פּובליציסטיק

אַ פּליט צו פּליט איז גלײַך

Refugee Equality In A New Documentry

פֿון עדי מהלאל

בראַד ראָטשילד איז אַ ניו-יאָרקער דאָקומענטאַריסט, וואָס ספּעציאַליזירט זיך אינעם שאַפֿן פֿילמען וועגן ייִדן בשעת דער צווייטער וועלט-מלחמה.

אין 2012 איז אַרויס זײַן פֿילם „קינדערבלאָק 66: דער צוריקקער קיין בוכענוואַלד‟ (Kinderblock 66: Return to Buchenwald). דער פֿילם האָט דערציילט די געשיכטע פֿון פֿיר לעבנס-געבליבענע פֿון דעם קאָנצענטראַציע-לאַגער בוכענוואַלד, וואָס 65 יאָר נאָך זייער באַפֿרײַונג, קערן זיי זיך צוריק אום צום אָרט, וווּ די דײַטשן האָבן זיי געהאַט פֿאַרשפּאַרט ווי קליינע קינדער. אַרום טויזנט ייִנגלעך האָט מען געראַטעוועט פֿון בוכענוואַלד, אַ דאַנק דער מוטיקער טעטיקייט פֿון דעם דײַטשישן קאָמוניסטישן אונטערגרונט.

אַליין איז בראַד אַ זון פֿון ייִדישע פּליטים פֿון דײַטשלאַנד. זײַן טאַטע האָט געשטאַמט פֿון אַן אײַנגעזעסענער יעקישער משפּחה, וואָס האָט געלעבט דורות-לאַנג אין אַ קליינעם דאָרף לעבן פֿראַנקפֿורט. דעם טאַטן האָט זיך אײַנגעגעבן צו אַנטלויפֿן קיין אַמעריקע ממש אין דעם לעצטן מאָמענט, אין 1939, בזכות זײַנע אַמעריקאַנער קרובֿים. בראַד זאָגט, אַז די עלטערן פֿלעגן שטענדיק באַטאָנען זייער ייִדישע אידענטיטעט, און אַז ער און זײַנע ברידער-און-שוועסטער זענען דערצויגן געוואָרן אַ סך מער ווי ייִדן, איידער סתּם אַמעריקאַנער. „איך האָב געקענט מײַן טאַטנס געשיכטע פֿון גאָר אַ יונגן עלטער.‟

זײַנע פּערזענלעכע איבערלעבונגען האָבן אים מאָטיווירט אָנהייבן די אַרבעט אין 2007 איבער אַ פֿילם וועגן די אַפֿריקאַנער פּליטים אין ישׂראל. דעמאָלט זענען דאָרט געווען קוים צוויי טויזנט פּליטים, וואָס מע האָט געמיינט, אַז זיי זענען אָנגעקומען פֿון דאַרפֿור. „האָב איך צו זיך געטראַכט, אַז ס’איז אינטערעסאַנט צו וויסן, ווי די ניצול־געוואָרענע פֿון אַ גענאָציד באַציִען זיך צו די הײַנטיקע ניצול־געוואָרענע. ווען איך בין אָנגעקומען קיין ישׂראל, האָב איך זיך אַ וואָך צײַט געדרייט איבערן לאַנד מיט אַ פֿילם־קאַמערע. כ’בין געווען אין דער מעשׂיהו-תּפֿיסה, אין אַ קיבוץ אין דרום, וווּ אַ טייל פֿון די פּליטים זענען דעמאָלט געווען. ס‘האָט מיר נישט גענומען קיין לאַנגע צײַט צו פֿאַרשטיין, אַז ס’רובֿ אַפֿריקאַנער אין לאַנד קומען נישט פֿון דאַרפֿור. עס זענען געווען צווישן זיי אַ סך קריסטן פֿון דרום-סודאַן, נישט קיין מוסולמענער, ווי אויך אַנדערע פֿון עריטרעאַ (Eritrea), וואָס זענען אויך נישט קיין מוסולמענער.‟

קומענדיק צוריק קיין אַמעריקע, און פּראָבירנדיק צו שאַפֿן געלט פֿאַרן פֿילם, איז אים קלאָר געוואָרן, אַז די ייִדן אין אַמעריקע ווילן נישט הערן פֿון די אַפֿריקאַנער פּליטים. „ס’איז זייער שווער צו זאַמלען געלט פֿאַר אַזאַ מין פֿילם, — האָט בראַד זיך באַקלאָגט, — ווײַל מע דאַרף געפֿינען נישט בלויז אַ רײַכן ספּאָנסאָר, נאָר וואָס זאָל אויך זײַן פּראָגרעסיוו און פֿאַרבונדן מיט ישׂראל. ס’רובֿ פּראָגרעסיווע ייִדן זענען נישט פֿאַרבונדן מיט ישׂראל. די ייִדן, וואָס זענען יאָ פֿאַרבונדן, זענען, געוויינטלעך, ווייניקער פּראָגרעסיוו, און האַלטן, אַז די פּליטים האָבן נישט קיין רעכט צו זײַן אין ישׂראל, אָדער אַז זיי זענען נישט קיין פּליטים בכלל.‟ דעם געשפּרעך צווישן מיר און בראַד ווערט געפֿירט אינגאַנצן אויף העברעיִש. בראַד האָט געוווינט אין ישׂראל צווישן די יאָרן 1993-1991; ער האָט דאָרטן אַ סך קרובֿים (ווי אויך זײַן ווײַב מיכל), און ער רעדט אַפֿילו העברעיִש מיט זײַנע דרײַ קינדער.

די וואַלן אין ישׂראל פֿון 1992 האָבן געהאַט אויף אים אַ גרויסע השפּעה. נאָך זײַנע גראַדויִר-לימודים אין קאָלומביע-אוניווערסיטעט האָט בראַד געאַרבעט אינעם ביוראָ פֿונעם ישׂראלדיקן אַמבאַסאַדאָר אין די פֿאַראייניקטע-פֿעלקער. אין 1995 האָט ער רעדאַקטירט יצחק ראַבינס „יו־ען‟־רעדע. 10 טעג שפּעטער איז ראַבין דערמאָרדערט געוואָרן.

בראַד באַצייכנט דעם מאָרד ווי די ערשטע רגע פֿון „סוף-דעמאָקראַטיע‟ אין ישׂראל. בראַד איז טעטיק אין „עמנו‟ („אונדזער פֿאָלק‟, Ameinu), אַ ציוניסטישע אַמעריקאַנער אָרגאַניזאַציע מיט היסטאָרישע פֿאַרבינדונגען מיט פּועלי-ציון, און שפּעטער מיט דער אַרבעטער-פּאַרטיי אין ישׂראל.

אין גאַנג פֿון דער אַרבעט איבערן פֿילם האָט בראַד געשאַפֿן אייגנאַרטיקע פֿאַרבינדונגען מיט מענטשן, וואָס האָבן איבערגעלעבט די סאַמע שרעקלעכע זאַכן, און פֿאָרט האָבן זיי קעגן אַלע אויסזיכטן מצליח געווען זיך צו רעהאַביליטירן. איין בײַשפּיל אַזאַ איז זײַן פֿרײַנדשאַפֿט מיט איבראַהים, וואָס איז קוים מיט צרות אַנטלאָפֿן פֿון דאַרפֿור קיין עגיפּטן. דאָרט האָט די עגיפּטישע פּאָליציי געשלאָגן זײַן טראָגעדיקע פֿרוי ביזן טויט. קומענדיק קיין ישׂראל, האָט מען אים פֿאַרשפּאַרט אין תּפֿיסה, צוליב אַן אַנטי-פּאַלעסטינע־געזעץ פֿון 1954.

אין ישׂראל איז ער געוואָרן אַ פֿירנדיקע פֿיגור צווישן די פּליטים פֿון דאַרפֿור, זיך אויסגעלערנט העברעיִש און חתונה געהאַט מיט אַ ישׂראלדיקער פֿרוי. הײַנט וווינען זיי ביידע אין שוועדן, אָבער עס בענקט זיך אים נאָך אַלץ זייער שטאַרק נאָך ישׂראל.

מע רעכנט הײַנט, אַז עס וווינען אין ישׂראל אַ 60 טויזנט אַפֿריקאַנער אינעם דרום־טייל פֿון תּל-אָבֿיבֿ. די מדינה האָט געבויט פֿאַר זיי לאַגערן אין נגבֿ, כּדי זיי זאָלן זיך קאָנצענטרירן אויף איין אָרט. דהײַנו, קאָנצעטראַציע-לאַגערן מיט נידעריקע באַדינגונגען, איידער מע וועט זיי קענען אַרויסשיקן פֿון לאַנד.

„די פּראָבלעם שטעקט אין דעם, אַז די מדינה איז נישט גרייט צו עקזאַמינירן, ווער פֿון זיי איז אַ פּליט און ווער נישט, ווי זי איז מחויבֿ צו טאָן על-פּי דעם אינטערנאַציאָנאַלן געזעץ. צי וועט די באַציִונג צו די פּליטים זײַן אַנדערש אין ישׂראל און מער הומאַניסטיש-געשטימט צוליב דער ייִדישער געשיכטע פֿון זײַנע פּליטים?‟ — פֿרעגט מיך בראַד איבער די הויפּט-פֿראַגע פֿון זײַן פֿילם African Exodus (אַפֿריקאַנער יציאה), וואָס וועט אַרויס אין די קומענדיקע חדשים.

אָט זענען צוויי קורצע ווידעאָס פֿון בראַדס דאָקומענטאַר, וואָס ווײַזן צוויי היפּוכדיקע רעאַקציעס פֿון דער ישׂראלדיקער געזעלשאַפֿט צו דער פּליטים-סוגיא: