קונסט און קולטור, קהילה

גאָול!

Goal!

פֿון ליאַם האָאַר (Forward)

לכּבֿוד דעם 150סטן יאָר פֿון דער „פֿוסבאָל־אַסאָציאַציע‟ — דער אָפֿיציעלער פֿאַרבאַנד פֿון בריטישן פֿוסבאָל — געפֿינט זיך איצט אינעם „ייִדישן מוזיי אין לאָנדאָן‟ אַן אויסשטעלונג וועגן דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין דעם ספּאָרט. די אויסשטעלונג, Four Four Jew: Football, Fans and Faith, וואָס וועט אָנגיין ביזן 23סטן פֿעברואַר, דערציילט ווי אַזוי פֿוסבאָל (אָדער soccer, ווי מע רופֿט עס אין אַמעריקע) איז געוואָרן סײַ אַ מיטל זיך צו אַסימילירן אין דער ענגלישער געזעלשאַפֿט, סײַ אַן אופֿן צו באַשטעטיקן די ייִדישע אידענטיטעט, ווי, למשל, די גרינדונג פֿון ספּעציפֿישע ייִדישע פֿוסבאָל־קלובן.

דער ערשטער קלוב — „מכּבי־אַסאָציאַציע‟ — איז געשאַפֿן געוואָרן אין 1934. דער ציל איז געווען צו פֿאַרשטאַרקן די ייִדישע אידענטיטעט דורך ספּאָרט, און גלײַכצײַטיק אַרײַנוועבן ייִדישע ווערטן אין די מאַטשן. אין 1946 האָט מען געגרינדעט דעם „ווינגייט פֿוסבאָל־קלוב‟ אין הענדאָן, צפֿון־לאָנדאָן, ווי אַ קעגן־מיטל צו די פֿאַשיסטישע און אַנטיסעמיטישע אויסבראָכן, וואָס האָבן געברויזט אין דער ענגלישער געזעלשאַפֿט אין די יאָרן גלײַך נאָך דער מלחמה.

צווישן די עקספּאָנאַטן פֿון דער אויסשטעלונג געפֿינט זיך אַ בראָשור, „אַ פּלאַן ווי אײַנצוגלידערן יודאַיִזם אין די ייִדישע קלובן‟, אַרויסגעלאָזט אין די 1940ער. מע געפֿינט אויך מאָמענטן פֿון הומאָר ווי, למשל, די ווערטער פֿון אַן אומפֿאָרמעלער „תּפֿילה‟, אויסגעטראַכט פֿון הרבֿ ד״ר רפֿאל זרום לכּבֿוד דער „וועלט־מײַסטערשאַפֿט‟ פֿון 1998: „ווי עס שטייט געשריבן: פֿון ציון וועט אַרויסקומען דער באָל און דאָס וואָרט פֿונעם מענטש, וועלכער האָט געמאַכט אַ ׳גאָול׳ פֿאַר ירושלים‟.

בײַ אַ צאָל ייִדן זענען פֿוסבאָל און די ייִדישע רעליגיע בפֿירוש נישט קיין פּאָר, און דאָס שפּילן פֿוסבאָל שבת און יום־טובֿ איז דווקא אַ מניעה צו בלײַבן אַ פֿרומער ייִד. ווי אַ בײַשפּיל דערפֿון, ציטירט די אויסשטעלונג אַזאַ פּסק: „שבת און יום־טובֿ איז פֿאַרווערט זיך צו שפּילן; צו טרייסלען שפּילעכלעך, וואָס לאָזן אַרויס אַ קלאַנג, אָדער צוריקבאַקומען אַ פּילקע, וואָס איז שטעקן געבליבן אין אַ בוים — דורך אַ שטעקן, צי דורך טרייסלען דעם בוים.‟

פֿוסבאָל האָט אָבער אויך דערמעגלעכט די ייִדן זיך צו אינטעגרירן, ווי ייִדן, אין דער ענגלישער געזעלשאַפֿט. איין נאָטיץ פֿון 1965 אינפֿאָרמירט דעם לייענער, אַז מע האָט אָפּגעלייגט אַ מאַטש, „צוליב אונדזערע ייִדישע שטיצער, וועלכע וועלן דעמאָלט פּראַווען ראָש־השנה‟. אַ צווייטע נאָטיץ דריקט אויס אַנטשולדיקונג, וואָס אַ געוויסער מאַטש וועט פֿאָרקומען אין מיטן פּסח: „מיר פֿאַרשטייען, אַז אַ סך פֿון אונדזערע ייִדישע שטיצער וועלן נישט קענען בײַזײַן. מיר זענען אָבער זיכער, אַז אונדזערע ייִדישע פֿרײַנד ווייסן, אַז מיר טוען געוויינטלעך אַלץ מעגלעכס אויסצומײַדן מאַטשן אין די ייִדישע יום־טובֿים‟.

אַנדערע אינטערעסאַנטע חפֿצים אויף דער אויסשטעלונג: דער גאָלדענער מעדאַל פֿון דוד פּליט, בעת די מכּביה־שפּילן אין 1961; פֿאַרבעטונגען צו בר־מיצווה־שׂימחות, וווּ פֿוסבאָל איז געווען די הויפּט־טעמע, און געשטריקטע יאַרמלקעס מיט די נעמען פֿון די בריטישע פֿוסבאָל־מאַנשאַפֿטן.