ישׂראל־פֿאָלקסטענץ: וווּ איז די יוגנט?

Israeli Folkdancing: Where is the Younger Generation?

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published April 22, 2014, issue of May 09, 2014.

בעת די 1970ער און 1980ער יאָרן, האָבן אַלע יונגע ייִדן אין מאַנהעטן געוווּסט, אַז יעדן מאָנטיק אויף דער נאַכט האָט מען אינעם זאַל, „ערל־האָל‟, אין קאָלומביע־אוניווערסיטעט, געטאַנצט ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ. בערך 75 יונגע לײַט פֿלעגן זיך דאָרט פֿאַרזאַמלען יעדע וואָך, נישט בלויז צו טאַנצן, נאָר אויך זיך צו באַקענען מיט מענטשן, קאָקעטעווען, און האָפֿנטלעך צו געפֿינען ליבע.

אַ דאַנק די קאָלומביע־פֿאָלקסטענץ, האָב איך זיך אַליין אומדירעקט באַקענט מיט מײַן מאַן, לייבל. ער איז איין מאָל געקומען מיט אַ חבֿר אין „ערל־האָל‟, וווּ ער האָט פֿאַרפֿירט אַ שמועס מיט אַ מיידל פֿון „יוגנטרוף‟. הערנדיק, אַז ער קען ייִדיש, האָט דאָס מיידל אים פֿאָרגעלייגט קומען אויף די „יוגנטרוף‟־אַקטיוויטעטן, וווּ איך בין דעמאָלט געווען אַקטיוו, און מיט אַ יאָר שפּעטער זענען מיר שוין געווען פֿאַרקנסט. קען מען זאָגן, אַז די ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ האָבן אויך געדינט ווי אַ מין שדכנות־ביוראָ.

קאָלומביע איז נישט געווען דאָס איינציקע אָרט דערפֿאַר. צוויי אָוונטן אַ וואָך זענען כּמעט 100 יונגע לײַט געקומען אינעם „ווײַ‟ פֿון דער 92סטער גאַס צו געניסן פֿון די ישׂראלדיקע טענץ. אין ביידע ערטער האָט מען במשך פֿון דער ערשטער שעה געלערנט די אָנהייבער בערך 5־6 טענץ, און שפּעטער, אַז עס זענען געקומען די געניטע טענצער, האָט מען סתּם געטאַנצט איין נומער נאָכאַנאַנד, אָן אינסטרוקציעס.

דאָ רעדט זיך נישט וועגן די נודנע „מים‟־טריט, וואָס מע טאַנצט הײַנט אויף די בר־מיצוות און חתונות, נאָר וועגן אַ קאָמפּליצירטער קאָמבינאַציע פֿון פֿאַרשידענע מינים טריט, געבאָרגט בײַ די תּימנער, באַלקאַנישע, רוסישע און חסידישע פֿאָלקסטאַנץ־טראַדיציעס, אָבער אַלץ אונטער די מעלאָדיעס פֿון ציוניסטישע לידער, ווי „ארץ ארץ ארץ‟, „ערבֿ בא‟, „הרועה הקטנה‟, „הורה ממטרה‟, און אַ סך אַנדערע.

די ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ זענען אויך געווען שטאַרק פּאָפּולער אין די ייִדישע זומער־לאַגערן. אַפֿילו אינעם בונדיסטישן „קעמפּ המשך‟, וואָס איז ווײַט נישט געווען קיין ציוניסטישער לאַגער, האָבן די קעמפּערס, צווישן אַנדערע קולטורעלע אַקטיוויטעטן, אויך זיך געלערנט די ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ, כאָטש ס׳איז געווען אַ סך מער פּאָפּולער בײַ די מיידלעך ווי בײַ די ייִנגלעך.

הגם דער „ווײַ‟ אויף דער 92סטער גאַס פֿירט הײַנט ווײַטער אָן מיט ישׂראלדיקע טאַנץ־סעסיעס צוויי מאָל אַ וואָך, זעט מען דאָרט, בדרך־כּלל, מענער און פֿרויען איבער 40 יאָר. אין קאָלומביע, קומט אַ ייִנגערער עולם, נאָר זייער אַ קליינער — געוויינטלעך, ווייניקער ווי 10 מענטשן. בײַם הײַנטיקן יונגן דור איז דאָס, אַ פּנים, אַן אַלט־מאָדישע אַקטיוויטעט, וואָס רופֿט נישט אַרויס קיין שום אינטערעס.

אַפֿילו אין ישׂראל, וווּ דער זשאַנער איז געגרינדעט געוואָרן, וויל דער ייִנגערער דור הײַנט גיכער פֿאַרברענגען אין די באַרן און טאַנצקלובן, איידער טאַנצן די אַלטע ציוניסטישע טענץ.

דאָס אַלץ איז, אַוודאי, נישט קיין גוטער סימן פֿאַר דער צוקונפֿט פֿון דעם זשאַנער. מע וואָלט געקאָנט טענהן, אַז דער קנאַפּער אינטערעס צו די ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ בײַ דער יונגט איז געקניפּט און געבונדן מיט דעם וואַקסנדיקן גלײַכגילט צום ציוניזם בכלל, אָדער מיט דער אומצופֿרידנקייט פֿון אַ טייל ייִדישע סטודענטן מיט דער רעכט־געשטימטער פּאָליטיק פֿון דער ייִדישער מדינה. דאָס איז אָבער נישט אין גאַנצן אַזוי. די הײַנטיקע יונגע ציוניסטן פֿון דער מאָדערן־אָרטאָדאָקסישער באַוועגונג — אַפֿילו די וואָס פֿאַרברענגען אַ גאַנץ יאָר אין ישׂראל אָדער באַזעצן זיך דאָרט אויף שטענדיק — ווײַזן אויך נישט אַרויס קיין אינטערעס זיך צו לערנען די ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ, אַזוי אַז ס׳איז קלאָר — ס׳איז נישט צוליב פּאָליטישע סיבות.

כּדי צו פֿאַרשטיין וואָס ס׳איז דאָ געשען, מוז מען וויסן אַ ביסל וועגן דער געשיכטע פֿון דער דאָזיקער קולטור־טראַדיציע. אין פֿאַרגלײַך מיט די פֿאָלקסטענץ פֿון אַנדערע לענדער, וואָס זענען אַנטוויקלט געוואָרן במשך פֿון הונדערטער יאָרן, און קיינער ווייסט בכלל נישט ווער עס האָט זיי געשאַפֿן, איז דאָס ישׂראלדיקע פֿאָלקס־טאַנצן געגרינדעט געוואָרן בלויז מיט אַרום 80 יאָר צוריק, דורך אַ צאָל אַרטיסטן, וואָס האָבן, אונטער דער השפּעה פֿון אַ געוויסן ציוניסטישן ליד, אויסגעטראַכט צו דעם די כאָרעאָגראַפֿיע. (צי מע קען רופֿן אַזאַ טאַנץ אַ פֿאָלקסטאַנץ איז אַ צווייטע פֿראַגע.)

אַ גרופּע סאָלדאַטן פֿון דער „ייִדישער בריגאַדע‟ (יאָר — אומבאַקאַנט)
אַ גרופּע סאָלדאַטן פֿון דער „ייִדישער בריגאַדע‟ (יאָר — אומבאַקאַנט)

מיט אַנדערע ווערטער, די שאַפֿונג פֿון די ישׂראלדיקע פֿאָלקסטענץ איז געווען אַ בכּיוונדיקער פּרוּוו צונויפֿצושטעלן אַן אָפֿיציעלע ישׂראלדיקע פֿאָלקס־קולטור. צוליב דעם וואָס עס האָבן אין די 1940ער יאָרן זיך אָנגעהייבן באַזעצן אין ישׂראל ייִדן פֿון פֿאַרשידענע לענדער, שפּראַכן און קולטורן, האָט מען געהאַלטן, אַז ס׳איז וויכטיק צו שאַפֿן געוויסע סימבאָלן צו פֿאַראייניקן די פֿאַרשידנאַרטיקע ייִדן, און דערבײַ פֿאַרשטאַרקן זייער בשותּפֿותדיקע אידענטיטעט.

די פֿאָלקסטענץ האָט מען טאַקע געשאַפֿן אויף בפֿירושע ציוניסטישע טעמעס. צווישן די ערשטע פּאָפּולערע פֿאָלקסטענץ איז געווען „מים, מים‟ (וואַסער, וואַסער), וואָס די טענצערין אילסע דובאָן האָט געשאַפֿן אין די שפּעט־1930ער, נאָך דעם ווי מע האָט אַנטדעקט וואַסער אין קיבוץ נען. אין 1948 האָט גורית קדמון געשאַפֿן אַ טאַנץ צום ליד „עץ הרימון‟ (דער מילגרוים־בוים). אין 1955 האָט יונתן קרמון כאָרעאָגראַפֿירט דאָס ליד „הרועה הקטנה‟ (דאָס קליינע פּאַסטעך־מיידל); און אין 1960 האָט יואבֿ אַשריאל געשאַפֿן דעם טאַנץ פֿאַר „ערבֿ בא‟ (דער אָוונט קומט אָן).

זינט דעמאָלט האָט די ישׂראלדיקע געזעלשאַפֿט אָבער דורכגעמאַכט אַ סך ענדערונגען, און הײַנט איז שוין מער נישט קלאָר, וואָס מיינט אַ „ישׂראלדיקע‟ אידענטיטעט. הײַנט פּרוּווט מען מער נישט צו שאַפֿן איין קולטור אין ישׂראל, און מ׳איז אַ סך מער טאָלעראַנט צו דער פֿאַרשידנאַרטיקייט פֿון דער ישׂראלדיקער באַפֿעלקערונג, וואָס באַשטייט פֿון אייראָפּעיִשע, מיטל־מיזרחדיקע, אַפֿריקאַנער און אַמעריקאַנער עלעמענטן.

מע שאַפֿט הײַנט ווײַטער נײַע פֿאָלקסטענץ, אָבער די לידער דערמאָנען מער נישט קיין פּאַסטעכער אָדער קעמלען. זיי זענען גיכער וועגן ליבע („מה קורה איתך?‟ — וואָס איז געוואָרן פֿון דיר?); פֿרײַנדשאַפֿט („אַתה אַחי‟ — דו ביסט מײַן ברודער) און באַקאַנטע פּסוקים פֿון דער תּורה. מע רופֿט די לידער „מיטללענדישע פּאָפּ־מוזיק‟, ווײַל די מוזיק נעמט אַרײַן עלעמענטן פֿון גריכישע, טערקישע און אַראַבישע מעלאָדיעס. אָבער אַפֿילו אָן די אַלטע ציוניסטישע סימבאָלן, רופן די ישׂראלדיקע טאַנץ־לידער נאָך אַלץ אַרויס אַ נאָסטאַלגיע פֿאַר דעם מדינת־ישׂראל פֿון אַמאָל; בפֿרט, יענער תּקופֿה נאָך דער זעקס־טאָגיקער מחלמה אין 1967, ווען ס׳רובֿ ייִדן, סײַ אין מדינת־ישׂראל, סײַ אין אויסלאַנד זענען געווען פֿול מיט אָפּטימיזם און האָפֿענונג וועגן דער צוקונפֿט פֿונעם לאַנד.

און אפֿשר טאַקע דערפֿאַר ציט נישט דעם ייִנגערן דור צו פֿאַרברענגען אַן אָוונט מיט ישׂראלדיקע טענץ. דאָס איז אַ דור, וואָס האָט נישט איבערגעלעבט די שׂימחה (מע קען אפֿשר זאָגן די נאַיִווע שׂימחה), ווען די קליינע ייִדישע מדינה האָט באַזיגט די ריזיקע אַראַבישע שכנים, וואָס האָבן זי געוואָלט פֿאַרצוקן. הײַנט, 45 יאָר שפּעטער, ווערט ישׂראל באַטראַכט גיכער ווי אַ לאַנד פֿון מחלוקתן, איידער אַ לאַנד פֿון מנוחה און אָפּטימיזם. און טאַנצן ציוניסטישע טענץ זעט מסתּמא אויס בײַ די יונגע לײַט ווי סתּם אַ זכר פֿון דער באָבע יאַכנעס צײַטן.

צוריקגערעדט, איז טאַנצן הײַנט בכלל נישט אין דער מאָדע בײַ די אַמעריקאַנער יונגע לײַט אין די 20ער און 30ער, שוין אָפּגערעדט, בײַ די ייִנגערע. ווען זיי ווילן פֿאַרברענגען, גייען זיי אויף שׂימחות, אין באַרן אָדער אין פּאַרק, און אויב זיי ווילן מאַכן פֿיזישע געניטונגען, גייען זיי אין געזונטקלובן. איז דער גלײַכגילט אפֿשר נישט פֿאַרבונדן מיט ישׂראל, נאָר מיטן טאַנצן בכלל.