שלום־עליכם, אָקלאַהאָמע

Welcome to Sholem Alechem, Oklahoma

INSTITUTE FOR SOUTHERN JEWISH LIFE

פֿון דני בלומפֿילד (Forward)

Published November 27, 2013, issue of December 20, 2013.

עטלעכע מײַל פֿון אַרדמאָר, אָקלאַהאָמע, געפֿינט זיך אַ נאַפֿטקוואַל מיטן אומגעריכטן נאָמען, „שלום־עליכם‟. אַ טייל פֿון די אָרטיקע אײַנוווינער האַלטן, אַז דאָס איז אַן אינדיאַנער נאָמען, ווײַל אָקלאַהאָמע איז דאָך אַמאָל געווען אַן אינדיאַנער טעריטאָריע.

„דער ציבור דאָ האָט יאָרן לאַנג געמיינט, אַז ׳שלום עליכם׳ איז געווען אַן אויסדרוק פֿונעם טשיקאָסאָ־לשון,‟ האָט קאָלמאַן ראָביסאָן, אַ ייִד אין אַרדמאָר געזאָגט. אין די 1830ער יאָרן האָט מען טאַקע פֿאַרטריבן דעם טשיקאָסאָ־שבֿט פֿונעם דרום־מיזרחדיקן טייל פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן, און זיי באַזעצט אין דרום־אָקלאַהאָמע, וווּ דאָס שטעטל אַרדמאָר איז שפּעטער געגרינדעט געוואָרן.

„כ׳ווייס נישט, צי די ייִדן אין אַרדמאָר האָבן זיי דערקלערט וואָס עס מיינט, אָדער פּשוט געשוויגן,‟ האָט ראָביסאָן צוגעגעבן.

לויט אַן אַרטיקל אין National Petroleum News אין 1924, איז דער נאָמען „שלום־עליכם‟ נישט פֿאַרבונדן מיטן ייִדישן שרײַבער פֿון „טבֿיה דער מילכיקער‟, נאָר מיט אַן אָרטיקן ייִדישן זשורנאַליסט, וויליאַם קראָן. אַ געבוירענער אין ניו־יאָרק בײַ פּויליש־ייִדישע אימיגראַנטן, האָט קראָן זיך אַריבערגעצויגן אויף מערבֿ אַרום 1910, כּדי צו געניסן פֿון די נײַע נאַפֿטקוואַלן. ווען ער איז אָנגעקומען, האָט ער איבערגענומען די רעדאַקציע פֿון דער אָרטיקער צײַטונג, Daily Ardmoreite, און איז געוואָרן אַ באַליבטע פֿיגור בײַ די בויער־אַרבעטער, וואָס ער פֿלעגט זיי תּמיד באַגריסן מיט אַ האַרציקן „שלום־עליכם!‟.

ווען די בויער־אַרבעטער האָבן געשאַפֿן אַ נאַפֿט־ברודערשאַפֿט אין 1922, האָבן זיי עס טאַקע אַ נאָמען געגעבן Sholem Alechem International און דערוויילט קראָן פֿאַר פּרעזידענט. ווי אַ צאָל אַנדערע ברודערשאַפֿטן, וועלכע זענען געווען פּאָפּולער אינעם 19טן און 20סטן יאָרהונדערט, האָט Sholem Alechem International געגעבן אירע מיטגלידער אַ געלעגנהייט צו זײַן געזעלשאַפֿטלעך באַזונדער פֿון דער אַרבעט, רעליגיע און זייערע ווײַבער.

דער אַרטיקל האָט דערקלערט, אַז דער נאָמען Sholem Alechem International האָט נישט קיין רעליגיעזן אָדער ראַסישן באַטײַט, אָבער דערנאָך צוגעגעבן, אַז דער קלוב האָט דערלויבט זיך אָנצושליסן נאָר ווײַסע מענער. צוויי יאָר נאָך דער גרינדונג פֿונעם קלוב, זענען מער ווי 300 מענטשן געקומען אויפֿן יערלעכן באַנקעט. דערבײַ איז עס געוואָרן אַ וויכטיקע אָרגאַניזאַציע במשך פֿון די יאָרן, ווען די באַפֿעלקערונג האָט דאָרט שטאַרק געשטיגן. הגם ס׳איז נישט קלאָר, פֿאַר וואָס דער נאַפֿטקוואַל גופֿא האָט באַקומען דעם נאָמען, ווייסט מען יאָ, אַז אין דעצעמבער 1923 האָט קראָן דורכגעפֿירט אַ גרויסע פֿײַערונג לכּבֿוד אַ בויער־טורעם, וואָס האָט ערשט געהאַט אַנטדעקט נאַפֿט, און די בויער־אַרבעטער האָבן באַשלאָסן, אַז דאָס אָרט מוז הייסן „שלום־עליכם‟.

דער דאָזיקער נאַפֿטקוואַל, און די אַנדערע אינעם ראַיאָן, האָבן פֿאַרוואַנדלט אַרדמאָר אין אַ פּאָפּולער שטעטל צווישן די 1920ער און 1940ער יאָרן. אין 1948 האָט מען אַרויסגעפּאָמפּעט כּמעט 5 מיליאָן פֿעסער נאַפֿט פֿונעם „שלום־עליכם־קוואַל‟, און דערבײַ איז עס געוואָרן דער צווייט־פּראָדוקדיווסטער נאַפֿטקוואַל אין אָקלאַהאָמע.

די אָרטיקע ייִדישע קהילה האָט אָנגעהויבן וואַקסן אין יענע יאָרן און מע האָט געגרינדעט אַ רעפֿאָרם־טעמפּל אין 1952, וווּ עס האָבן זיך אין גיכן אָנגעשלאָסן 35 משפּחות. מיט זעקס יאָר שפּעטער איז דער ראַבינער אָבער אַוועק קיין ניו־יאָרק, און די קהילה איז באַלד אָפּגעשוואַכט געוואָרן.

הײַנט זענען פֿאַרבליבן בלויז פֿיר ייִדישע אײַנוווינער, האָט געזאָגט איינע פֿון זיי, לינדאַ גאַלוב. „דער טעמפּל איז מער נישטאָ, אָבער דער בית־עולם איז פֿאַרבליבן אין אַ גוטן מצבֿ,‟ האָט זי געזאָגט.