געשיכטע, פּובליציסטיק

סטראַשידלע-ווערטער

Spooky words

פֿון גענאַדי עסטרײַך

מיט 85 יאָר צוריק, אין די זומער-טעג פֿון יאָר 1928, האָט זיך אין מאָסקווע צונויפֿגעקליבן אַן אינטערנאַציאָנאַלער עולם קאָמוניסטן. די סיבה איז געווען אַ וויכטיקע — מע האָט דורכגעפֿירט דעם זעקסטן קאָנגרעס פֿונעם „קאָמוניסטישן אינטערנאַציאָנאַל‟. דער „קאָמינטערן‟ איז אין יענע יאָרן געווען אַ ריזיקע אָרגאַניזאַציע, אַ מין שטאַב פֿון דער וועלט-רעוואָלוציע, וועלכע האָט געדאַרפֿט אָט-אָט, ווי קאָמוניסטן און אייניקע סימפּאַטיקער זייערע האָבן געגלייבט, איבערניצעווען די גאָרע וועלט, ברענגען יושר, שלום און שפֿע.

דער זעקסטער קאָנגרעס איז אַרײַן אין דער געשיכטע מיט זײַן באַשלוס, לויט וועלכן די קאָמוניסטן האָבן מער ניט געטאָרט האָבן קיין מגע-ומשׂא מיט דער סאָציאַל-דעמאָקראַטיע. דערווײַל האָט מען די סאָציאַל-דעמאָקראַטיע גענומען (נאָך פֿאַר דעם קאָנגרעס) רופֿן „סאָציאַל-פֿאַשיזם‟. קיין נאָווינע איז עס, אין תּוך גענומען, ניט געווען. נאָך מיט פֿיר יאָר פֿריִער האָט סטאַלין געשריבן אין איינעם פֿון זײַנע אַרטיקלען, אַז סאָציאַל-דעמאָקראַטן און פֿאַשיסטן „דערגאַנצן איינער דעם אַנדערן. זיי זײַנען ניט קיין אַנטיפּאָדן, נאָר צווילינג-ברידער‟. ווי איז אים אין קאָפּ אַרײַן דער דאָזיקער ווילדער געדאַנק? זייער פּשוט: ביידע, סײַ די סאָציאַל-דעמאָקראַטן, סײַ די פֿאַשיסטן, נוצן אויס פֿאַר זייערע צילן די בורזשואַזע דעמאָקראַטיע. הייסט עס, אַז זיי זײַנען שותּפֿים. פּראָסט און פּשוט!

דעם טערמין גופֿא „סאָציאַל-פֿאַשיזם‟ האָט, אַ פּנים, צוגעטראַכט ניט סטאַלין, נאָר עמעצער אין זײַן אַרומרינגלונג. אפֿשר ניקאָלײַ בוכאַרין. אָבער אַזוי צי אַזוי איז עס גלײַך אַרײַן אין דעם פּראָפּאַגאַנדיסטישן וואָקאַבולאַר פֿון די קאָמוניסטן און האָט זיך געהאַלטן דאָרטן אין משך פֿון זיבן יאָר, ביז מע האָט ווידער געביטן דעם קורס פֿונעם „קאָמינטערן‟ — אויף צו שאַפֿן איין פֿראָנט מיט די סאָציאַל-דעמאָקראַטן. ס׳איז שוין אָבער געווען צו שפּעט, ווײַל די פּאָליטיק פֿון אָפּזאָגן זיך פֿון קאָאָפּעראַציע מיט ניט-קאָמוניסטישע לינקע האָט צו יענער צײַט געהאָלפֿן היטלערן צו קומען צו דער מאַכט. די גאַנצע וועלט, און ייִדן באַזונדערס, האָבן טײַער באַצאָלט פֿאַר דער דעפֿיניציע פֿון סאָציאַל-דעמאָקראַטן ווי „סאָציאַל-פֿאַשיסטן‟.

***

איך האָב אַן אַלטן באַקאַנטן, וואָס האָט אַ מאָל געוווינט אין מאָסקווע און איצט איז ער אַ תּושבֿ פֿון אַן אַמעריקאַנער שטאָט. האָט ער די טבֿע צו באָמבאַרדירן מיך מיט כּלערליי מינים אינטערנעץ-מיסט. ס‘איז דאָך פֿאַרשפּרייט געוואָרן די דאָזיקע קרענק, דהײַנו: צו שיקן פֿאַרשיידענע שמאַטעס, וואָס ווערן אויסגעמײַסטרעוועט ערגעץ אין דעם אינטערנעץ-רוים. ס‘איז געווען אַ מאָמענט, ווען איך האָב ניט אויסגעהאַלטן און אים געזאָגט, אַז איך דאַרף עס ניט. האָט ער זיך, דאַכט זיך, אַ ביסל באַליידיקט, אָבער דער שטראָם פֿון „קלוגע זאַכן‟ האָט זיך פֿון דעסטוועגן אָפּגעשטעלט. אָבער נאָר אויף אַ ווײַלע. די לעצטע צײַט הייב איך אָן קריגן פֿון אים אַזעלכע „זאַכן‟.

זײַנע דאגות זײַנען גאָר ניט קיין אוניקאַלע; זיי זײַנען כאַראַקטעריש פֿאַר אַ סך עלטערע אימיגראַנטן פֿון דעם געוועזענעם סאָוועטן-פֿאַרבאַנד: זיי פּרוּוון זיך פֿאַנאַנדערקלײַבן אין דעם וואָס זיי זעען אַרום זיך. און דאָס איז ניט גרינג אַפֿילו פֿאַר די לײַט, וואָס רײַסן זיך אָפּ צו מאָל פֿון דער רוסיש-שפּראַכיקער מעדיאַ. ווײַל בדרך-כּלל קאָכן זיי זיך סײַ-ווי-סײַ נאָר אין זייער אייגענער סבֿיבֿה, מיט די אַמעריקאַנער האָט מען אַ באַריר נאָר אויף דער אַרבעט צי אין אַ קראָם. הקיצור, בלײַבן ס‘רובֿ אַזעלכע לײַט כראָנישע אימיגראַנטן. ווי אַ פּועל-יוצא, נוצן זיי זייער ברייט סטערעאָטיפּן: די „שוואַרצע‟ זײַנען אַזעלכע און אַזעלכע, די „מעקסיקאַנער‟ — אויך עפּעס, די „כינעזער‟ — נאָך איין אײַנגערעדטע מעשׂה, וכ‘.

בינו-לבינו האָבן דאגות אויך די ייִדן און ניט ייִדן, וועלכע זײַנען פֿאַרבליבן אין רוסלאַנד, אוקראַיִנע און אַנדערע נײַע לענדער. זיי האָבן זיך אויך פֿאַרפּלאָנטערט אין דעם, וואָס עס קומט פֿאָר אַרום זיי. מע בענקט אָפֿט מאָל נאָך די „אַלטע גוטע צײַטן‟, בפֿרט נאָך, אַז די דאָזיקע נאָסטאַלגיע ווערט ברייטהאַרציק אונטערגעהאָדעוועט דורך דער רוסישער טעלעוויזיע, וועלכע מע קוקט אין אויסלאַנד אויך.

אינטערעסאַנט, אַז סײַ אין רוסלאַנד גופֿא, סײַ אין אויסלאַנד איז אין אַ מין זידלוואָרט פֿאַרוואַנדלט געוואָרן דער באַגריף „ליבעראַל‟. אין רוסלאַנד מיינט עס, בדרך-כּלל, ווייניק פּאַטריאָטיזם, גרייטקייט צו „פֿאַרקויפֿן‟ דאָס לאַנד, איבערגעבן עס אין די הענט פֿון די אַמעריקאַנער. עס ווייעט פֿון דעם אַלץ מיט די פּראָפּאַגאַנדיסטישע קאַמפּאַניעס קעגן די „קאָסמאָפּאָליטן‟ אין די לעצטע יאָרן פֿון סטאַלינס ממשלה. אַזוי אַז קיין חידוש ניט, וואָס אין דעם הײַנטיקן רוסישן טײַטש פֿון „ליבעראַליזם‟ פֿילט מען אַ היפּש ביסל אַנטיסעמיטיזם.

דער פּאַראַדאָקס באַשטייט, אָבער, אין דעם, וואָס דווקא די רוסישע ייִדן אין אַמעריקע נוצן אויך „ליבעראַליזם‟, ווי אַ זידלוואָרט, אָבער שוין ניט אין דעם רוסישן נאַציאָנאַליסטישן קאָנטעקסט, נאָר אין דעם קאָנטעקסט פֿון דער „טיי-פּאַרטיי‟, פֿון דעם טעלעוויזיע־קאַנאַל „פֿאָקס‟. אַזוי אַרום באַקומט זיך, אַז דאָס וואָרט „ליבעראַליזם‟ איז געוואָרן פּשוט אַן אַבסטראַקטע לינגוויסטישע סטראַשידלע אין דער רוסיש-רעדנדיקער סבֿיבֿה:

אין רוסלאַנד איז עס אַנטי-אַמעריקאַניש, במילא אַנטיסעמיטיש און סאָוועטיש-נאָסטאַלגיש.

אין אַמעריקע איז עס אַנטי-דעמאָקראַטיש, במילא ראַסיסטיש און אויך, אומבאַוווּסטזיניק, סאָוועטיש-נאָסטאַלגיש.

***

לעאָן טראָצקי האָט אַ מאָל, ווען ער איז שוין געווען אויס קאַפּעליוש-מאַכער, געשריבן, אַז אים איז שווער געווען צו פֿאַרשטיין און באַרעכטיקן דעם באַטײַט פֿון „סאָציאַל-פֿאַשיזם‟. צוריק גערעדט, איז עס אפֿשר שטענדיק אַזוי — סטראַשידלע-ווערטער לאָזן זיך ניט צו פֿאַרשטיין, און דאָס מאַכט זיי נאָך ערגער.