פּובליציסטיק

אַ סיכסוך איבער געבורט־קאָנטראָל

Controversial Supreme Court Decision on Birth Control

פֿון דזשאָרדין קוציק

לעצטנס, האָט דאָס העכסטע אַמעריקאַנער געריכט אַרויסגעלאָזט אַ סעריע פּסקים, וואָס האָבן שטאַרק צעטיילט דאָס אַמעריקאַנער פֿאָלק און געשאַפֿן אַ סך אומרויִקייט בײַ די אַמעריקאַנער ליבעראַלן, בפֿרט בײַ די גרופּעס, וואָס אַרבעטן לטובֿת די רעכט פֿון פֿרויען און רעליגיעזע מינדערהייטן.

די לעצטע פּאָר יאָר האָט דאָס העכסטע געריכט געשטיצט צוויי פֿאַרשידענע טענדענצן, וואָס האָבן באַווירקט אויף פֿאַרשידענע לעגאַלע באַשלוסן. די ערשטע נטיה איז די וואַקסנדיקע וויכטיקייט פֿונעם באַגריף „געשעפֿטלעכע פּערזאָנענשאַפֿט‟ (Corporate Personhood), וואָס מיינט, אַז אַ פֿירמע זאָל האָבן די זעלביקע קאָנסטיטוציאָנעלע רעכט ווי אַ מענטש און, אַז די אַמעריקאַנער געריכטן זאָלן באַהאַנדלען אַ געשעפֿט, פּונקט ווי עס וואָלט געווען אַ מענטש. די דאָזיקע טענדענץ האָט מען געקענט זען, למשל, אינעם באַשלוס פֿון 2010, ווען פֿירמעס האָבן געקענט געבן וויפֿל געלט זיי ווילן נאָר צו פּאָליטישע גרופּעס.

די צווייטע נטיה איז דאָס מאַכן עס שווערער, אַז פֿרויען זאָלן האָבן צוטריט צו טראָג־פֿאַרהיטונג (contraceptives) בכלל און צום אַבאָרט בפֿרט. דעם 26סטן יוני, למשל, האָט דאָס העכסטע געריכט געפּסקנט, אַז די געזעצן, וואָס האָבן ניט דערלאָזט, פּראָטעסטירער זאָלן קענען דעמאָנסטרירן בײַ אַן אַבאָרט־קליניק זענען געווען אומקאָנסטיטוציאָנעל. די דאָזיקע זאָנע פֿון 35 פֿוס, אין וועלכער מע טאָר ניט אַרײַטרעטן, האָט מען געמאַכט אין מאַסאַטשוסעטס צוליב דעם, וואָס די פּראָטעסטירער שרײַען אָפֿט אויף די דאָקטוירים און פּאַציענטן, וואָס פּרובירן אַרײַנצוגיין אין די אַַבאָרט־קליניקן, און מע האָט שוין דאָרטן אַ פּאָר מאָל אַפֿילו דערהרגעט דאָקטוירים בײַם אַרײַנגאַנג פֿון אַזעלכע קליניקן. ניט געקוקט אויף דעם, וואָס מע טאָר ניט פּראָטעסטירן אין אַ סך ערטער צוליב זיכערהייט־סיבות, אַרײַנגערעכנט פֿאַרן בנין פֿונעם העכסטן געריכט אַליין, האָט דאָס געריכט געפּסקנט, אַז אַזעלכע שוץ־מיטלען פֿאָרנט פֿאַר די אַבאָרט־קליניקן זענען ניט קאָנציטוציאָנעל.

מאָנטיק, דעם 30סטן יוני, האָבן די צוויי פֿאַרשידענע טענדענצן, וואָס האָבן ביז אַהער ניט געהאַט קיין שײַכות איינע צו דער אַנדערער, זיך צונויפֿגעקומען. דעמאָלט האָט דאָס העכסטע געריכט געפּסקנט, אַז פּריוואַטע פֿירמעס מיט ביז פֿינף בעל־הבתּים, וואָס פֿאַרמאָגן ס׳רובֿ פֿון די אַקציעס, וואָס געהערן צו דער קאָרפּאָראַציע, באַקאַנט ווי Closely-Held Corporations, קענען זיך לעגאַל אָפּזאָגן פֿון באַצאָלן פֿאַר געוויסע מינים טראָג־פֿאַרהיטונג־מעדיקאַמענטן, וואָס זייערע אָנגעשטעלטע ווילן באַקומען דורך זייער געזונטהייט־פֿאַרזיכערונג.

די סיבה דערפֿאַר, האָט איבערגעגעבן דאָס געריכט אין אַ דערקלערונג צום פּסק, איז ווײַל אַזעלכע „נאָענטע־געהאַלטענע קאָרפּאָראַציעס‟ האָבן די זעלביקע רעכט צו דער פֿרײַהייט פֿון גלויבן, ווי יחידים. די דאָזיקע טראָג־פֿאַרהיטונג־מעדיקאַמענטן שטימען ניט מיט די רעליגיעזע גלויבנס פֿון די בעל־הבתּים פֿון געוויסע פֿירמעס. 90% פֿון די אַמעריקאַנער פֿירמעס, וואָס ציליווען זיך צו מאַכן אַ רווח, זענען אַזעלכע „נאָענטע־געהאַלטענע קאָרפּאָראַציעס‟ און זענען חל אויפֿן פּסק.

די ריכטער אויפֿן העכסטן געריכט זענען ווײַט ניט אַלע מסכּים געווען מיטן באַשלוס; פֿינף האָבן געשטימט פֿאַר אים, און פֿיר - קעגן. די פֿינף ריכטער, וואָס האָבן געשטימט פֿאַר דעם פּסק, זענען אַלע מענער, צווישן זיי פֿיר קאַטויליקן. די פֿיר ריכטער, וואָס האָבן געשטימט קעגן דעם פּסק, זענען באַשטאַנען פֿון דרײַ פֿרויען, אַרײַנגערעכנט צוויי ייִדישע (די אַנדערע צוויי ריכטער, אַ מאַן און אַ פֿרוי, זענען אויך קאַטוילישע). געוויסע קאָמענטאַטאָרן האַלטן, אַז די גלויבנס פֿון די ריכטער אַליין, וואָלטן געקענט משפּיע זײַן אויף זייער פּסק, ווײַל די קאַטוילישע קירכע דערלאָזט ניט, מע זאָל זיך באַנוצן מיט קיין שום מיטלען אָדער מעדיקאַמענטן, וואָס קענען העלפֿן אַ פֿרוי אויסצומײַדן, זי זאָל ווערן טראָגעדיק.

אַ סך מענטשן האָבן, פֿאַרשטייט זיך, שאַרף רעאַגירט אויפֿן באַשלוס. די ריכטערין רות ביידער־גינזבורג האָט געשריבן אין נאָמען פֿון די „ניין‟־זאָגנדיקע ריכטער; „איך האָב מורא, אַז דאָס געריכט איז אַרײַנגעטראָטן אין אַ מינע־פֿעלד‟. זי האָט ווײַטער דערקלערט, אַז „דער באַשלוס האַלט אָפּ לעגיאָנען פֿרויען, וואָס זענען ניט פֿון די זעלביקע גלויבנס ווי זייערע אַרבעטס־געבער; פֿון באַקומען צוטריט צו טראָג־פֿאַרהיטנדיקע מיטלען דורך זייער מעדיצינישער פֿאַרזיכערונג‟.

רות ביידער־גינזבורג האָט ניט בלויז אויסגעדריקט איר זאָרג וועגן די ווירקונגען, וואָס דער דאָזיקער פּסק קאָן האָבן, נאָר אויך וועגן דעם פּרעצעדענט, וואָס ער מאַכט, ווען עס קומט צו ווײַטערדיקע באַשלוסן, וואָס שייך דער פֿרײַהייט פֿון רעליגיע. „וואָלט די דאָזיקע יורידישע באַפֿרײַונג (exemption) אויך זײַן חל אויף די, וואָס צוליב רעליגיעזע גלויבנס, האַלטן ניט פֿון קיין בלוט־טראַנספֿוזיעס („די דזשעהאָוואַס וויטנעסעס‟); מעדיקאַמענטן קעגן דער דעפּרעסיע („סײַענטאָלאָגיסטן‟); מעדיקאַמענטן, וואָס מע שאַפֿט פֿון חזרים, אַזוי ווי אַנעסטעזיע; פֿליסיקייטן, וואָס מע לאָזט אַרײַן דורך די אָדערן, און פּילן, באַשמירט מיט זשעלאַטין (געוויסע מוסולמענער, ייִדן און הינדוס), ווי אויך וואַקצינען‟, האָט די ריכטערין געשריבן, פֿרעגנדיק מיט דעם, ווי ווײַט מע וועט דערלאָזן, אַז דער פּראָצעס זאָל גיין.

שׂרה זעלצער, אַ פּראָמינירטע זשורנאַליסטקע און פֿעמינסטקע, וואָס שרײַבט פֿאַרן Forward, האָט איבערגעגעבן אין אַ בליצבריוו צום מחבר פֿון די שורות, אַז „די אַנומלטיקע טענדענץ פֿונעם געריכט איז טאַקע באַאומרויִקדיק, ניט נאָר צוליב איר קעגנערשאַפֿט צום אַבאָרט, נאָר אויך ווײַל זי איז באַזירט אויף אַ שוואַכן פֿאַרשטאַנד פֿון וויסנשאַפֿט, און דעקט די מיינונגען פֿון די בעל־הבתּים איבער דעם, וואָס ס׳ווילן די אָנגעשטעלטע.‟ ווי אַ משל, פֿונעם שוואַכן פֿאַרשטאַנד פֿון וויסנשאַפֿט, מיט וועלכן דאָס געריכט האָט געמאַכט זײַן באַשלוס, האָט זעלצער דערקלערט, אַז אין קעגנזאַץ צום פּסק פֿונעם געריכט, זענען די Morning-After Pills, די פּילן, וואָס מע נעמט באַלד אײַן נאָכן האָבן סעקס, כּדי אויסצומײַדן צו פֿאַרשוואַנגערן, ניט גורם קיין אַבאָרט, נאָר פֿאַרזיכערן, מע זאָל בכלל ניט ווערן טראָגעדיק. „עס דעמאָראַליזירט טאַקע צו זען, ווי דאָס געריכט שטיצט דעם באַגריף, אַז די קאָרפּאָראַציעס האָבן די זעלביקע רעכט ווי מענטשן, אַנטקעגן דעם געזונט פֿון פֿרויען און זייער רעליגיעזער פֿרײַהייט, ווי יחידים‟ - האָט זי ווײַטער דערקלערט אינעם בריוו.

די אָרגאַניזירטע ייִדישע קהילה האָט אויך ניט געשוויגן וועגן דעם באַשלוס מצד דעם העכסטן געריכט. צום מערסטן טייל, האָבן די „הויפּט־שטראָמיקע‟ ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אויסגעדריקט זייער אומצופֿרידנהייט מיטן פּסק אין דער זעלביקער צײַט, וואָס די חרדישע אָרגאַניזאַציעס האָבן אים געשטיצט. „דער ייִדישער ראַט פֿאַר עפֿנטלעכע ענינים‟ (Jewish Council for Public Affairs) אין אַ דערקלערונג פֿאַר דער פּרעסע, האָט געזאָגט, אַז דער פּסק איז אַ „טריט צוריק פֿאַרן עפֿנטלעכן פֿאָלקס־געזונט‟.

די אָרגאַניזאַציע האָט פֿריִער, צוזאַמען מיטן „אַמעריקאַנער ייִדישן קאָמיטעט‟ געהאַט געשיקט אַ יורידישן שטיצבריוו צום העכסטן געריכט קעגן דעם, אַז מע זאָל דערלויבן פּריוואַטע פֿירמעס ניט צו באַצאָלן פֿאַרן געבורט־קאָנטראָל פֿון זייערע אָנגעשטעלטע, צוליב רעליגיעזע סיבות. „מיר זענען אַנטוישט מיטן הײַנטיקן באַשלוס‟, האָט געזאָגט הרבֿ סטיוו גוטאָו, דער פּרעזידענט פֿונעם „ייִדישן ראַט פֿאַר עפֿנטלעכע ענינים‟ אין אַ דערקלערונג פֿאַר דער פּרעסע. „די ייִדישע קהילה האָט אַן אינטערעס, סײַ צו באַשטעטיקן די רעליגיעזע פֿרײַהייט און סײַ צו באַשטעטיקטן די ’פֿאַרמערונג־פֿרײַהײַט‘ (Reproductive Freedom) פֿון פֿרויען… מיר זענען שטאַרק באַזאָרגט, אַז דער פּסק וועט אין דער צוקונפֿט דערמעגלעכן, אַז אַנדערע פּריוואַטע פֿירמעס זאָלן קענען זיך אָפּזאָגן פֿון דעקן אַ סך פֿאַרשידענע מעדיצינישע פּראָצעדורן, צוליבן גלויבן פֿון זייערע בעל־הבתּים‟.

פֿון דער אַנדערער זײַט, האָט די אַמעריקאַנער „אַגודת־ישׂראל‟ געשריבן אין אַ דערקלערונג פֿאַר דער פּרעסע, אַז „מיר באַגריסן ענטוזיאַסטיש דעם פּסק פֿונעם העכסטן געריכט.‟ די אָרגאַניזאַציע, צוזאַמען מיט אַ טוץ אַנדערע חרדישע גרופּעס, האָט פֿריִער געהאַט געשיקט אַ יורידישן שטיצבריוו צום העכסטן געריכט. די קאָאַליציע פֿון אָרטאָדאָקסישע גרופּעס האָט אַרויסגעזאָגט זייער מיינונג אינעם בריוו, אַז „דער אַקט פֿון באַנײַען די רעליגיעזע פֿרײַהייט‟, אַ געזעץ פֿון 1993 וואָס באַשטעטיקט די רעכט פֿון יחידים זיך אָפּצוזאָגן פֿון געוויסע פּראָגראַמען, וואָס זענען קעגן זייערע רעליגיעזע גלויבנס, זאָל אויך זײַן חל אויף די געשעפֿטן, וואָס פֿאַרדינען געלט, ווײַל אויב ניט, קען עס דערפֿירן צו דעם, אַז די אַמעריקאַנער רעגירונג זאָל צווינגען דעם בעל־הבית פֿון אַ געשעפֿט צו טאָן זאַכן, וואָס זענען קעגן זײַן רעליגיע.

הרבֿ אַבאַ כּהן, דער וויצע־פּרעזידענט פֿון „אַגודת־ישׂראל‟, האָט געשריבן אין אַ דערקלערונג פֿאַר דער פּרעסע, אַז „גלויבנדיקע אַמעריקאַנער טאָרן ניט מוותּר זײַן אויף זייערע רעליגיעזע רעכט, ווען זיי שאַפֿן געשעפֿטן, וואָס געהערן צו זייערע משפּחות, און ווילן מאַכן מאָראַלישע און עטישע אימפּעראַטיוון ווי אַ טייל פֿון זייער געשעפֿט. דאָס געזעץ דערלאָזט אונדזערע בירגער צו פֿירן זייערע לעבנס, סײַ וואָס שייך זייערע פּריוואַטע לעבנס און סײַ זייערע פּראָפֿעסיאָנעלע טעטיקייט, לויט זייערע גלויבנס און לויט די דעות פֿון זייער געוויסן.‟