַב אָן, כאָטש איין מאָל אַ יאָר, וועגן עפּעס אַנדערש‟.

אַז מײַן ווײַב זאָגט, שאָקלט צו מיטן קאָפּ מײַן מוזע. זיי האָבן, אַ פּנים, געשלאָסן צווישן זיך אַ ווײַבערישן תּקיעת־כּף.

„איך מוז אַ ביסל דורכלופֿטערן דעם קאָפּ‟ — האָב איך געזוכט אַ תּירוץ זיך אַרײַנצוכאַפּן אין דער קאַפֿע אַנטקעגן.

***

איך בין שוין געזעסן אין אַ שיינעם קאַפֿע, וווּ עס געפֿינען זיך אַ סך „הײַטעק‟־פֿירמעס. די מאָגנס פֿון די „הײַטעק‟־לײַט קענען פֿאַרדײַען בלויז געשמאַק עסן, דעריבער האָבן זיך דאָ צעוואַקסן פֿײַנע רעסטאָראַנען און קאַפֿעען, ווי שוואָמען נאָכן רעגן. זוכנדיק מיטן בליק אַ פֿרײַע קעלנערין, זי זאָל מיר געבן צו פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס דער „ספּײַסי‟־פֿיש, וועלכן איך האָב באַשטעלט, פֿאַרזאַמט זיך אַזוי לאַנג, האָב איך דערזען אַ געלן חסיד אַרײַנקומען אין דער קאַפֿע.

זײַן צעשויבערטע באָרד, אַדורכגעוואָרפֿן מיט רויטע, שאַטענע און גרויע פֿעדעמער, האָט אויסגעזען קויטיק. דאָס ביבער־היטל האָט געהאַט אַ פֿאַרקרימטן דאַשעק. זײַן פֿאַרשמאַכטע קאַפּאָטע איז געווען גרוי, איך האָב נישט געקענט דערקענען, צי זי איז גרוי, ווײַל דאָס איז איר קאָליר, אָדער זי האָט זיך אַרומגעדרייט אַזוי פֿיל מאָל אין וואַשמאַשין, אַז איר פֿאַרב איז אָפּגעווישט געוואָרן.

דער חסיד האָט געשאַרט די פֿיס איבער דער גלאַנצנדיקער פּאָדלאָגע, ווי אַ באַשטראָפֿט קינד. די אויגן זײַנע — העל-בלויע, כּמעט אָן אַ קאָליר — האָבן אַרויסגערופֿן בײַ מיר אַ טיף רחמנות, ווי איבער אַן אומבאַהאָלפֿענער בריאה.

דער חסיד האָט זיך נישט אָפּגעגעבן קיין חשבון, אַז ער בעטלט אין אַ נישט כּשרן קאַפֿע, וואָס טראָגט דעם „גוייִשן‟ נאָמען „מאַקס ברענער‟ — אַ יאַט מיט אַ ליסע קאָפּ, אָן קיין שפּור פֿון אַ האָר, אָן אַ יאַרמלקע — און צוגעגאַנגען צו אַ טיש, וווּ עס האָט געגעסן מיט אימפּעט אַ כאָפּטע מענטשן, אָנגעטאָן אין קאַמאַשן מיט אײַנגעהאַלטענע פֿאַרבן און טײַערע שניפּסן. ער האָט גענומען עפּעס מורמלען, נאָר זיי האָבן נישט אויפֿגעהויבן די קעפּ פֿון די טעלערס.

דער חסיד איז אַוועק צו אַ צווייטן טיש, זיך געשאָקלט, ווי אַ לולבֿ אין שיל אום סוכּות, בשעתן רעדן, אָבער אויך דאָרט האָט ער נישט אַרויסגערופֿן קיין אינטערעס. דער בעל-הבית איז אים נאָכגעגאַנגען. ער האָט אויסגעזען האַלב פֿאַרשעמט: ער האָט, אַ פּנים, נישט געוואָלט, אַז די נעבעכדיקייט פֿון דעם חסיד זאָל, חלילה, איבערשלאָגן דעם אַפּעטיט בײַ די קליענטן; אָדער ער האָט פּשוט נישט געהאַט קיין האַרץ, אָדער געהאַט צופֿיל האַרץ, כּדי אַרויסצוּוואַרפֿן דעם בעטלער פֿון דעם רעסטאָראַן.

איך האָב געקײַט אַ געשמאַקן שרץ און, ווי אַ שטיקל (אפֿשר אַ שטיקעלע) שרײַבער געפֿאָלגט די גאַנצע געשיכטע, נישט אַדורכגעלאָזט קיין פּרט. דער חסיד איז לסוף צוגעגאַנגען צו מײַן טישל. ער האָט מיר געוווּנטשן אַ „שנה-טובֿה‟ און צוגעלייגט נאָך אַ פּאָר ווינטשעוואַניעס — פּרנסה, פֿרייד, געזונט, וכּדומה.

זײַן שטים איז געווען דין, אַפֿילו קוויטשיק, ווי אַ בת-קול וואָלט אַרויסגערעדט פֿון אים. עס האָט געציטערט בשעתן רעדן, ווי ער האַלט בײַם וויינען, אָבער די גרויסע גרוי-בלוילעכע אויגן זענען אים געבליבן טרוקן.

איך האָב גענישטערט אַ ביסל אין מײַן בײַטל, און לסוף דערלאַנגט אים אָ צוואַנציקער.

„נאַ דיר, ר’ ייִד‟, — בין איך אַריבער אויף מאַמע-לשון.

„רעדסט ייִדיש?‟ — האָבן זײַנע אויגן אַ פֿינקל געטאָן.

„ווי דו הערסט‟.

„פֿון וואַנען קומסטו?‟ — האָט ער זיך פֿאַראינטערעסירט. אַ סאַברע וואָס פּלאַפּלט אויף ייִדיש, איז דאָך כּמעט נישט צו באַנעמען.

„רומעניע…‟ — האָב איך אים אָפּגעענטפֿערט.

„אַזוי?‟ — איז זײַן פֿרייד געוואַקסן, און ער האָט גענומען רעכענען אויף די פֿינגער די משפּחה פֿון טאַטנס צד און פֿון דער מאַמעס צד, און פֿון וואַנען אין רומעניע שטאַמט יעדער איינער.

די אַטמאָספֿער האָט זיך דערוואַרעמט. נישט געקוקט דערויף, וואָס דער איבערזיכט האָט נישט אַנטפּלעקט קיין קרובֿהשאַפֿט, כאָטש אַ שישי־שבשישי, האָט ער גענומען רעדן צו מיר ווי אַ שטיקל קרובֿ, אַן אייגענער, הייסט עס:

„פֿאַרשטייסטו מיך, — האָט ער מיר געגעבן אָנצוהערן, — איך האָב קיין-עין-הרע קינדערלעך, און כ’קען נישט אַרבעטן. כ’בין אַ שוואַכער מענטש, אַ קראַנקער‟.

איך האָב צוגעשאָקלט מיטן קאָפּ אַרויסצוּווײַזן מיטגעפֿיל. אים האָט זיך גאָר פֿאַרגלוסט צו מאַכן געשעפֿטן:

„ווייסטו וואָס? — האָט ער מיר פֿאָרגעשלאָגן, — נעם צוריק דײַן צוואַנציקער און גיב מיר, איך בעט דיך, אַ פֿופֿציקער אָדער אַ הונדערטער. איך האָב נישט אויף יום-טובֿ און די קינדערלעך אין דער היים זענען הונגעריק.‟

איך בין אַרײַן אין פֿאַרלעגנהייט. איך האָב נישט געהאַט קיין פּלענער אויף איבעריקע הוצאות, פֿון דעסטוועגן איז ער, דאָך, אַן אייגענער, אַ נעבעכדיקער און ער רעדט ייִדיש דערצו. ייִדיש, האָב איך באַמערקט, רופֿט בײַ מיר תּמיד אַרויס אַ געפֿיל פֿון ברודערלעכקייט, וואַרעמקייט… האָב איך שוין ווידער אַרויסגעשלעפּט מײַן בײַטל, צוריקגענומען דעם צוואַנציקער און דערלאַנגט דעם חסיד אַ קנאַקנדיקן הונדערטער.

ערשט איצט האָט ער מיך באַוואָרפֿן מיט ווינטשעוואַניעס און געדרוקט מײַן האַנט ווי אַ פּאָלנער ביזנעס-מאַן.

„דו ביסט אַן אמתער ייִד‟ — האָט ער שוין אָן ספֿק מיך פֿאַרזיכערט.

און מיר איז אײַנגעפֿאַלן, אַז מיט דעם הונדערטער האָב איך געדעקט אַלע מײַנע פּאָליטישע אַרטיקלען. מײַן פֿרוי וועט שוין זײַן צופֿרידן.