קושנערס וואָרענונג בלײַבט תּמיד שײך

Kushner's Warning Is Always Relevant

דער פּלאַקאַט פֿון קושנערס „אַ ליכטיקער צימער, וואָס רופֿט זיך טאָג‟, אויפֿגעפֿירט אין אַפּריל דורך די סטודענטן אין קאָלומביע
דער פּלאַקאַט פֿון קושנערס „אַ ליכטיקער צימער, וואָס רופֿט זיך טאָג‟, אויפֿגעפֿירט אין אַפּריל דורך די סטודענטן אין קאָלומביע

פֿון עדי מהלאל

Published May 15, 2014, issue of June 06, 2014.

אין די מיט-1980ער יאָרן, ווען די „איידס‟-עפּידעמיע האָט געהאַלטן אין איין זיך פֿאַרשפּרייטן, איז געזעסן אין „ווײַסן הויז‟ דער גאָר קאָנסערוואַטיווער פּרעזידענט, ראָנאַלד רייגען. אונטערגעשטיצט דורך די פֿונדאַמענטאַליסטישע פּראָטעסטאַנטישע קרײַזן, האָט רייגען זיך באַצויגן גלײַכגילטיק צו דעם וואָס טויזנטער מענטשן זענען געוואָרן אָנגעשטעקט מיטן ווירוס, און הונדערטער זענען דערפֿון געשטאָרבן.

דער פֿאַקט, אַז אין יענע טעג זענען ס’רובֿ „איידס‟־קראַנקע געווען האָמאָסעקסועלע מענער, האָט געגעבן זייערע קעגנער דעם תּירוץ צו פֿאַרשפּרייטן דעם בילבול, אַז מיטן „איידס‟-ווירוס לאָזט גאָט כּלומרשט אויס זײַן כּעס קעגן די האָמאָסעקסואַליסטן. דער ייִדישער-אַמעריקאַנער דראַמאַטורג טאָני קושנער, אַליין אַ האָמאָסעקסואַליסט, האָט באַשלאָסן, אַז מע טאָר נישט שווײַגן קעגן אָט דעם בייזס; און אַז דאָס בייזס קען אויפֿקומען אין כּלערליי פֿאָרמען און אין פֿאַרשידענע צײַטן.

וואָס האָט קושנער געטאָן?

ער האָט באַאַרבעט בערטאָלד ברעכטס אַנטי-נאַצישע פּיעסע „פּחד און עלנט פֿונעם דריטן רײַך‟ (Furcht und Elend des Dritten Reiches) פֿון 1938, און געשאַפֿן אַ פּיעסע, וואָס די געשעענישן קומען פֿאָר אין בערלין אין די אָנהייב 1930ער יאָרן. די דראַמע דרייט זיך אַרום דער געשטאַלט פֿון אַגנעס עגלינג און איר באָהעמישן קרײַז פֿון פּראָגרעסיווע פֿרײַנד, וואָס קומען צו איר כּסדר צו גאַסט און דיסקוטירן די ברענענדיקע טעמעס. מערקווירדיק איז זייער אָפּטימיזם בײַם אָפּשאַצן די דאָזיקע געשעענישן, וואָס דער צוקוקער אין זאַל ווײסט גאַנץ גוט בדיעבֿד צו וואָס זיי האָבן דערפֿירט; און דאָס אַליין שאַפֿט שוין גאָר אַן אַנדער טעאַטראַלישע איבערלעבונג, ווי בײַ ברעכטס דעמאָלטיקן עולם. אין דער קאָנקרעטער סיטואַציע האָט קושנער דערצו אַרײַנגעוועבט אַ סעריע מאָנאָלאָגן פֿון אַ הײַנטצײַטיקן געשטאַלט פֿון לאָנג-אײַלענד, וואָס באַהאַנדלט די הײַנטצײַטיקע סוגיות, בפֿרט, ווי געזאָגט, דעם ענין „עיידס‟. קושנערס פּיעסע הייסט „אַ ליכטיקער צימער, וואָס רופֿט זיך טאָג‟ (A Bright Room Called Day), און זי איז צום ערשטן מאָל פּראָדוצירט געוואָרן אין 1985.

כּמעט דרײַסיק יאָר שפּעטער, אין אַפּריל 2014, האָבן די סטודענטן פֿון דער טעאַטער-פּראָגראַם אין קאָלומביע-אוניווערסיטעט באַשלאָסן, אַז די צײַט איז געקומען ווידער צו באַאַרבעטן קושנערס דראַמע. בכּיוונדיק, האָט קושנער געהאַט אָנגעשריבן זײַן פּיעסע מיטן פּלאַן, אַז אַנדערע זאָלן זי איבעראַרבעטן לויט זייער אייגענעם הײַנטצײַטיקן פּאָליטישן קלימאַט. האָבן די סטודענטן געביטן דעם קאָנסערוואַטיזם פֿון רייגענס תּקופֿה אויפֿן אויפֿקום פֿון דער „טיי‟-פּאַרטיי און פֿון די עקסטרעם־רעכטע בכלל.

איך האָב געזען די פֿאָרשטעלונג, וואָס די סטודענטן האָבן אויפֿגעפֿירט, רעזשיסירט און פּראָדוצירט, אינעם „קאָנעלי טעאַטער‟ (Connelly Theater) אינעם לאָוער-איסט-סײַד פֿון ניו-יאָרק. דער דאָזיקער קליינער, אָבער שיינער טעאַטער-זאַל עקזיסטירט זינט דעם 19טן יאָרהונדערט, און איך וואָלט זיך נישט פֿאַרחידושט, אויב אַמאָל האָט מען דאָרט אויך געקענט הערן די ייִדישע שפּראַך, אַרויסגעבראַכט פֿון די ייִדישע אַקטיאָרן. גיי ווייס…

די פּיעסע אַליין איז אויפֿגעפֿירט געוואָרן נישט שלעכט, און פֿײַן רעזשיסירט דורך סקאָט עבערסאָלד. די אַקטיאָרן האָבן זיך באַמיט, אויף וויפֿל זיי קענען, איבערצוגעבן דעם טעקסט אויף אַן איבערצײַגעוודיקן אופֿן. אַ ביסל אַנטוישנדיק איז געווען דאָס שפּילן פֿון דער הויפּט-אַקטריסע אין דער ראָלע פֿון אַגנעס עגלינג (לאָרען ווײַטהעד, וואָס איז אויך דער דראַמאַטורג). אויף איר געשטאַלט האַלט זיך אָדער דער דערפֿאָלג, אָדער דער דורכפֿאַל פֿון אַזאַ מין פּיעסע; צום באַדויערן, האָט איר שפּילן אָפּגעשוואַכט די גאַנצע אויפֿפֿירונג.

די ראָלע פֿון דעם שׂטן האָט זיך דעם אַקטיאָר דזשוליאַן סטייטרעוויטש בפֿירוש אײַנגעגעבן, און מע האָט געקאָנט פֿילן, ווי ער שרעקט סײַ די געשטאַלטן אויף דער בינע, וואָס טרעפֿן זיך צום ערשטן מאָל פּנים-אל-פּנים מיטן פּרינץ פֿון גיהנום בכּבֿודו-ובעצמו, סײַ דעם צושויער אַליין, מיט זײַן ווײַס פּנים און שלאַנגיק קול.

אָבער וואָס איז אָן שום ספֿק וויכטיקער נאָכן זען אַזאַ מין פֿאָרשטעלונג, איז זיך מישבֿ צו זײַן ווי קושנערס אַזהרה קעגן דעם אויפֿקום פֿון די ראַדיקאַל רעכט-געשטימטע איז שײך צו אַנדערע הײַנטיקע פּאָליטישע ספֿערן. אויב מע וואָלט, למשל, הײַנט פֿאָרגעשטעלט קושנערס „אַ ליכטיקער צימער וואָס רופֿט זיך טאָג‟ אין ישׂראל, וואָלט מען געהאַט אַ רײַכן קוואַל פֿון פּאַסיקע מאַטעריאַל, צו וואָרענען דערקעגן. די איצטיקע כוואַליע פֿון דעם „תּג-מחיר‟־טעראָר, פֿון די ייִדישע רעליגיעז-נאַציאָנאַליסטישע פֿאַנאַטיקער, האָט זיך לעצטנס פֿאַרשפּרייט איבערן גאַנצן לאַנד.

זיי באַפֿאַלן פּאַלעסטינער-לײַט, מאַכן שאָדנס אין קריסטלעכע און מוסולמענישע בתּי-תּפֿילה און קעגן זייערע פֿאַרמעגנס, לאָזן איבער פּאַסקודנע האַס־גראַפֿיטיס, ווי „אַראַבער אַרויס!‟ און „מוכאַמאַד איז אַ חזיר‟, און נאָך. אין ישׂראל האָבן די דאָזיקע פּאַרשוינען זוכה געווען צום שאַרפֿסטן גנאַי-אָפּשאַץ, בעיקר, נאָך זייערע אַטאַקן קעגן די ישׂראלדיקע סאָלדאַטן.

דער באַקאַנטער שרײַבער עמוס עוז האָט זיי אַפֿילו אָנגערופֿן „די ייִדישע נעאָ-נאַציס‟ (באַטאָנענדיק דעם „נעאָ‟; קיינער האַלט דאָך נישט, אַז זיי זענען טאַקע גלײַך ווי די אַמאָליקע היטלעריסטן).

אַוודאי, איז סכּנותדיק דורכצופֿירן דירעקטע פּאַראַלעלן מיט דער געשיכטע, בפֿרט אַז די וווּנדן פֿונעם ייִדישן חורבן האָבן זיך צו טיף אײַנגעשניטן אין אונדזער האַרץ און זכּרון; אָבער זיך אומקוקן אינעם נעכטן און זיך אַרומקוקן אינעם הײַנט, מוז מען כּסדר; אַנדערש קאָן מען פֿאַרלירן דעם מאָרגן. קושנערס פּיעסע „אַ ליכטיקער צימער, וואָס רופֿט זיך טאָג‟, דערמאָנט אונדז טאַקע וועגן דעם.