גאָרנישט

Nothing

ניט גענוג גאָרנישט
ניט גענוג גאָרנישט

פֿון לייזער בורקאָ

Published January 31, 2014, issue of February 28, 2014.

ס’רובֿ מענטשן פֿאַרשטייען ניט דאָס חשיבֿות פֿון גאָרנישט. זיי מיינען, אַז וועגן גאָרנישט דאַרף מען זיך ניט אַרײַנטראַכטן, ס’איז ניטאָ וואָס צו רעדן — ס’איז דאָך גאָרנישט.

אָבער די מענטשן האָבן אַ טעות. גאָרנישט איז פֿון די סאַמע וויכטיקסטע זאַכן. די וויסנשאַפֿטלער זאָגן, אַז כּמעט דער גאַנצער קאָסמאָס באַשטייט פֿאַקטיש פֿון גאָרנישט. אַפֿילו אונדזער וועלט, די מענטשן און די בנינים אַרום אונדז, אַפֿילו מיר אַליין — באַשטייען, צום גרעסטן טייל, פֿון גאָרנישט. ס’זײַנען בלויז פֿאַראַן קליינטשיקע פּינטעלעך מאַטעריאַל און ענערגיע אין אַ גרויסן ליידיקן ים.

אָבער מענטשן האָבן ניט ליב די ליידיקייט, מיר ווילן זי אָנפֿילן מיט עפּעס. אין דער קונסט הייסט דאָס דער horor vacui — דער שרעק פֿאַרן וואַקווּם, פֿאַר דער ליידיקייט. דערפֿאַר זעט מען, ווי געוויסע קינסטלער פֿילן אָן די גאַנצע לײַוונט, די גאַנצע וואַנט מיט פֿיגורן און אָרנאַמענטן, דריידעלעך און צאַצקעלעך, אַבי ניט איבערצולאָזן קיין פֿרײַען פּלאַץ. אין די פֿריִערדיקע תּקופֿות, ספּעציעל אין דער באַראָק־צײַט, איז דאָס געווען דורכויס אָנגענומען.

אָבער אין דער מאָדערנער צײַט האָט מען אָנגעהויבן פֿאַרשטיין, אַז די ליידיקייט איז אויך אַ טייל פֿונעם בילד. ווען די גאַנצע וואַנט איז אָנגעפֿילט מיט מאָלערײַ, זעט מען ניט דאָס בילד, דער קוקער ווערט פֿאַרבלענדט פֿון קלייניקייטן. דווקא צוליב דעם קאָנטראַסט צווישן דעם אָנגעמאָלטן בילד און דער אַרומיקער ליידיקייט וואַרפֿט זיך עס בולט אין די אויגן. דערפֿאַר איז אַלץ אַזוי פּוסט אין אַ מוזיי פֿאַר מאָדערנער קונסט: אפֿשר 90% פֿונעם מוזיי באַשטייט טאַקע פֿון גאָרנישט. די ווײַסע ווענט הייבן אַרויס דאָס „ביסעלע‟ קונסט, כּדי דער באַזוכער זאָל עס באמת קענען זען.

קען זײַן, אַז טייל מאָל גייט מען הײַנט ווײַטער אין דער ריכטונג פֿון גאָרנישט. איר באַשטעלט, למשל, אַ מאכל אין אַ טײַערן רעסטאָראַן און דער סאַרווער ברענגט אײַך אַ גרויסן טעלער מיט אַ פּאָר שפּראָצן און בלעטלעך. די דאָזיקע מאָדע פֿון געבן דעם קונה גאָרנישט און לאָזן אים טײַער באַצאָלן איז ספּעציעל כאַראַקטעריסטיש פֿאַר די „הויכע פֿענצטער‟. דער כּלל הייסט: וואָס ווייניקער, אַלץ בעסער. איך קען מענטשן, וואָס האָבן אַרויסגעוואָרפֿן אַלע ביכער פֿונעם הויז, ווײַל ס’איז געווען צו פֿיל פֿאַר זיי. מער ליידיקייט, הייסט, מער רוים.

בײַ מיר איז די פֿאַרקערטע פּראָבלעם: אויב ס’איז דאָ אַ פֿרײַ שטיקל אָרט ערגעץ אויף דער פּאָליצע, אויפֿן טיש, אַפֿילו אויף דער פּאָדלאָגע, וועל איך דאָרט באַלד שטעלן אַ בוך, אויפֿהענגען אַ העמד אָדער אַן אַנדער מין חפֿץ, וואָס ס’איז סכּנת־נפֿשות מע זאָל זיך ניט פֿאַרטשעפּען מיטן פֿוס און זיך ברעכן אַלע ביינער. געוויסע מענטשן האָבן אַזאַ נטיה אָנצושפּאָרן, אָנצוזאַמלען זאַכן, ווי אַ וועווריק אָדער אַ ראַץ אין זײַן נאָרע; דערפֿאַר הייסן זיי טאַקע אויף ענגליש packrats — „ראַצן וואָס האָבן ליב צו פּאַקן‟.

פֿאַר אַ ראַץ איז זיכער גוט זיך אײַנצונעסטיקן אינעם הײַפֿל מיסט, וואָס זי האָט פֿאַר זיך אָנגעזאַמלט, אָבער פֿאַרן מענטש איז עס ניט געזונט. ווען ער וואָלט געהאַט מער גאָרנישט, וואָלט ער געקענט אָפּשאַצן — אָדער כאָטש געפֿינען — דאָס ביסעלע, וואָס ער האָט שוין. דערפֿאַר האָב איך זיך געגעבן אַ נדר אַרויסצוּוואַרפֿן וואָס מער זאַכן און צו שאַפֿן מער גאָרנישט אין שטוב.

פּונקט ווי אַ מענטש קען אָפּשפּאָרן חפֿצים, קען אַ שרײַבער אָפּשפּאָרן ווערטער. ער לייגט אָן זאַצן און פּאַראַגראַפֿן, ווײַל ער שרעקט זיך פֿאַרן ליידיקן פּאַפּיר. ער שרײַבט אָן גאַנצע ביכער — ניט כאַפּנדיק זיך, אַז וואָס מער ער שרײַבט, אַלץ ווייניקער לייענט מען. ווען עס וואָלט געווען מער גאָרנישט אין זײַנע ווערק, מער פּלאַץ צווישן די שורות, מער ליידיקע זײַטן, וואָלטן די לייענער געכאַפּט זײַנע ווערטער ווי חכמות בײַם רבין.

דער „פּאַקראַץ‟־שרײַבער דאַרף זיך אויסלערנען, ווי אַזוי צו שרײַבן שפּאָרעוודיקער, אויסצולאָזן ווערטער, ניט שרײַבן דאָס, וואָס דער לייענער קען כאַפּן פֿון זיך אַליין. גאַנצע גרופּעס ווערטער זײַנען באמת איבעריק, ער דאַרף זיי ניט. ראשית־כּל, קען ער פּטור ווערן פֿון די סינאָנימען. אַז מען האָט שוין איין וואָרט הייס, לאָמיר אָנכאַפּן, דאַרף מען שוין ניט: ברענענדיק, זודיק, פֿײַערדיק, טראָפּיש, קאָכיק, קאָכעדיק אאַז”וו. והשנית, קען מען אויסשטרײַכן די אַדווערבן און אַדיעקטיוון, ווײַל דער סובסטאַנטיוו און דער ווערב קענען אויסדריקן דעם זעלביקן באַטײַט. אַנשטאָט „ער גייט גיך‟, שרײַבט „ער לויפֿט‟ — און פֿאַרטיק. אַנשטאָט „ער איז ניט קלוג‟, שרײַבט „אידיאָט‟ — און געענדיקט.

מע קען אויך לעבן גאַנץ פֿײַן אָן אַזעלכע ווערטער, וואָס מען דאַרף זיי האָבן לויט דער אָפֿיציעלער גראַמאַטיק: אַרטיקלען, פּרעפּאָזיציעס, אינטעריעקציעס וכדומה. רוסן רעדן אָן אַרטיקלען און עס האָט זיי קיין מאָל ניט געשאַדט. ס’רובֿ פּרעפּאָזיציעס זײַנען פּשוט אַרויסגעוואָרפֿן: ניט — „איך גיי מיט דיר‟, נאָר — „מיר גייען‟; ניט „איך זאָג צו דיר‟, — נאָר — „איך זאָג דיר‟.

דער אמת איז, וואָס ווייניקער, אַלץ בעסער.

מענטשן רעדן צו פֿיל.

נײַן מאָס רייד.

פֿאָלק זאָגט:

רעדן זילבער,

שווײַגן גאָלד.

בעסער ווי

גאָרנישט

איז…