60 יאָר זינט דער גרינדונג פֿון דער „קאַ־גע־בע”

60 Years Since the Creation of the KGB


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published April 04, 2014, issue of April 25, 2014.

וויפֿל פֿילמען זײַנען געמאַכט געוואָרן וועגן דעם “קיי־דזש־בי”! וויפֿל ביכער זײַנען אָנגעשריבן געוואָרן וועגן די “דרײַ אותיות”! איך רעד שוין ניט וועגן די צײַטונג־אַרטיקלען, טעלעוויזע־ און ראַדיאָ־פּראָגראַמען. אָפֿט מאָל פֿאַררעדט מען זיך און מע ניצט דעם זעלבן טערמין — “קאַ־גע־בע” — אויך פֿאַר סטאַלינישע צי אַפֿילו לענינישע צײַטן. אין דער אמתן, איז דאָס וואָרט אַליין און די אָרגאַניזאַציע, צו וועלכער דער נאָמען האָט געהערט, זיך באַוויזן נאָר מיט זעכציק יאָר צוריק, דעם 13טן מאַרץ 1954. דאָס זענען די רוסישע ראָשי־תּיבֿות (עס קלינגט אויף רוסיש “קאַ־גע־בע”) פֿאַר דעם “קאָמיטעט פֿון מלוכה־זיכערקייט”.

ווי מאָדנע עס זאָל ניט קלינגען, אָבער דער “קאַ־גע־בע” האָט זיך באַוויזן ווי אַ טייל פֿון דער ראַדיקאַלער איבערבויוּנג פֿונעם מלוכה־אַפּאַראַט אין דער רעלאַטיוו ליבעראַלער תּקופֿה, דער אַזוי־גערופֿינער “אָדליגע”, וואָס האָט זיך אָנגעהויבן נאָך סטאַלינס טויט. בעת די פֿריִערדיקע גילגולים פֿון דעם סאָוועטישן זיכערקייט־אַפּאַראַט זײַנען, בפֿרט אין סטאַלינס יאָרן, געווען שטאַרקער פֿון דעם פּאַרטיי־אַפּאַראַט, האָט ניקיטאַ כרושטשיאָווס קרײַז פֿון פּאַרטיייִשע מנהיגים ניט געוואָלט עס מער דערלאָזן. זיי זײַנען געווען זאַט מיט בלוטיקע רעפּרעסיעס. און אַזוי איז עס שוין פֿאַרבליבן ביזן סוף פֿון דער סאָוועטישער מאַכט — דער „קאַ־גע־בע‟ איז געקומען אונטערן קאָנטראָל פֿון דער פּאַרטיייִשער פֿירערשאַפֿט.

מע קען ניט זאָגן, אַז מענטשן פֿון מײַן דור, געבויערענע נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה, האָבן געהאַט אַ סך צי בכלל עפּעס צו טאָן דירעקט מיטן „קאַ־גע־בע‟. מע האָט זיי בדרך־כּלל ניט געזען און ניט געהערט, זיי האָבן געטאָן זייער שטיקל אַרבעט שטילערהייט. אמת, די פֿאָרשטייער פֿון „קאַ־גע־בע‟ זײַנען געווען אויף געוויסע אונטערנעמונגען, אָבער זייערע פֿונקציעס זײַנען געווען ניט קיין רעפּרעסיווע, נאָר — אַזוי צו זאָגן — פּרעזערווירנדיקע: מע האָט אָפּגעהיט כּלערליי זאַכן, וועלכע זײַנען באַרעכטיקט צי ניט באַרעכטיקט קלאַסיפֿיצירט געוואָרן ווי מלוכישע סודות. אַזוי צי אַזוי, האָט אין דער געזעלשאַפֿט שוין ניט געהערשט די שרעקלעכע מורא, וועלכע איז געווען כאַראַקטעריש פֿאַר די פֿריִערדיקע יאָרן, כאָשט דער עלטערער דור האָט סײַ־ווי־סײַ ניט אויפֿגעהערט צו ציטערן, און דאָס דאָזיקע ציטערניש פֿלעגט זיך אָפֿט מאָל איבערגעבן זייערע קינדער.

ניט קיין דירעקטע, נאָר מער אַ ווירטועלע אָנוועזנהייט פֿון די „דרײַ אותיות‟ האָט מען, פֿאַרשטייט זיך, יאָ געפֿילט — למשל, אויב מע האָט אָנגעגעבן דאָקומענטן אויף אַרויסצופֿאָרן פֿון לאַנד. פֿאָרמעל פֿלעגט מען די נייטיקע פּאַפּירן אָפּטראָגן אין די ביוראָען, וועלכע האָבן געהייסן „אָוויר‟ און אינסטיטוציאָנעל ניט געהערט דעם „קאַ־גע־בע‟, אָבער אַלע האָבן געוווּסט, אַז ערגעץ דאָרטן, אין געהיימע טיפֿענישן פֿון זיכערקייט־אָרגאַנען, ווערן אָנגענומען די גורלדיקע באַשלוסן וועגן אַרויסלאָזן, צי ניט אַרויסלאָזן די יחידים.

בינו־לבינו, האָבן לצים געשאַפֿן צענדליקער אַדעקדאָטן וועגן די ייִדן און דעם „קאַ־גע־בע‟ אין יענע צײַטן. איך ברענג דאָ דרײַ דוגמאָות:

מע רופֿט אַרויס אַ ייִדן אין „קאַ־גע־בע‟ און מע זאָגט אים:

„עס לאָזט זיך אויס, אַז איר האָט אַ ברודער אין ישׂראל.‟

„אָבער איך שרײַב זיך מיט אים ניט דורך שוין אין משך פֿון אַריבער דרײַסיק יאָר.‟

„און דאָס איז ניט ריכטיק. אײַער ברודער איז אַ קאָמוניסט, פֿירט אַ קאַמף קעגן אימפּעריאַליזם און שטיצט אונדזער לאַנד. אַזוי אַז האָט ניט קיין מורא — אָט איז אײַך פּאַפּיר און אַ פּען, שרײַבט אים אָן אַ בריוו.‟

„טײַערער חיים — שרײַבט דער ייִד — סוף־כּל־סוף האָב איך געפֿונען דאָס ריכטיקע אָרט און צײַט זיך צו פֿאַרבינדן מיט דיר…‟

* * *

ווידער אַ מאָל רופֿט מען אַרויס אַ ייִדן און מע פֿרעגט:

„פֿאַר וואָס האָט איר ניט אָנגעוויזן, אַז איר האָט קרובֿים אין ישׂראל?‟

„וווּ האָב איך געדאַרפֿט עס אָנווײַזן?‟

„דאָרטן, אין דער אַנקעטע, וווּ מע פֿרעגט וועגן קרובֿים אין אויסלאַנד.‟

„אָבער זיי זײַנען דאָך בײַ זיך אין דער היים, בעת איך בין דערווײַל אין אויסלאַנד.‟

* * *

אַ ייִד האָט אָנגעגעבן פּאַפּירן אויף אַרויסצופֿאָרן קיין ישׂראל. רופֿט מען אים אַרויס און מע פֿרעגט:

„וואָס פֿעלט אײַך אויס? איר פֿאַרנעמט אַ הויכע שטעלע, האָט אַ גוטע דירה און אַ דאַטשע, און אַן אויטאָ האָט איר אויך.‟

„דערצו האָב איך אַ שכן, און אַז ער שיכּורט זיך אָן, און דאָס טוט ער אָפֿט, הייבט ער אָן צו שרײַען, אַז ווען די סאָוועטישע מאַכט וועט זיך פֿאַרענדיקן, וועלן אַזעלכע ווי ער מאַכן אַ ריכטיקן פּאָגראָם, כּדי זיך צערעכענען מיט ייִדן.‟

„איר גלייבט אים? די סאָוועטישע מאַכט וועט זיך קיין מאָל ניט פֿאַרענדיקן.‟

„אָט דאָס איז טאַקע די אמתע, ערנסטע סיבה, פֿאַר וואָס איך וויל אַוועקפֿאָרן.‟

* * *

פֿאָרמעל איז דער „קאַ־גע־בע‟ פֿאַרשוווּנדן אין רוסלאַנד אין 1991, טאַקע ווען די סאָוועטישע מאַכט האָט זיך, סוף־כּל־סוף, פֿאַרענדיקט. הײַנט טראָגט די אָרגאַניזאַציע אין רוסלאַנד אַן אַנדער נאָמען. אָבער דאָס הייסט ניט, אַז די אַרבעט ווערט ניט ווײַטער געפֿירט. בפֿרט נאָך, אַז אי דער פּרעזידענט וולאַדימיר פּוטין, אי אַ היפּש ביסל לײַט אין זײַן אַרום, האָבן אין די סאָוועטישע צײַטן געדינט ווי אָפֿיצירן אָדער געאַרבעט ווי ציווילע אָנגעשטעלטע פֿאַר „קאַ־גע־בע‟. דער פּראָיעקט גופֿא — „קאַ־גע־בע‟ — האָט זיך לחלוטין ניט אָפּגעשטעלט.