פּובליציסטיק

כאַפּ אַרויס דאָס שיסערל, און שיס!

Just Grab That Pistol and Shoot

פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן

איך בין נישט קיין פּאָליטיקערין און נישט קיין טעאָרעטיקערין אויף דעם געביט, נאָר ווען אַ זאַך שטעכט דיר אויס די אויגן, ווען עס פֿאַלן טאָג־טעגלעך אומשולדיקע קרבנות פֿון שיסערײַען, מעסער־שטעך, קינדער־מאָרד, אָנפֿאַלן, רויבערײַען, און אַלץ מיט רעוואָלווערן אָדער שווער געווער, דאַרף מען זיך אַרומקוקן און באַטראַכטן די זאַך ווי ס’געהערט צו זײַן.

לויערט אויף אונדז אַ שׂונא, חלילה? איז דער שׂונא אַ דרויסנדיקער אָדער אַ היימישער? פֿאַר וואָס זײַנען מיר אין כּסדרדיקן געפֿאַר? פֿאַרוואָס זײַנען מיר יעדער מינוט אײַנגעשטעלט מיטן לעבן?

אַ טייל פֿונעם ענטפֿער ליגט אין די הענט פֿון אונדזער קאָנגרעס און די אײַנפֿלוסרײַכע וואָפֿן־אינדוסטריע, וואָס איז אויסגעקאָכט מיטן קאָנגרעס. די וואָפֿן־אינדוסטריע איז אַזוי מעכטיק אין אַמעריקע, אַז מ’קען זי בכלל נישט אויסראָטן.

עס זײַנען פֿאַראַן אויסשטעלונגען איבער גאַנץ אַמעריקע, וווּ מ’קען זיך אײַנהאַנדלען געווער, און נישט סתּם אַ רעוואָלווער, נאָר וואָפֿן וואָס מ’באַנוצט זיך מיט זיי אויפֿן פֿראָנט.

וואָס זשע איז דער רעזולטאַט? יעדער איינער קען זיך אַרײַנשפּאַצירן אין אַ וואָפֿן־געשעפֿט, באַקוקן די גאַלעריע פֿון געווער, אײַנקויפֿן אויפֿן פֿרײַען מאַרק ביקסן, רעוואָלווערן, גראַנאַטן, און דערנאָך אַרויסשפּאַצירן און נעמען שיסן.

נישט וויכטיק צי דער פֿאַרברעכער איז ערשט אַרויס פֿון אַ משוגעים־אַנשטאַלט, פֿון תּפֿיסה אָדער פֿאַרענדיקט אַ סעסיע מיטן פּסיכיאַטער, צעקריגט זיך מיטן ווײַב, געהאַט סיכסוכים מיט די עלטערן, ס’געפֿעלט דיר נישט ווען יענער שטעלט אָן די מוזיק אין אויטאָ צו הויך, אָדער ווען יענער עסט „פּאַפּ־קאָרן‟ אין קינאָ אויף אַ קול, אומצופֿרידן? כאַפּ אַרויס דאָס שיסערל פֿון טאַש און נעם שיסן מיט קוילן.

ליגט די צרה אפֿשר אינעם ריזיקן תּהום צווישן אָרעם און רײַך? פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָ ליגט דער הונט באַגראָבן.

די אַלע שיסערײַען האָבן אַ טאַטן, און דער טאַטע הייסט אַנאַרכיע און הפֿקרות. נאָך מער, אַמעריקע איז קיין מאָל נישט געווען באַדראָט פֿון אַ דרויסנדיקער מאַכט, קיין שׂונא איז נישט באַפֿאַלן די אַמעריקאַנער ברעגעס און יבשות.

די אַמעריקאַנער לעבן הונדערטער יאָרן אין פֿרידן מיט זייערע שכנים, מ’האָט זיך צוגעוווינט צום לוקסוס פֿון פֿרײַהײַט, דעם שוווילטאָג פֿון זעלבסט צופֿרידנקייט.

די מלחמות וואָס די אַמעריקאַנער האָבן געפֿירט נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה זײַנען געווען ערגעץ איבער די הרי חושך, אין קאָרייע, וויעטנאַם, וואָס קיינער פֿון די אַמעריקאַנער סאָלדאַטן איז נישט געווען באַקאַנט מיט דער געאָגראַפֿישער מאַפּע און נישט געוווּסט צומאָל וווּ דעם שׂונאס לאַנד געפֿינט זיך, און ווער אין דער אמתן באַדראָט אונדזער לעבנסשטײַגער.

אַפֿגאַניסטאַן, איראַק, די צווייטע טעג יום־טובֿ, וווּ? ווען? צו וואָס? ווער האָט דערפֿירט צו דער שרעק פֿאַרן ווײַסן בער מיט דער רויטער פֿאָן?

דערווײַל פֿאַלן קרבנות, טרומנעס מיט טויטע סאָלדאַטן, אײַנגעוויקלטע אין אַמעריקאַנער פֿענער פֿאַרזײַען די בית־עלמינס, מ’גיט זיי אָפּ כּיבודים, העלדן, געפֿאַלענע פֿאַר אונדזער פֿאָטער־לאַנד, אונדזערע העלדן.

וואָס טויג דאָ נישט? ס’איז אַ קרומער שפּיגל, די מלחמות פֿירט מען אויסערן לאַנד. די צרה איז, אַז קיינער איז אונדז נישט באַפֿאַלן און נישט גורם געווען קיין איבערקערעניש.

די אַמעריקאַנער האָבן נישט דורכגעלעבט אויף דער אייגענער הויט דאָס אויפֿרײַסן פֿון באָמבעס, די ברוטאַליטעט פֿון שׂונאים, די פֿאַרניכטונג פֿון הײַזער, הונגער, נויט, פֿאַרלוסט פֿון אייגענע משפּחות און דעם אומקום פֿון קליינע קינדער.

אַ חוץ דעם אויפֿרײַס פֿון די צוויי האַנדל־צענטערס דעם עלפֿטן סעפּטעמבער 2001… דאָס האָט פֿאַראייניקט דאָס פֿאָלק.

נאָכן אומגליק האָבן די אַמעריקאַנער גענומען בענקען נאָכן פּאַטריאָטיזם וואָס זאָל פֿאַראייניקן דאָס פֿאָלק.

העלפֿט אונדז אַרויס דערמיט די וואָפֿן־אינדוסטריע. לאָמיר דערווײַל פּראַקטיצירן אויף דער אייגענער מכּה אונטערן אָרעם, שיסן קינדער, צעלומיען אומשולדיקע קינאָ־צושויער, אויפֿרײַסן באָמבעס אין באָסטאָנער מאַראַטאָן־פֿאַרמעסט, אייגענע און פֿרעמדע שׂונאים — אַלץ איינס, אויב עס פֿעלט אונדז אַן אָנפֿאַל פֿון דרויסן, פֿירן מיר די קאַמפֿן צווישן זיך אַליין.

אייראָפּע, וועלכע האָט געליטן פֿון ביידע וועלט־מלחמות אויף אייגענע טעריטאָריעס, דערלויבט נישט זייערע בירגער אַרומצולויפֿן אין די גאַסן מיט הייס געווער. דאָרט האַלט מען געווער אונטער וואַך און שלאָס.

דער צווייטער און דריטער דור אייראָפּייער ווייסן צו היטן זיך פֿון אָנפֿאַלן. דערווײַל איז דער זכּרון בײַ זיי אין טאַקט. בלויז דעם הערשער פֿון מאָסקווע האָט זיך פֿאַרגלוסט אַ שטיקעלע בלוט־באָד אין אוקראַיִנע, און דער שוידער איז גרויס אין אייראָפּע, וואָס געדענקט גוט היטלערן און סטאַלינען.

אונדזער שכן קאַנאַדע איז פֿרידלעך, פֿון דאָרט לויערט נישט קיין סכּנה. מעקסיקע האָט זיך אירע אייגענע צרות פֿון דער נאַרקאָטיק־אינדוסטריע, דאָרט פֿאַלן טעגלעכע קרבנות, אָבער מיר זײַנען גוט באַשיצט.

קובאַ האַלט זיך אויף אַ צוקער־שנירל, פֿידעל קאַסטראָ האָט שוין באַרויִקט אַלע זײַנע אַפּעטיטן פֿון מאַכט און גלאָריע. האַיִטי איז אויף געהאַקטע וווּנדן נאָך דער ערד־ציטערניש, אַזוי אַז מיר זײַנען באַשיצט פֿון אונדזערע שכנים.

הײַנט דאַרפֿט אַפֿילו נישט אַרײַנמאַרשירן קיין מיליטער. די טעכנאָלאָגיע איז גרויס, מען איז שוין בכּוח צו שיקן די מלאך־המותדיקע ראַקעטן „פּאַר־אַוויאָן‟, דורך דער לופֿט.

אויפֿן אַפֿריקאַנער קאָנטינענט גיסט זיך בלוט ווי פֿון פֿעסער. בלויז בײַ אונדז איז שאַ־שטיל, דאָס פֿאָלק בענקט נאָך מלחמה, אויב נישט פֿון דרויסן איז פֿון אינעווייניק, מיט דער שטיצע פֿון אונדזער רעגירונג, די געווער־אינדוסטריע, און די הונדערטער „לאַביס‟, וואָס שלעפּן די דעמאָקראַטיע בײַ די פּאָלעס, און רויִנירן אַ ווויל לאַנד, אַ גוט לאַנד, אַ לאַנד וואָס האָט געשאַפֿן די מענטשלעכסטע פֿרײַהײַטן, און ווער פֿאַרגינט אונדז נישט? די אייגענע שׂונאים. אַלץ ליגט אין די הענט פֿון אונדזערע פּאָליטיקער, וועלכע רעאַגירן אפֿילו נישט ווען דאָס לאַנד איז אין סכּנה.

ווי האָט אין די דרײַסיקער יאָרן אַמאָל געזאָגט מיט גרויס איראָניע אונדזער באַליבטער הומאָריסט משה נאַדיר וועגן פּאָליטיק:

„פּאָליטיק איז בײַ אונדז אַ ביזנעס ווי אַלע געשעפֿטן. גיט מיר אַוועק אײַער שטוב, זאָגט דער פּרעזידענט־קאַנדידאַט, וועל איך דערפֿאַר אײַך צוריקגעבן דעם קוימען. אַנטלײַט מיר אײַער לעבן, זאָגט דער סענאַט, וועלן מיר עס אײַך אָפּגעבן אויף אויסצאָלן אין ראַטעס. באָרגט אונדז אויף דער בלינדער נאַכט די געפֿאַלענע ווײַסקייט פֿון אײַער שניי, זאָגט דאָס העכסטע געריכט פֿון לאַנד, וועלן מיר אײַך אָפּגעבן אַ בלאָטע אויף שבועות.‟

נישט בחינם לײַדט דאָס לאַנד פֿון אַ תּהום צווישן אָרעם און רײַך. איך האָב אויף אונדז אַלע רחמנות.