מײַנע געמישטע געפֿילן לגבי „חנו־דאַנק‟

My Mixed Feelings Regarding Thanksgivukkah


פֿון דזשאָרדין קוציק

Published November 27, 2013, issue of December 20, 2013.

אַחוץ די גאָר פֿרומע קרײַזן, רעדט די גאַנצע אַמעריקאַנער ייִדישע גאַס וועגן דעם וואָס די אַמעריקאַנער חגא „דאַנקטאָג‟ (Thanksgiving) פֿאַלט הײַיאָר אויס אויף חנוכּה, אַ זאַך וואָס וועט זיך נישט איבערחזרן במשך פֿון די קומעדיקע 79,000 יאָר. די פֿאַרשידענע ייִדישע עסנוואַרג־פֿירמעס, בראָש מיט „מאַנישעוויץ‟, גרייטן צו ספּעציעלע רעקלאַמעס לכּבֿוד דעם „יום־טובֿ‟. מע פֿאַרקויפֿט איצט פֿאַרשידענע העמדער מיט בילדער פֿון אינדיקעס, וואָס טראָגן מגן-דודלעך, צוזאַמען מיט יאַרמולקעס און קליינע טליתים. פֿאַרשידענע פֿירמעס פֿאַרקויפֿן אַלע סאָרטן נאַרישע טשאַטשקעס, ווי חנוכּה־לעמפּלעך אין פֿאָרעם פֿון אַן אינדיק, און „דריידלעך‟, וואָס זענען באמת קאַבאַקלעך, וועלכע מע האָט באַצייכנט מיט די פּאַסיקע העברעיִשע אותיות. און מיט די מאכלים איז מען טאַקע משוגע געוואָרן. מע רעדט פֿון פּאָנטשקעס, אָנגעפֿילט מיט אינדיק־פֿלייש און זשורעכלינע־סאָוס, קוגל און קנישעס, געמאַכט פֿון קאַבאַק, לאַטקעס מיט זשורעכלינע־סאָוס און פֿאַרשטייט זיך, אינדיק אָנגעפֿילט מיט חלה אַנשטאָט דעם נאָרמאַלן אַמעריקאַנער געפֿילעכץ. בקיצור, אַ סך מענטשן געניסן איצט פֿון דער אוניקאַלער געלעגנהייט צונויפֿצושמעלצן די צוויי פֿײַערונגען, און די שעפֿערישע מעגלעכקייטן זענען דאָך אומענדלעך. וועגן דעם אַלעם האָב איך גאָר געמישטע געפֿילן.

פֿון איין זײַט, דינט דער גאַנצער פֿענאָמען ווי אַ באַווײַז פֿון דעם, ווי באַקוועם עס פֿילן זיך די אַמעריקאַנער ייִדן בײַם אויסצודריקן זייער ייִדישע אידענטיטעט דורכן פֿאַרוואַנדלען אַן אַמעריקאַנער טראַדיציע אין אַ ייִדישער. דאָס וואָלט מען בפֿירוש ניט געזען מיט 50 יאָר צוריק; די אַמעריקאַנער ייִדן פֿון יענער צײַט וואָלטן דווקא עפֿנטלעך געגעבן צו פֿאַרשטיין, אַז „דאַנקטאָג‟ איז זיי חשובֿ און טײַער, און ווי עכטע אַמעריקאַנער פּאַטריאָטן מישן זיי ניט אַרײַן קיין „פֿרעמדע‟ השפּעות אין די אַמעריקאַנער טראַדיציעס. הײַנט זעט מען ניט נאָר, אַז די ייִדן שעמען זיך ניט אויסצודריקן אַזאַ צווייזײַטיקע אידענטיטעט, נאָר די ברייטערע אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט אָנערקענט חנוכּה ווי אַ לעגיטימען טייל פֿון דער ברייטערער אַמעריקאַנער קולטור.

נאָך אַ פּאָזיטיווער אַספּעקט פֿון דער חגא איז, אַז עס גיט די מער אַסימילירטע אַמעריקאַנער ייִדן אַ געלעגנהייט זיך צו שפּילן מיט זייער אידענטיטעט. פֿאַרשטייט זיך, אַז בײַ אַ סך אַמעריקאַנער ייִדן זענען די טראַדיציאָנעלע יום־טובֿדיקע מאכלים אַ באַליבטער טייל פֿון דער ייִדישער טראַדיציע בכלל און פֿון חנוכּה בפֿרט. דאָס וואָס די גאַנצע וועלט דערמאָנט די ייִדישע מאכלים און די ברייטערע אַמעריקאַנער געזעלשאַפֿט שאַצט זיי פּאָזיטיוו אָפּ, דערמוטיקט מענטשן צו באַטראַכטן זייער אידענטיטעט ווי ייִדן און אַמעריקאַנער. און כאָטש ס׳רובֿ פֿון די אויסגעטראַכטע „חנו־דאַנק‟־מאכלים זענען אַבסורדיש, זענען אַ פּאָר פֿון זיי באמת טעם־גן־עדן. ס׳איז דאָך שווער צו האָבן טענות צו קנישעס מיט קאַבאַק!

פֿון דער צווייטער זײַט, איז דאָ פֿיל וואָס עס געפֿעלט מיר ניט אין דעם איינמאָליקן „יום־טובֿ‟. הגם עס דינט ווי אַ באַווײַז פֿון דעם ווי באַקוועם די אַמעריקאַנער ייִדן פֿילן זיך אין אַמעריקע, איז עס אויך אַ באַווײַז פֿון ווי אָפּגעפֿרעמדט זיי זענען פֿון זייערע אייגענע וואָרצלען: אַז מע טוט אַ קוק אויף די וועבזײַטן וואָס פּרובירן צו לערנען די ייִדן וועגן דער נײַער „חגא‟, זעט מען בפֿירוש פֿון די קאָמענטאַרן, אַז אַ סך אַמעריקאַנער ייִדן ווייסן אַ סך מער וועגן דאַנקטאָג־טראַדיציעס, ווי וועגן די חנוכּה־מינהגים. און פֿאַרשטייט זיך, אַז אַ סך מער אַמעריקאַנער ייִדן ווייסן, ווי אַזוי צו מאַכן אַ „פּײַ‟ פֿון קאַבאַק ווי להבֿדיל, אַ לאָקשן־קוגל.

ס׳רובֿ פֿון מײַן אומבאַקוועמלעכקייט מיט „חנו־דאַנק‟ האָט אָבער גאָרניט צו טאָן מיט קיין קולטורעלע זאָרגן, נאָר היסטאָרישע. אין ביידע פֿײַערונגען זענען די העלדן דווקא היסטאָרישע פֿיגורן, וואָס געפֿעלן מיר ניט. ווי דורות אַמעריקאַנער, האָט מען מיך געלערנט, אַז „דאַנקטאָג‟ דערמאָנט די גוטע באַציִונגען צווישן די נײַ־געקומענע ווײַסע אין נײַ־ענגלאַנד און די פֿאַרשידענע דאָרטיקע אינדיאַנער שבֿטים, ווען די פּילגרימען זענען ערשט אָנגעקומען. מע דערמאָנט אָבער ניט, אַז כאָטש די באַציִונגען צווישן די וואַמפּאַנאָאַגער און די פּילגרימען זענען געווען גוטע אינעם יאָר 1621, האָט אַזאַ מצבֿ ניט לאַנג געדויערט, און אַ פּאָר פּילגרימען האָבן אין 1622 דערהרגעט אַ פּאָר אינדיאַנער פֿירער — אַן אַקט וואָס האָט, פֿאַרשטייט זיך, פֿאַרערגערט די צווישן־באַציִונגען.

די פּילגרימען, צוזאַמען מיט אַ רעשט ענגלישע נײַ־באַזעצטע, האָבן נאָך דעם גענומען אויסהרגענען די היגע אינדיאַנער פֿעלקער. מיט די וואַמפּאָנאָאַגער אַליין האָט מען אָנגעהאַלטן אַ שטילשטאַנד ביזן יאָר 1675, ווען די פּוריטאַנער און די פּילגרימען האָבן אָנגעהויבן אַ מלחמה קעגן זיי. בעת דער מלחמה האָבן די ווײַסע אַרמייען מאַסנווײַז אויסגעהרגעט גאַנצע דערפֿער אינדיאַנער, ביז ס׳זענען בסך־הכּל פֿון אַ פֿאַרמלחמדיקער באַפֿעלקערונג פֿון אַרום 5,000 געבליבן בלויז 400 נפֿשות. לויט אַ מאָדערנעם פּערספּעקטיוו, איז עס געווען דער ערשטער אַקט פֿון אַ גענאָציד, וואָס האָט זיך אָנגעהויבן אינעם 17טן יאָרהונדערט, אין צפֿון־אַמעריקע, און וואָס גייט אָן, אין אַ געוויסן זין, ביז הײַנט. ס׳איז דערפֿאַר ניט קיין חידוש, וואָס אַ סך קולטור־קריטיקער זעען אַן עקלדיקע איראָניע אין דעם, וואָס מע פֿײַערט אַ חגא, אין וועלכער מע דערמאָנט די אינדיאַנער און מע עסט מאכלים, וועלכע מע אַסאָציִיִרט מיט זיי; אָבער מע דערמאָנט דווקא ניט די שחיטה. פֿאַרשטייט זיך, אַז געוויסע הײַנטיקע אינדיאַנער פֿאַרשטיין די חגא ווי אַ פּאַטש אין פּנים.

די פּילגרימען, כאָטש זיי זענען אַנטלאָפֿן פֿון ענגלאַנד, כּדי צו פּרעזערווירן זייערע רעליגיעזע טראַדיציעס, זענען אַליין געווען ווײַט ניט קיין טאָלעראַנטע, וואָס שייך דער רעליגיעזער פֿרײַהייט. די פּילגרימען האָבן געדאַרפֿט אַנטלויפֿן פֿון ענגלאַנד דווקא ווײַל זיי זענען אַליין געווען עקסטרעמיסטן, וואָס האָבן ניט טאָלערירט קיין אַנדערע אמונות. רעליגיעזע פֿירער האָבן געהערשט אין זייערע שטעטלעך און אויב עמעצער האָט ניט געפֿאָלגט זייער נוסח פֿונעם אַנגלישן קריסטנטום, האָט מען אים אַרויסגעוואָרפֿן. קיין אָנהענגער פֿון אַנדערע פּראָטעסטאַנטישע סעקטעס האָט מען ניט אַרײַנגעלאָזט, שוין אָפּגערעדט פֿון קאַטוילן אָדער, חס־וחלילה, ייִדן.

אין פֿאַרגלײַך מיט די חשמונאָים, זענען אָבער די פּילגרימען געווען עכטע צדיקים. די חשמונאָים האָבן, ווי באַוווּסט, זיך געשטעלט אַנטקעגן די גריכישע פֿירער, וועלכע האָבן געוואָלט פֿאַרווערן פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון דער ייִדישער רעליגיע. אָבער זיי האָבן צום אַלעם ערשטן, אַטאַקירט און אָפֿט מאָל דערהרגעט די אַלע ייִדן, וואָס זענען ניט געווען מסכּים מיט זייער שיטה. מע האָט געמאַכט אַטענטאַטן אויף פֿאַרשידענע ייִדישע פֿירער, וואָס זענען געווען „צו גריכיש‟ פֿאַר זיי. מע האָט גענומען קינדער בײַ די עלטערן, כּדי זיי מלע צו זײַן, און די עלטערן געהרגעט, אויב זיי האָבן פּראָטעסטירט קעגן דעם. געוויסע חשמונאָישע פֿירער, בפֿרט שמעון התּרסי, אַ זון פֿון מתּתיהו, האָבן „ליקווידירט‟ די ניט־ייִדישע באַפֿעלקערונג פֿונעם ראַיאָן דורך גירושים און צומאָל אויך דורך ריזיקע הריגות. קיין מענטשלעכע לײַט זענען די חשמונאָים ניט געווען, נאָר בלוטיקע רעליגיעזע פֿאַנאַטיקער, טעראָריסטן און מאַסן־מערדער.

איז, אַז מע פֿאַרגלײַכט די געשיכטעס פֿון די פּילגרימען און די חשמונאָים, און מע פּרובירט צו געפֿינען ענלעכקייטן צווישן זיי, הייב איך אָן צו טראַכטן, אַז אַ יום־טובֿ וואָס באַערט ביידע גרופּעס, איז דווקא ניט קיין גוטער געדאַנק. פֿאַקטיש וואָלטן סײַ די חשמונאָים, סײַ די פּילגרימען געווען מלא־רציחה אויף אונדז, וואָס מע דערמאָנט זיי בײַ אַזאַ אויסגעטראַכטן יום־טובֿ. און די חשמונאָים וואָלטן די אַלע אָנהענגער פֿון „חנו־דאַנק‟ ממש אויסגעהרגעט פֿאַרן זײַן צו אַסימילירט.

אָבער יום־טובֿים זענען ניט נאָר אַ רעזולטאַט פֿון דער עכטער געשיכטע וואָס האָט זיי געשאַפֿן, נאָר אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דאָס וואָס מענטשן מיינען אַז זיי רעפּרעזענטירן. די זאַכן, וואָס מע דערמאָנט בײַ ביידע יום־טובֿים זענען שיינע: דער נס פֿונעם בוימל וואָס האָט געסטײַעט אויף 8 טעג, און אַ דאַנקבאַרקייט פֿאַר אַלץ, וואָס מע האָט אינעם לעבן. צו דעם קען קיינער, באמת, ניט האָבן קיין טענות.